I- GİRİŞ

Küresel ekonomi işletmelerin büyümelerinde hem buluşların hem de teknolojik yeniliklerin ne kadar önemli rol oynadığının bilincine ulaştı, otomatik makinelerle mal ve hizmet satışları bir pazarlama tekniği olarak hem dünyada hem de ülkemizde giderek yaygınlaşmaktadır. www.ozdogrular.com

Satıcı ile alıcıyı karşı karşıya getirmemekte ve yapılan alışverişin belge düzenlemesinde mevcut yasal düzenleme karşısında uyumsuzluk nedeniyle sorun yaratmaktadır. Eğer ortada bir sorun varsa bu sorun “yorum” ve “kıyas” gibi palyetif çözüm yerine sağlam ve hukuki dayanağı olan bir çözüm yeğlenmelidir. Zira belgeler bir kanıtlama aracıdır.

Bu çalışmamızda vergi yönetiminin otomatik makinelerle yapılan mal ve hizmet satışlarının belge düzeni için yayınladığı özelgeyi ele alarak, yasalar karşısında durumunu irdeledik, özelge bu şekliyle bir yasal boşluk doldurma amacı taşımaktadır. Halbuki hukuki boşluk doldurma yorum hakkı sadece yargı yerleri yargıçlarına, o da yasal sınırlar içinde kalmak koşuluyla verilmiş bir haktır. Boşluk doldurma yasama organının temel işlevidir.

Vergilemede “Kıyas” yasağı “boşluk doldurma” yetkisizliği gibi hukuki engeller vergi yönetimini zora sokmakta o nedenle söz konusu sorunun yasa yoluyla çözümünden önce bir önlem olarak özelge ile çözümü yoluna gidilmiştir. Halbuki sorunun yasama organı tarafından çözüme bağlanması bize göre daha doğru olacağı kanısındayız ve bu çalışmanın amacıda sadece bunu belirtmedir. www.ozdogrular.com

II- OTOMATİK MAKİNELERLE SATIŞ

Bilimde, işletmelerin büyüme kuramlarında buluş ve teknoloji yenilenmesinde işletme kârlarının arttığı ve işletmelerin büyüdükleri ilmen saptanmıştır. Bu nedenle, günümüzde satış tekniklerinde birçok yeniliklere tanık olmaktayız, otomatik makinelerle satış yöntemi alışılmışın dışında alıcıyı makine ile karşı karşıya getirmekte ve satıcı olarak insan unsurunu devre dışı bıraktığı gibi yıllardan beridir uygulana gelen belge düzenini de ortadan kaldırmaktadır. Ancak, temel ilke olarak kişiler arasında oluşan alım ve satımlar adına “fatura” denen satıcı tarafından düzenlenen bir belgeye dayanmaktadır.

Otomatik satış makineleri,

 Satış işlemini para karşılığı yapabildiği gibi,

 Banka kredi kartı karşılığı da yapabilmektedir.

Otomatik satış makinelerinin,

 Bir kısmının kayıt düzeneği mevcuttur.

 Bir kısmının ise kayıt düzeneği yoktur.

Söz konusu otomatik satış makinelerinin hem satış konusu yaptıkları mal ve hizmet türleri günden güne artmakta hem de makineler günden güne işlevsel olarak değişime uğrayarak piyasada yaygınlaşmaktadır. www.ozdogrular.com

III- OTOMATİK MAKİNELERLE YAPILAN SATIŞLARDA BELGE DÜZENİ

Ticari yaşamda kullanılan belgelerin önemlice bir kısmı “vergi düzeni” açısından ele alınmış ve VUK ile yasal bir norma bağlanmıştır. Bizde bu çalışmamızda sadece Vergi Usul Kanunu ile yasal düzene kavuşturulmuş “fatura” üzerinde durmak istiyoruz.

Fatura “satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesika” olarak tanımlanmıştır (VUK md. 229).

“Fatura almak ve vermek bir yasal zorunluluktur.” (VUK md. 232).

“Faturaların içeriğini de Vergi Usul Kanunu şöyle belirlemiştir. Fatura en az şu bilgileri içermelidir. www.ozdogrular.com

1) Faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası,

2) Faturayı düzenleyenin adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası,

3) Müşterinin adı, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi ve hesap numarası,

4) Malın veya işin nev’i, miktarı, fiyatı ve tutarı,

5) Satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarası.” (VUK md. 230).

Otomatik satış makinelerinden satılan mal ve hizmetlerin alıcısı bilinemediği gibi malın ve işin nev’i ve miktarı, fiyatı ve tutarı da bilinmemektedir.

Tabi ki malların teslim tarihi saptanamayacak ve irsaliyesi düzenlenemeyecektir, dolayısıyla Vergi Usul Kanunu’nun buyurucu hukuk kuralı yerine getirilemeyecektir.

Otomatik makinelerle yapılan satışlarda düzenlenecek faturalar, Vergi Usul Kanunu 385. Seri No.lu Özelge ile uygulama alanına girmiştir. Söz konusu Özelge’ye göre;

(a) Otomatik satış makineleri kullanmak suretiyle yapılan mal ya da hizmet satışlarının, anılan makinelerin aşağıda belirtilen şekilde kullanılması kaydıyla,

 Söz konusu makinelerle yapılan mal veya hizmet satışlarına ilişkin bilgiler, makinenin hafızasından silinemeyecek ve değiştirilemeyecek bir şekilde kaydedilecektir.

 Kaydedilen bilgilere dışarıdan her hangi bir müdahale yapılamayacaktır.

 Gün sonunda makineden günlük satış raporu alınabilecektir. www.ozdogrular.com

Bu şartların sağlanması durumunda malın satışı veya hizmetin verilmesi anında Vergi Usul Kanunu’nda yer alan belgelerden her hangi biri düzenlenmeyecek, ancak gün sonlarında makineden alınacak raporlara istinaden “muhtelif müşteriler” ibareli bir tek fatura düzenlenecektir.

(b) Otomatik satış makinelerinin yukarıda sayılan şartları taşımaması ve her hangi bir düzeneğinin olmaması nedeniyle satışın para alınmak suretiyle yapılması halinde, malın sevk edildiği tarihten itibaren azami yedi gün içinde satılan malları içerecek şekilde “muhtelif müşteriler” ibareli bir fatura düzenlenmesi gerekmektedir.

Uygulamada pek rastlanmasa da söz konusu Özelge otomatik makineler yoluyla mal satışı yapılan işletmeler, makinelerden geçirilen mallar için irsaliye düzenleyecektir ve faturalarla irtibatlandıracaklardır.

(c) Sadece hizmet sunan makinelerde, yukarıda bahsedildiği şekilde düzeneğin olmaması durumunda ise, gün sonunda cihazda birikmiş paranın sayılarak toplam hasılat tutarı üzerinden “muhtelif müşteriler” ibareli bir fatura düzenlenecektir. www.ozdogrular.com

Ekonomik değişimlere paralel olarak vergi yönetimi gereken önlemleri hukuk yoluyla almak zorundadır. Zira genel kural olarak hukuksuz hiçbir ekonomik olay ve işlem yapılamaz, hukuksuzluk kayıt dışı ekonomiye hizmet eder. Bu nedenle bu hukuksuzluk ya yasama organı tarafından üretilen bir hukuk normu ile giderilir ya da vergi yönetimimin bir yönetsel yorumu ile giderilir.

Vergi yönetimimin “yönetsel yorumları” hiçbir zaman “yasal boşluk doldurma” yorumu olamaz. Zira, yasal boşluk doldurma yorum yapma yetkisi sadece yargı yerlerinde görevli yargıçlara o da yasal sınırlar içinde tanınmıştır.

Özelgeler vergi yönetiminin yönetsel yorumlarıdır. Vergi yasalarında yer alan kuralların anlamı her zaman açık değildir. Vergi yasalarında yer alan her sözcük, hem sözcük olarak, hem de amaç olarak bir anlam taşır. Vergi yönetimi hem sözcük, hem de amaç olarak ne anlam taşıdığını yönetsel yorumu niteliğindeki özelge ile ben bunu anlıyorum, sizde öyle anlayın diye ilgililere yol göstermektedir, ama hiçbir zaman bir hukuki boşluk doldurma yetkisine sahip değildir. www.ozdogrular.com

Vergi hukukunda, “kıyas”ta Anayasamızca yasaklanmıştır. Kıyas, Kanun’da belirli bir fiili durum için konulmuş bulunan kuralın o duruma benzeyen fakat hakkında hüküm bulunmayan başka bir durumu da uygulanmasıdır(1) (Anayasa md. 73). Anayasa’ya göre, “Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, kanunla değiştirilir veya kaldırılır.” Fatura düzenleme de bir yükümlülüktür, ancak kanunla konulmuştur ve yine kanunla değiştirilebilir. Ama bize göre Vergi Usul Kanunu’ndaki fatura şeklinin uygulanmasının özelge ile değiştirilmesi bir uyumsuzluk içermektedir. Nitekim faturanın şekil şartlarından (3),(4) ve (5) no.lu şartlar özelge ile yerine getirilememektedir. www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu açıklamalardan da anlaşıldığı gibi, ekonomik olaylar değiştikçe bu değişime paralel olarak vergi yasaları da değişecek ekonomik olay ve eylemleri vergi alanına çekerek bir düzene kavuşturacaktır. Yasal boşlukları yine yasalarla doldurmak ve yönetsel yorumlar ya da kıyas yoluyla doldurmaya kalkmamak hukuk anlayışına özen göstermek her kurum ve kuruluşun görevidir diye düşünüyoruz. www.ozdogrular.com

Vergi Usul Kanunu’nda sık sık değişiklikler yapılmaktadır, otomatik makinelerle mal ve hizmet satışları için uygulanacak belge düzenini hukuk normlarına dönüştürmek daha uygun olacaktır kanaatindeyiz.

Salih ÖZEL*

Yaklaşım

*           Prof. Dr.

(1)        K. GÖZLER, “Hukukun Genel Teorisine Giriş”, Ankara 1998, s. 173

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.