I- GİRİŞ

Genellikle sendikal faaliyetleri nedeniyle, işverenleri tarafından iş sözleşmesi feshedilen ve mahkemeye başvurarak fesih işlemini iptal ettirip,  işe iadesine karar verdiren işçilerden, İŞKUR yargılama süresince ödediği işsizlik ödeneği geri istenmektedir.

Ancak uygulamada, işsizlik ödeneğinin İŞKUR’a, işçi tarafından mı geri verileceği, yoksa, haksız yere işçiyi işten çıkartıp ödenek almasına neden olan işveren tarafından mı geri ödeneceği, konusunda tereddütler olduğu görülmektedir. Çoğu zaman bu tereddütlerin uzaması nedeniyle işçilerin temerrüde düşerek faiz ödemek zorunda kaldıkları görülmektedir.   www.ozdogrular.com

Oysaki yapılan yargılama sonucunda işe iadesine karar verilen işçilere yargılama süresince ödenen işsizlik ödeneğinin geri alınmasında uygulamada ve yargıda yerleşmiş görüş oluşmuştur.         

II- İŞSİZLİK SİGORTASININ AMACI VE ÖDENEK VERİLME SÜRESİ VE ÖDENEĞİN KESİLMESİ

İşsizlik Sigortası Kanunu’nda, işsizlik sigortasının amacının, “işsizlik riski ile karşılaşan sigortalı işsize gelir güvencesi sağlamak, böylece işçinin ve ailesinin yaşam standardını yeni bir iş buluncaya veya eski işine dönene kadar korumak olduğu” belirtilmiştir.

Sigortalı işsizin tembelliğe itilmemesi, sürekli çalışma istek ve arzusunda olması hususları da dikkate alınarak, ödenecek işsizlik ödeneğinin miktarı ile süresi ülkemizin koşullarına uygun düşmese de Kanun’da belirlenmiştir. www.ozdogrular.com

Günlük işsizlik ödeneğinin miktarı, sigortalı işsizin, son dört aylık prime esas kazançlarının ortalamasına göre hesaplanan günlük kazancının yüzde 40’dır. Ancak bu şekilde hesaplanan günlük ödenek miktarı, onaltı yaşından büyük işçilere uygulanan günlük asgari ücretin yüzde 80’ini aşmamaktadır. Ödenek süresi ise, son üç yıllık süredeki toplam prim ödeme gün sayısına göre tespit edilmiştir. 

Son üç yıllık süre içinde toplam;

▪ 600 gün prim ödemiş olana 180 gün,

▪ 900 gün prim ödemiş olana 240 gün,

▪ 1080 gün prim ödemiş olana 300 gün

Süre ile ödenek verilmektedir (4447/50. md.).

Kanunda, sigortalı işsizin gelir getirici bir işte çalışması veya mesleğine, eski işinin koşullarına, ücretine uygun bir işi kabul etmemesi halinde işsizlik ödeneği kesilmesi de öngörülmüştür (4447/52. md.). 

İşsizlik ödeneğinin verilmemesi gerektiren yukarıdaki durumlardan birinin oluşmasına rağmen İŞKUR tarafından işsizlik ödeneğinin verilmesine devam edildiği tespit edilirse Kurum bu süre için verdiği işsizlik ödeneğini geri almaktadır. www.ozdogrular.com

Mahkeme tarafından, sigortalı işsizin, iş sözleşmesinin feshine ilişkin işlemin iptal edilerek, tekrar işine iade edilmesi, iş sözleşmesinin feshinden itibaren dört aylık sürede ki tüm ücret ve haklarını geri alması, işsizlik ödeneğinin kesilmesini gerektirmektedir.

III- İŞE İADESİNE KARAR VERİLEN İŞÇİDEN İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİN TAHSİL EDİLMESİ

İş sözleşmesinin sebepsiz yere feshedildiği savı ile mahkemeye başvuran işçinin, yargılama sonunda haklı bulunarak işe iadesine karar verilmişse, işvereni tarafından işe başlatılsın ya da başlatılmasın İş Kanunu uyarınca dört aya kadar doğmuş bulunan tüm ücret ve hakları kendisine ödenmektedir (4857/21. md.).

Bu süreye ilişkin sosyal sigorta ve işsizlik sigortası primleri de Sosyal Güvenlik Kurumu’na yatırılmaktadır. www.ozdogrular.com

Görülüyor ki, işe iadesine karar verilen işçi, boşta geçen en çok dört aylık sürede gelir elde etmekte ve işsizliğin oluşturduğu risk de ortadan kalkmaktadır.

Her ne kadar işçinin işsizlik ödeneği almasında kendi kastı ya da kusurlu bir hareketi bulunmasa da dört aylık süre için gelir elde etmiş olduğundan işsizlik ödeneği alma hakkı ortadan kalkmaktadır. Bu nedenle İŞKUR’un işçiden, ödemiş olduğu işsizlik ödeneğini geri isteme hakkı doğmaktadır.

 Bu nedenle İŞKUR işe iadesine karar verilen işçiye ödediği işsizlik ödeneğini, işçinin sebepsiz yere iş sözleşmesini feshedip işsizlik ödeneği almasına neden olan işverenden değil, ödemeyi yaptığı işçiden geri tahsil etmektedir.

Ancak işçinin, işsizlik ödeneği almasında herhangi bir hatası yada kusuru bulunmadığından, işsizlik ödeneğinin geri istenmesinde, işçiden temerrüde düşmediği takdirde faiz istenmesi de olanaksızdır. www.ozdogrular.com

Nitekim Yargıtay’ın yerleşmiş kararlarında “İşsizlik ödeneği, işsiz kalan işçiye verilir ve bu ödeneği almakta olan kimsenin gelir getirici bir işte çalışmaması gerekir. Gelir getirici işte çalışma hali;  işsizlik ödeneği yönünden hak düşürücü niteliktedir. Feshin geçersizliğine dair mahkeme kararının kesinleşmesine kadar işe başlatılsın veya başlatılmasın işçiye çalıştırılmadığı süre için ödenen en çok dört aya kadar doğmuş bulunan ücret ve diğer haklardan, iş kazaları ve meslek hastalıkları ile işsizlik sigortası dahil olmak üzere tüm sigorta kollarına ait primlerin kesilmesi, primlerin işverence ödenmesi ve bu sürelerin hizmetten sayılarak işçinin prim ödeme gün sayısına dahil edilmesi gereklidir.

İşçinin boşta geçen ve çalışılmış gibi kabul edilen en çok dört aylık süre içinde gelir elde ettiği, işsiz kalmanın sonuçlarının bu şekilde telafi edildiği gözetildiğinde, dört aylık süre için ödenmiş olan işsizlik ödeneğinin İş Kurumu’na iadesi gerekir. Aksinin kabulü çifte ödemeye neden olacağı gibi, 4447 sayılı Kanun’un işsizlerin gelir kayıplarını bir ölçüde de olsa giderme amacına da aykırılık teşkil eder. Sigortalı tarafından açılan işe iade davası sonucunda, işe iadeye karar verilip işe başlatılması halinde, çalışılmış olarak kabul edilen dört aylık süreye ilişkin kusurunun bulunmadığı gözetilerek temerrüt tarihinden itibaren işleyecek faizden sorumlu olması gerektiği ve icra inkar tazminatına da hükmolunamayacağı gözetilmelidir”(1) hükmüne yer vermiştir. www.ozdogrular.com

IV- İŞE İADESİNE KARAR VERİLEN İŞÇİNİN İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİ GERİ ÖDEYECEĞİ SÜRE

İş Kanunu’nda, işe iadesine karar verilen işçiye boşta geçen süre için en çok dört aya kadar doğmuş olan ücret ve haklarının ödeneceği hükme bağlanmıştır. www.ozdogrular.com

Ancak İş Mahkemelerinde ki yoğunluk nedeni ile yargılama süresi dört ayı geçmekte, bazen bir yıldan daha uzun sürmektedir. Yargılama süresinin uzadığı bu gibi durumlarda, işe iadesine karar verilen işçiden İŞKUR’un, işsizlik ödeneğini geri isterken yargılama süresini ve işçinin yeniden işe başlatılıp başlatılmadığını dikkate alması gerekir.

İşe iadesine karar verilen işçinin yargılama süresi dört aydan uzun sürmüş ise, İŞKUR, işçinin boşta geçen süre için doğmuş ücret ve haklarının ödendiği dört aylık sürenin dışındaki ödenekleri geri isterken, işçinin işvereni tarafından işe başlatılıp başlatılmadığı, işe başlatılmışsa işe başlama tarihi dikkate almak zorundadır.

Dört aylık sürenin dışında, işçinin çalışmadığı sürelerde ki işsizlik ödeneğinin geri istemesi, işsizlik sigortasının ilkelerine de ters düşecektir. Çünkü sigortalı işsiz bu sürede gelir elde etmemiştir. İradesi dışında işsiz kalma hali devam etmiştir. 

İŞKUR, işe iadesine karar verilen işçi, dört aylık süre içende işe başlatılmış ise işe başlama tarihi kadar süre için, dört aylık sürenin dışında işe başlatılmış ise dört aylık süre ile işe başlatıldığı tarihten sonraki süre için, işe başlatılmamış ise dört aylık süre için, ödediği işsizlik ödeneklerini geri isteme hakkına sahiptir.

İşçinin temerrüde düşmediği taktirde başka bir söyleyişle geri istenilen işsizlik ödeneğini işçinin süresi içinde ödediği taktirde İŞKUR’ un işçiden faiz isteme hakkı da bulunmamaktadır.www.ozdogrular.com

Bu durumdaki işçilerin bilmesi gerek diğer önemli bir hususta, işsizlik ödeneği almaları gerekirken işverenin kusuru yüzünden ödenek alamamışlar ise, işverenin aleyhine tazminat davası açarak, maddi kayıplarının giderilmesini isteme hakkına sahip olduklarıdır.

Celal TOZAN*

Yaklaşım

*    TÜRK-İŞ Sosyal Güvenlik Danışmanı

(1)  Yrg. 10. HD.’nin, 05.04.2010 tarih  ve E. 2009/10508, K. 2010/4814 sayılı Kararı.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.