I- GİRİŞ

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun yürürlüğe girişi ile birlikte, bir çok yenilik de mevzuatta yer bulmuştur. Bunlardan bir tanesi de limited şirketler için getirilen ve Avrupa Birliği düzenlemelerinde de bulunan ek ödeme ve yan edim yükümlülükleridir. www.ozdogrular.com

Ek ödeme yükümlülüğü hususu, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nda var olan bir uygulamadır. Yan edim yükümlülükleri ise, yine 1163 sayılı Kanun’da sınırlı sorumluluk ve sınırsız sorumluluk durumlarına benzemektedir. Bu bakımdan ek ödeme ve yan edim yükümlülükleri konusuna girmeden önce, bir ticaret şirketi türü olan kooperatiflerde bunların neyi ifade ettiğini ve nasıl uygulama bulduğu konusuna da değinilmiştir. Daha sonra konunun limited şirketlere ilişkin hükümleri ile kooperatiflerdeki uygulamadan farklılıklarına da değinilmiştir. www.ozdogrular.com

II- EK ÖDEME VE YAN EDİM YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Ek ödeme ve sınırlı/sınırsız sorumluluk halleri, 1163 sayılı Kanun’un 29-31. maddelerde düzenlenmiştir. Buna göre öncelikle ek ödemeyi açıklarsak, bunlar, kooperatiflerde bilanço açıklarını (zarar veya gelir gider olumsuz farkı) kapatmaya yönelik olarak getirilen bir finansman biçimidir.

Kooperatif ortaklarından ek ödeme alınabilmesinin şartları vardır. Bunlardan ilki anasözleşmede bu yönde bir hükmün bulunmasıdır. Bu hüküm ortaklardan, bilanço açıklarını kapatmaya diğer kaynak unsurlarının yeterli gelmediği halde uygulanacağı, ortaklara eşit olarak (nispi anlamda) uygulanacağı, bu eşitlik esasları kapsamında ek ödemenin toplanma şekilleri, toplanma zamanı, azami tutarı gibi unsurları içine almalıdır. www.ozdogrular.com

Ek ödemeler yalnızca bilanço açıklarının kapatılması için kullanılabilir. Bilanço açığından kasıt ticari zarardır. Zarar kooperatiflerde menfi (olumsuz) gelir gider farkı olarak da adlandırılmaktadır. Bilanço açıkları, yedek akçelerden ve akçeler yeterli gelmediği takdirde ek ödemelerden karşılanabilir. Bu sebeple ek ödeme kararı alınmadan önce -ki bilançodan anlaşılacaktır- varsa geçmiş yıl zararları ve cari yıl zararının toplamının yedek akçelerden büyük olup olmadığına bakılması ve yedek akçelerin yeterli olmaması durumunda ek ödeme kararı alınması yerinde olur. Yine cari yıl zararı (varsa), geçmiş yıllar dağıtılmayan karlarından büyük değilse veya yedek akçeler yada zararı kapatmak için ayrılan fonlar yeterli geliyorsa ek ödemeden bahsetmek mümkün değildir.

Kanunen ve anasözleşmede yer alan akçeler ve fonlara ilişkin hükümlere uyulup uyulmadığı da dikkatle incelenmelidir. Nitekim Kanun’a göre, dağıtılacak kârlardan öncelikle yedek akçe ile anasözleşmeye göre kurulan fonlara dağıtım yapılması gerekmektedir.

Ne dereceye kadar ek ödeme alınacağı hususları anasözleşme ile belirlenir. Ek ödeme sınırsız olabileceği gibi, belirli bir miktarla, iş hacmi ile veya paylarla orantılı olarak sınırlandırılabilir.

Sınırlı sorumluluk, kooperatif borçları için her ortağın kendi payından fazla olarak şahsan ve belirli bir miktara kadar, kooperatiften sonra sorumlu olmasıdır. Ortakların tek başına sorumlu olacakları miktar kooperatifteki paylarının tutarı ile orantılı olarak da gösterilebilir.

Sınırsız sorumluluk ise, kooperatifin varlığı borçlarını karşılamaya yetmediği hallerde, ortaklarının da şahsan ve sınırsız olarak sorumlu tutulabilecekleri, kooperatifin iflası veya diğer sebeplerle dağılması halinde alacaklıların alacaklarını tamamen karşılayamazlarsa, kooperatifin borçlarından dolayı, kooperatif ortaklarının zincirleme ve bütün mal varlıklarıyla sorumlu olacaklarını ifade etmektedir. Buna göre, sınırsız sorumlu kooperatifler, şahıs şirketlerine benzemekte olup burada yükümlülük sınırsızdır. Sınırlı ve sınırsız sorumluluk ancak iflas, tasfiye, konkordato, iflasın ertelenmesi gibi hallerde hüküm ifade eder. Normal işletme faaliyetlerinin devam ettiği hallerde varsa ek ödeme uygulanır, yoksa sınırlı ve sınırsız sorumluluk halleri nedeniyle ortaklara başvurulamaz.

6102 sayılı (Yeni) Türk Ticaret Kanunu ile ek ödeme yükümlülüğü ve taahhüt edilen sermaye payından daha fazla bir sorumluluk (yan edim yükümlülüğü) öngörülebileceği hususu, limited şirketlere yeni getirilen bir düzenlemedir. Ek ödemeye ilişkin hükümler 6102 sayılı Kanun’un 603-607. maddelerinde düzenlenmiştir. www.ozdogrular.com

Ortaklardan ek ödeme yükümlülüğü, ek ödeme hususunun şirket sözleşmesinde düzenlenmiş olması, şirket esas sermayesi ile kanuni yedek akçeler toplamının şirketin zararını karşılayamaması, şirketin bu ek araçlar olmaksızın işlerine gereği gibi devamının mümkün olmaması, şirket sözleşmesinde tanımlanan ve özkaynak ihtiyacı doğuran diğer bir hâlin gerçekleşmiş bulunması hâllerinde istenebilir.

Bu hallerin hepsinin bir arada mı gerçekleşeceği soru işareti oluşmakla birlikte madde gerekçesinde “Ek ödeme temelde bilânço açıklarını kapatmak amacıyla öngörülmüş bir araçken, son zamanlarda amaçtaki bu sınırlama kalkmıştır. Kaynak, İsviçre Tasarısında kurumun uygulama alanı genişletilmiştir. Tasarıdaki genişleme birinci fıkranın (b) ve (c) bentlerinde açıkça görülmektedir. Böylece limited şirket hayatını sürdürebilmesi, ödeme dar boğazından çıkabilmesi için yeni bir olanağa kavuşmuştur.” denildiğinden bu hallerin her biri ayrı ayrı ek ödeme istenmesine gerekçe oluşturabilmektedir.    

Dolayısıyla sadece zarar edilmesi veya zararın yedek akçelerden karşılanamaması, ek ödeme istemi için yeterli değildir. Yedek akçelerle birlikte sermaye toplamının zararı karşılayamaması gerekmektedir. Uygulamada sermayesinin tamamını kaybetmiş veya sermayesi çok azalmış bir şirketin, kısa ve uzun vadeli kaynaklarla varlığını sağlıklı bir şekilde sürdürmeye devam edebildiği örneklerine rastlanmaktadır. Bu konu finans alanına girmekte olup böyle bir olayın gerçekleşmesi mümkün iken, Kanunen bu durumun sermayenin kaybı ve/veya borca batıklık olarak nitelendirilmesi ayrı bir tartışma konusudur.

Öte yandan ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerinin toplanmadığı takdirde şirketin sürekliliğini yitireceğinin de ortaya konulması durumunda ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerinin toplanabilmesi imkanını getirmiştir. www.ozdogrular.com

Yine özkaynak ihtiyacı doğuran ve şirket sözleşmesinde tanımlanan bir husus nedeniyle de ek ödeme istenebilmesine imkan tanınmıştır. Bu hususa örnek olarak, yeni yatırımlar, ek yatırım, yatırım yenileme, teminat sağlama, borçlanma kapasitesini genişletme, sermayenin %10’unu, %20’sinin vb. kaybı verilebilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, özkaynak ihtiyacının olmasıdır.

Şartlar gerçekleşmişse, ek ödemeler müdürler tarafından istenir. Müdürler tarafından ek ödeme ve yan edim istenebilmesi için şirket sözleşmesinde ek ödeme ve yan edimle ilgili hükümlerin bulunması gerekmektedir. İflasın açılması ile ek ödeme yükümlülüğü muaccel olur. Bu durumda ise ek ödeme ve yan edimler, iflas idaresi tarafından istenir. www.ozdogrular.com

Ek ödeme yükümlülüğü şirket sözleşmesinde ancak esas sermaye payını esas alan belirli bir tutar olarak öngörülebilir. Bu tutar esas sermaye payının itibarî değerinin iki katını aşamaz. Dolayısıyla esas sermaye payının yarısı, bir katı, birbuçuk katı, iki katı gibi betimlemelerle ek ödeme yükümlülüğünün sınırı ve miktarı açıkça şirket sözleşmesinde belirtilmelidir.

Ek ödeme yükümlülüğünün azaltılmasına veya kaldırılmasına imkan tanınmıştır. Ek ödeme yükümlülüğünün azaltılması veya kaldırılması ancak esas sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının zararları tamamen karşılaması hâlinde mümkündür. Bu durum ek ödeme alındığı yıl ve sonraki yıllarda şirketin kâr elde etmesi ile gerçekleşebilir. Dolayısıyla elde edilecek kârın,  toplanan ek ödeme tutarına ulaşması halinde ek ödemelerin geri verilebilmesi mümkündür. Bu durumda ek ödemeyi isteyen müdürler, bu yükümlülük tutarını azalttıklarını veya kaldırdıklarını, aynı şekilde ortaklara bildirirler.

Yerine getirilen ek ödeme yükümlülüklerinin, kısmen veya tamamen geri ödenmesi de mümkündür. Ek ödemeye ilişkin tutarın, serbestçe kullanılabilecek yedek akçeler ile fonlardan karşılanabilir olması durumunda kısmen veya tamamen geri ödeme yapılabilir.

Ayrılan ortakların, ayrıldıkları tarihin tescilinden itibaren iki yıl içerisinde iflas edilirse ek ödeme nedeniyle sorumlulukları bulunmaktadır. Ortak devrederek ayrılmışsa yeni gelen ortak bu yükümlülüğe sahip olmakla birlikte, halef olan ortak bu sorumluluğunu yerine getirmezse ayrılan ortak sorumludur. Ancak bu sorumluluk, ortak ayrıldıktan sonra artırılmışsa, ayrılan ortak sadece kendi dönemindeki sözleşme hükümlerine göre sorumlu olur. Ayrılan ortağın, ayrıldığı tarihte şirket sözleşmesinde ek ödeme ve yan edim yükümlülüğü yoksa, ayrılmadan sonra iflas gerçekleşse ve iflas öncesinde bu yükümlülükler getirilse dahi bir sorumluluğu olmayacaktır.

Özkaynak ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak pay sahiplerinden tahsil edilecek olan yan edim yükümlülükleri ise 606. maddede düzenlenmiş olup esas sözleşmede hüküm bulunması şartıyla pay sahiplerinden istenebilecektir. www.ozdogrular.com

Yan edim yükümlülüklerinin konusu, kapsamı, koşulları ve diğer önemli noktalar şirket sözleşmesinde belirtileceği ve istenildiğinde ayrıntıyı gerektiren konuların genel kurul düzenlemesine bırakılabileceği belirtilmiş olup burada yen edimlerin açık ve belirli olması gerektiği vurgulanmıştır.

Yan edim yükümlülükleri konusunda, ek ödeme yükümlülüğü hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiş olup bir esas sermaye payına bağlı olarak sınırının esas sermaye payının itibarî değerinin iki katını aşamayacağı, özkaynak ihtiyacını karşılamaya yönelik olacağı, nakdi ve ayni olarak belirlenebileceği, şirket sözleşmesinde açıkça belirtilmiş bir karşılığı veya uygun bir karşılığının bulunmayacağı anlaşılmaktadır.

Limited şirkete ilişkin genel açıklamanın olduğu 573. madde ile anonim şirkete ilişkin 329. madde karşılaştırıldığında ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerinin anonim şirketler için öngörülemeyeceği ve anonim şirket ruhuna ters düştüğü düşünülmekle birlikte, birleşme kapsamında bu yükümlülüklerin şirket sözleşmesine konulabileceği, 606/1. maddenin gerekçesi kafalarda soru işareti bırakmakta olup bu husus ayrı bir çalışma konusu oluşturmaktadır. www.ozdogrular.com

III- EK ÖDEME VE YAN EDİM YÜKÜMLÜLÜKLERİNİN KABU-LÜNDE VE DEĞİŞİKLİĞİNDE NİSAP

Kooperatiflerde ek ödeme yükümlülüğü ile ilgili değişiklikler de anasözleşme değişikliği ile gerçekleştirilir. Anasözleşme değişikliğine ilişkin genel kurulu toplantı nisaplarında kullanılan oyların 2/3’ü oranında çoğunluğu aranmaktadır. Öte yandan anasözleşmeye ek ödeme yükümlülüğü hakkında ilk defa hüküm konulması veya var olan hükümlerin ağırlaştırılması hallerinde, bütün ortakların 3/4’ünün rızası (genel kurulda) gerekmektedir.

Limited şirketlerde, şirket sözleşmesini değiştirip, ek ya da yan edim yükümlülükleri öngören veya mevcut yükümlülükleri artıran genel kurul kararları, ancak ilgili tüm ortakların onayıyla alınabilir. Burada “ilgili” ibaresinden bazı ortaklara ek ödeme yükümlülüğü getirilebilecekken diğerlerinin muaf tutulabileceği anlaşılmakla birlikte bunun bir sermaye şirketi olan limited şirket ruhuna uygun olmadığı düşünülmektedir. Yan edim yükümlülüğüne ilişkin 606. madde gerekçesinde ise bu konuda “İkincil (tâli) sıfatıyla da nitelendirebileceğimiz yan edimler bir kısım esas sermaye paylarına veya pay kategorilerine yüklenebilen veya payların tümüne yönelik olan yapma, yapmama, katlanma, kullandırma edimleridir.” denilmiştir. Bu bakımdan ek ödeme ve yan edim yükümü getirilen tüm ortakların onayı gerekmektedir.

Bir limited şirket tarafından devralınan anonim şirkette, devralma ile ek yükümlülük ve kişisel edim yükümlülükleri de öngörülüyorsa veya bunlar mevcut olup da genişletiliyorsa, bütün ortakların oybirliğine gerek vardır.

Bir kooperatif tarafından devralınan anonim şirkette, birleşme sözleşmesi anonim şirket genel kurulunda, sermayenin çoğunluğunu temsil etmesi şartıyla, genel kurulda mevcut bulunan oyların dörtte üçüyle kabul edilir. www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

Ek ödeme ve yan edim yükümlülükleri kooperatiflerde öteden beri uygulanmakla birlikte 6102 sayılı Kanunla getirilen sistemde bazı farklılıklar mevcuttur.

Bunlar;

- Ek ödeme kooperatiflerde sadece bilanço açıklarını kapatmak için istenirken, limited şirketlerde bunun yanında özsermaye ihtiyacı ile ilgili durumlarda ve şirketin devamlılığını gerektiren diğer durumlarda da istenebilir.

- Limited şirketlerde ek ödemenin bir sınırı varken kooperatiflerde sınır koyulmamıştır.

- Limited şirketlerde ek ödeme müdürler tarafından istenebilirken kooperatiflerde genel kurulca istenir.

- Limited şirketlerde ek ödeme kısmen veya tamamen geri verilebilecek bir yükümlülükken kooperatiflerde bu yükümlülük karşılığında ödenenler oluşan bilanço açığı ile karşılıklı olarak kapatılarak ortadan kalkar.

- Limited şirketlerde bazı paylara veya pay gruplarına ek ödeme ve yan edim yükümlülüğü getirilmeyebilir. Kooperatiflerde tüm ortaklar yükümlülükler yönünden eşittir.

- Ek ödeme yükümü konulması veya bunun ağırlaştırılması durumunda, limited şirketlerde ilgili ortakların tümünün, kooperatiflerde ise dörtte üçün kabulü gerekmektedir.

Ülkemizde sayıca en fazla şirket türü olan limited şirketlerde, bu şirketlerin devamlılığını sağlamak, mevzuat bakımından desteklemek, daha esnek bir yapıya kavuşturmak adına getirilen bu düzenlemeler genel anlamda olumlu bulunmaktadır.www.ozdogrular.com

Bu bağlamda, kooperatiflere ve komandit şirketlere yaklaşan ve bir sermaye şirketi olan limited şirketlere getirilen ek ödeme ve yan edimlerin, anonim şirketlere uygulanıp uygulanmayacağı bir soru işareti olup bu konuda ayrılma akçesine ilişkin hükümlerin limited şirketler bölümünde incelenmesine karşın birleşme halinde anonim şirketlere de uygulanabilmesinin etkisi bulunmaktadır(1).

Merdan ÇALIŞKAN*
Yaklaşım

*      Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Başmüfettişi

(^·)    Bu çalışmada yer alan görüş ve yorumlar yazara ait olup çalıştığı Kurum’u bağlayıcılığı yoktur.

(1)  Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Gerekçesi, 09.11.2005 tarih ve 4903 sayılı; 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu 14.02.2011 tarih ve 27846 sayılı; 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu 09.07.1956 tarih ve 9353 sayılı; 1163 sayılı Türk Ticaret Kanunu 24.04.1969 tarih ve 13195 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.