I- GİRİŞ Ülkemizde çalışan yabancı uyruklular ile ilgili sosyal güvenlik mevzuatında yabancının çalışma durumuna göre ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Ancak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun’da genel tanımla; Kanun’un 4. maddesinin ikinci fıkrasının (c) bendi gereğince, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olarak sigortalı sayılmışlar, Kanun’un 6. maddesinin (e) bendinde ise yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanların sigortalı sayılmayacakları öngörülmüştür. Bununla birlikte; Ülkemizin diğer ülkelerle imzaladığı ikili ya da çok taraflı sosyal güvenlik sözleşmelerinde de iki ülke vatandaşlarının karşılıklı olarak diğer ülkede geçici görevli ya da geçici görevli olmaksızın çalışmaları halinde hangi ülkenin sosyal güvenlik mevzuatına tabi olacaklarına ilişkin hükümler bulunmaktadır. Ancak, Ülkemizle arasında sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerde kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilen ve o ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişilerin sigortalı sayılmayacakları süre belirlenmiştir. Makalemizde Ülkemizde çalışan yabancı uyruklarının sosyal güvenliği konusu izah edilecektir. II- YABANCILARIN ÇALIŞMA DURUMLARI VE SOSYAL GÜVENLİKLERİ Ülkemizdeki yabancıların çalışma durumları yabancının Ülkemizde devamlı veya geçici olarak hizmet akdi çerçevesinde çalışmasına göre, resmi bir unvanla devlet temsilcisi sıfatı ile çalışmasına ve son olarak bağımsız çalışmasına göre değişmekte ve buna göre sosyal güvenliği de değişmektedir. A- ÜLKEMİZDE BİR İŞVERENE BAĞLI OLARAK DEVAMLI ÇALIŞAN YABANCILARIN SOSYAL GÜVENLİĞİ Ülkemizde bir işveren emrinde çalışan ve Türk uyruklu olmayan kimseler çalışma izni almak suretiyle 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin ikinci fıkrasının (c) bendi ile de 2008 yılı Ekim ayından itibaren 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı olarak çalışmalarına imkan sağlanmıştır. Bununla beraber, Ülkemizde hizmet akdi ile bir veya birden fazla işverene bağlı olarak çalışan yabancılar, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu hükümlerine tabi bulunmaktadırlar. B- ÜLKEMİZE GEÇİCİ GÖREVLİ OLARAK ÇALIŞMAYA GÖNDERİLENLER Ülkemize geçici görevle gelen yabancıların sigortalılığı gelen yabancının ülkesinin Ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi yapıp yapmadığına göre değişmektedir. 1- Sosyal Güvenlik Sözleşmesi İmzalanmamış Ülkede Kurulu Bir Kuruluş Tarafından O Kuruluş Adına Çalışmaya Gönderilenler SSİY’nin 10. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi gereğince, 02.03.2011 tarihinden itibaren yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için en fazla üç ay süreyle gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi çalıştığını ya da kendi çalışmalarından dolayı aylık aldığını belgeleyen kişiler sigortalı sayılmayacaklar, ancak üç aydan fazla süre için çalışma izni alınan sigortalılar işe başlama tarihinden sonra geçen üçüncü ayın bitiminden itibaren sigortalı olacaklardır. Geçici görevli olarak çalıştığı üç aylık sürenin dolduğu tarihten sonra Ülkemizden ayrılan ya da ayrılmadan yeniden çalışma izni talep edilen yabancı uyruklular hakkında üç aylık süre şartı aranmaksızın çalışmaya başladıkları tarihten itibaren sigortalı bildirimleri yapılacaktır. Ancak üç aylık çalışma süresini doldurmadan Ülkemizden ayrılan ya da Ülkemizde bulunduğu halde çalıştığı işinden ayrılan yabancı uyrukluların yeniden aynı yada başka bir iş için çalışma izni alarak çalışmaya başlamaları halinde, ilk çalışma izinlerinde kullandıkları sürenin üç aya tamamlandığı tarihten sonra sigortalı sayılacaktır. Diğer bir ifade ile aynı kişi için bir defaya mahsus olmak üzere fasılalı ya da fasılasız üç aylık istisnai süre verilecektir. SSİY’nin yayımlandığı 02.03.2011 tarihinden önce geldikleri ülkede sigortalı olmaları nedeniyle Ülkemizde sigortalı sayılmayanlar için üç aylık süre 02.06.2011 tarihinde sona erecek, bu sigortalılardan çalışmaya devam edecek olanlar 03.06.2011 tarihinden itibaren sigortalı sayılacaklarından işverenleri tarafından işe giriş bildirgeleri en geç 0.2.06.2011 tarihine kadar verilecektir. Yabancı uyrukluların geçici görevli oldukları sürelerinin dolduğu tarihten itibaren sigortalılıklarının sağlanabilmesi için, çalışma izni aldıkları sigortalılardan yabancı kimlik numarası olanların işe giriş bildirgeleri elektronik ortamda, yabancı kimlik numarası olmayanların işe giriş bildirgeleri ise kağıt ortamında işverenler tarafından en geç üç aylık sürenin dolduğu tarihe kadar Kurumumuza verilecektir. Sigortalı işe giriş bildirgelerine işe giriş tarihi olarak üç aylık sürenin dolduğu tarihi takip eden gün işe giriş tarihi olarak yazılacak, ancak, işverenler tarafından işe başlama tarihi olarak üç aylık sürenin dolduğu günü takip eden günden farklı bir tarih yazılması halinde bildirimlerdeki farklılık Kurum’un kontrol ve denetim elemanları ile kontrolle görevli memurlarına incelettirildikten sonra gerekli işlemler yapılacaktır. Örnek: Geçici görevle gelen ve Bakanlıkça 16.03.2011-16.09.2011 süresi için çalışma izni verilen ve geldiği ülkede sosyal güvenliğinin sağlandığını belgeleyen Çin Halk Cumhuriyeti vatandaşı için en geç üç aylık sürenin dolduğu 16.06.2011 tarihinde sigortalı işe giriş bildirgesi Kurum’a verilecek, 17.06.2011 tarihinde sigortalılığı başlatılacaktır. 2- Sosyal Güvenlik Sözleşmesi İmzalanmış Ülkede Kurulu Bir Kuruluş Tarafından O Kuruluş Adına Çalışmaya Gönderilenler Sosyal güvenlik sözleşmelerinde temel kural, çalışılan ülkenin sosyal güvenlik mevzuatına tabi olmaktır. Ancak, işverenleri tarafından geçici bir süre ile diğer akit ülkeye gönderilenler, uluslararası nakliyat işinde çalışanlar, elçilik, konsolosluk, misyon ve benzeri yerlerde çalışan ve gönderen ülkenin sivil ve askeri personelleri, akit taraflardan birinin bayrağını taşıyan gemilerde veya akit ülkenin limanlarında çalışanlar çalıştıkları ülkenin sosyal güvenlik mevzuatına tabi olmayacaklardır. Ülkemiz ile taraf ülkeler arasında imzalanan ikili ya da çok taraflı sosyal güvenlik sözleşmelerinde yer alan hükümler uyarınca, yabancı uyruklu kişilerin akit ülkede kurulu kuruluş tarafından belirli bir işin icrası amacıyla geçici olarak Ülkemize gönderilmesi halinde, sigortalının kendi ülkesinde çalışıyormuş gibi iş merkezinin bulunduğu ülkenin mevzuatına tabi tutulması kuralı getirilerek mükerrer sigortalılık önlenmiştir. Geldiği ülkenin sosyal güvenlik kurumu tarafından, kendi ülkesinin mevzuat hükümlerine göre sosyal güvenliklerinin sağlandığına ilişkin sözleşmelerle belirlenmiş formülleri Kurumumuza ibraz eden kişiler, ilgili ülke ile aramızda imzalanmış olan sosyal güvenlik sözleşmesinde öngörülen süre ve bu süreye ilave edilecek süre kadar sigortalı sayılmayacaklardır. Geldikleri ülkenin sosyal güvenlik mevzuatına tabi olarak kendi çalışmalarından dolayı aylık alanlar dahil geçici görevli olarak Ülkemizde çalışanlar sigortasız sayıldıkları sürelerin bittiği tarihten itibaren Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı olacaklardır. www.ozdogrular.com Ancak, ilk görevlendirme süreleri dolduktan sonra işin uzaması durumunda geçici görevin uzatılması talebinin sigortalı veya işverence sözleşmeli ülkenin sigorta kurumuna iletilmesi ve bu kurumun talep etmesi halinde, bu talep Kurumumuzca sözleşmeler kapsamında değerlendirilerek geçici görevinin uzatılması talebi uygun bulunan kişiler sözleşmede öngörülen uzatma süresince de Ülkemiz mevzuatından muaf tutulmaya devam edilecektir. Ülkemiz ile yabancı ülkeler arasında imzalanan sosyal güvenlik sözleşmelerinde geldikleri ülkede sosyal sigortaya tabi olduklarını belgeleyenlerin Ülkemizde ne kadar süre ile sigortalı olmayacakları ekteki tabloda belirtilen süreler dikkate alınarak belirlenecektir. Örnek: Fransa’da sigortalı olarak çalışırken 14.04.2008-14.04.2011 tarihleri arasında Türkiye’ye geçici görevli olarak gönderilen Fransız uyruklu kişi, 14.04.2011 tarihinden itibaren 3 yıl daha uzatma talebinde bulunmuş ve talebi uygun görülmüştür. Ülkemiz ile Fransa arasında sosyal güvenlik sözleşmesine göre uzatma süresi de dahil 6 yıl süreyle geçici görevli olarak çalışma hakkı bulunduğundan bu kişi 14.04.2014 tarihine kadar Kanun kapsamında sigortalı sayılmayacaktır. www.ozdogrular.com C- ÜLKEMİZDEKİ ELÇİLİK, KONSOLOSLUK, MİSYON VB. YERLERDE ÇALIŞANLAR Devletler hukuku ve Viyana Sözleşmeleri hükümlerine göre elçilik, konsolosluk, misyon vb. yerlerde çalışanların diplomatik masuniyetlerinin olması nedeniyle bu işyerlerinde çalışanların bildirimleri Kurumumuza yapılmadığı sürece Ülkemiz mevzuatı bu işyerlerine uygulanamamaktadır. Ancak, bu işyerlerinde çalıştırılanlardan gönderen devlette veya üçüncü bir devlette sigortalılıklarını belgeleyemeyenler ile Türkiye’de ikamet etmekte iken buralarda çalıştırılan Türk vatandaşlarından ilgili işverenler tarafından Kurumumuza bildirimleri yapılanlar Ülkemiz mevzuatına tabi tutulmuşlardır. Buna göre; bu işyerlerinde çalışanlar 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamına alınmışlardır. Kendilerine yaşlılık aylığı bağlananlardan elçilik, konsolosluk, misyon vb. yerlerde çalışmaya devam edenlerden sosyal güvenlik destek primi kesilecektir. www.ozdogrular.com D- BAĞIMSIZ ÇALIŞAN YABANCILARDAN SOSYAL SİGORTAYA TABİ OLANLAR Vatandaşı olduğu ülkede sosyal güvenlik kurumuna tabi bir çalışması bulunmayan bu kuruluşlardan emekli olmayan veya ülkesinde sosyal güvenlik kuruluşu bulunmayanlardan Türkiye’de bağımsız çalışması bulunanlar ile Türkiye’de bağımsız çalışması bulunanlardan vatandaşı olduğu ülkede sosyal güvencesi olduğunu belgelemeyen yabancılar, 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre sosyal sigortalar sistemine tabidirler. www.ozdogrular.com Bununla beraber 5510 sayılı Kanun’un 6. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde sigortalı sayılmayanlar belirtilmiştir. Buna göre, Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tâbi olanlar sigortalı sayılmamaktadır. Bu bağlamda, Ülkemizde bağımsız çalışması bulunan, ancak bu çalışmasından önce vatandaşı bulunduğu ülkede sosyal güvenlik kuruluşlarına prim ödeyen ve prim ödemeye devam eden, bu kuruluşlardan emekli olan, vatandaşı olduğu ülkede sosyal güvenlik kurumlarına prim ödediklerini ve ödemelerinin devam ettiğini veya emekli aylığı aldıklarını yeminli tercüme bürolarınca veya mahalli konsolosluklar aracılığıyla tercüme edilmiş hizmet cetveli veya aylık kağıdıyla belgelemeleri durumunda sigortalı olmayacaklardır. E- YABANCILARIN GENEL SAĞLIK SİGORTASI KARŞISINDAKİ DURUMU Ülkemizde çalışan ve çalışma durumuna göre sigortalı olanlar kendi sigortalarına göre genel sağlık sigortası kapsamında da sigortalı olacaklardır. Ancak; Türkiye’de oturma iznine sahip olan ve yabancı bir ülkede de sigortalı olmayan kişiler, Türkiye’de 5510 sayılı Kanun kapsamında “genel sağlık sigortası hükümleri” kapsamında kabul edilecektir. Bunlara sağlık hak sahipliği oluşturulabilmesi için Türkiye de bir yıldan fazla ikamet şartı bulunmaktadır. Bir yıldan sonra GSS pirimi kesilmektedir. Ayrıca vatandaşlık numarası alınması gerekmektedir. www.ozdogrular.com Bununla birlikte, 6111 sayılı Kanun ile getirilen düzenleme gereğince; 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’na göre üniversitelerde yükseköğrenim gören yabancı uyruklu öğrenciler, yükseköğrenimlerinin devam ettiği sürelerle prime esas günlük kazanç alt sınırının 30 günlük tutarı üzerinden kendilerince genel sağlık sigortası primi ödenmek suretiyle genel sağlık sigortalısı olurlar. Ancak bunlardan kamu idareleri, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar, kamu yararına faaliyet gösteren dernekler ile vergi muafiyeti tanınan vakıflar tarafından tam burs sağlanan ve Yükseköğretim Kurulu tarafından ayrılan kontenjanlar dâhilinde yükseköğrenim gören yabancı uyruklu öğrenciler genel sağlık sigortalısı sayılmaz ve bunların sağlık giderleri 2547 sayılı Kanun’un 46 ve 47. maddeleri çerçevesinde üniversitelerin bütçelerine konulacak ödenekten karşılanır. III- SONUÇ Ülkemizde çalışma izni alarak bir hizmet akdi çerçevesinde bir işveren bağlı olarak veya bağımsız çalışanlarla ilgili mevzuat biraz karışık gibi değerlendirilse de tamamen yabancının sosyal güvencesinin olup olmadığına göre mantıki kurallara göre değerlendirilebilir. Buna göre; 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin ikinci fıkrasının (c) bendi gereğince, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olarak sigortalı sayılmışlar, Kanun’un 6. maddesinin (e) bendinde ise yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanların sigortalı sayılmayacakları öngörülmüştür. Diğer taraftan, ülkemizin diğer ülkelerle imzaladığı ikili ya da çok taraflı sosyal güvenlik sözleşmelerinde de iki ülke vatandaşlarının karşılıklı olarak diğer ülkede geçici görevli ya da geçici görevli olmaksızın çalışmaları halinde hangi ülkenin sosyal güvenlik mevzuatına tabi olacaklarına ilişkin hükümler bulunmaktadır. Ersin UMDU*
Yaklaşım *Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. |
