I- GİRİŞ

Günümüzde kadınların çalışma yaşamı içerisinde yer alması sosyal ve ekonomik nedenlerle adeta bir zorunluluk haline gelmiştir. Ülkemizin gelmiş olduğu sosyal gelişmişlik düzeyinde kadınlar hayatın her alanında olduğu çalışma hayatında da aktif olarak rol almaktadır. Ayrıca ailelerin geçimlerini sürdürebilmesi için kadınların da çalışması gerekmektedir.

Kadınların bir diğer önemli toplumsal rolü de anneliktir. Kadın ve çocuklarının sağlıklarının korunabilmesi için gebelik süresince ve anneliğin ilk zamanlarında çalışma koşullarında özel bazı düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu(1) da bu gereklilikten hareketle 88. maddesinde gebe ve emziren kadınların çalışma şart ve usullerinin ayrı bir düzenlemeye tabi tutulmasına hükmetmiştir. Bu hüküm uyarınca Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik(2) (yazımızın devamında “Yönetmelik” olarak anılacaktır) çıkarılmıştır. www.ozdogrular.com

Makalemizde yukarıda açıklanan düzenlemeler çerçevesinde, gebe ve emziren kadınların çalışma koşullarının nasıl düzenlenmesi gerektiği, bu nitelikteki işçilerin iş güvenliğini sağlamak üzere alınması gereken iş güvenliği tedbirleri ve hak ettikleri izinlere ilişkin açıklamalar yapılacaktır. www.ozdogrular.com

II- TANIMLAR

İşyerlerindeki gebe, yeni doğum yapmış veya emziren işçilerin işteki güvenlik ve sağlığının sağlanması ve geliştirilmesini destekleyecek önlemler uygulamak ve bu işçilerin hangi dönemlerde ne gibi işlerde çalıştırılmalarının yasak olduğunu, çalıştırılabileceği işlerde hangi şart ve usullere uyulacağını, emzirme odalarının veya çocuk bakım yurtlarının (kreş) nasıl kurulacağını ve hangi şartları taşıyacağını belirlemek amacıyla çıkarılmıştır. Yönetmelikte gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçi tanımları yapılmıştır.

Buna göre;

- Gebe işçi; işverenini, durumu hakkında herhangi bir sağlık kurumundan alacağı belge ile bilgilendiren gebe işçiyi,

- Yeni doğum yapmış işçi; yeni doğum yapmış ve işverenini durumu hakkında bilgilendiren işçiyi,

- Emziren işçi; 0-1 yaş arası çocuğunu emzirmekte olan ve işverenini durumu hakkında bilgilendiren işçiyi ifade etmektedir.

Yukarıdaki tanımlardan da görüleceği üzere, kadın işçilerin gebeliği halinde, gebeliğin ilk gününden itibaren Yönetmelik kapsamında olduğu görülmektedir. Yani Yönetmelik gebeliğin belli bir dönemi için değil tamamı için hüküm ifade etmektedir.

Ayrıca gebe, yeni doğum yapmış veya emziren işçinin Yönetmelik hükümlerinden faydalanabilmesi için durumunu işverene bildirmiş olması şarttır. Ayrıca gebe işçinin durumu sağlık kurumlarından alacağı belge ile belgelendirmesi de gerekmektedir.

III- GEBE VE EMZİREN KADINLAR İÇİN ALINACAK GÜVENLİK VE SAĞLIK TEDBİRLERİ

Gebe, yeni doğum yapmış veya emziren işçilerin bu durumlarından kaynaklanan sağlık sorunları ile karşılaşma riskleri bulunmaktadır. İşyerinin veya yapılan işin koşulları gebe ve emziren kadın işçileri diğer işçilerle karşılaştırıldığında daha çok etkilemekte veya diğer işçiler için risk oluşturmayan çalışma koşulları gebe ve emziren kadınlar için riskli olabilmektedir. Bu nedenle gebe, yeni doğum yapmış veya emziren işçilerin iş güvenliği ve sağlığı için işyerlerinde bazı özel güvenlik ve sağlık tedbirlerinin alınması zorunludur.

Bu tedbirleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

A- FİZİKSEL ETKENLERE KARŞI ALINACAK TEDBİRLER

a) Gebe işçinin, ani darbelere, sarsıntıya, uzun süreli titreşime maruz kalacağı işlerde ve iş makinelerinde, delicilerde çalıştırılmaları yasaktır. Ayrıca gebe işçinin vücudun alt kısmını, özellikle karın bölgesini etkileyen düşük frekanslı uzun süreli titreşime ve sürekli sarsıntıya maruz kalmamasını sağlayacak tedbirler alınmalıdır.

b) Gebe işçinin çalıştığı yerdeki gürültü seviyesinin 80 desibeli aşmaması gerekir. Eğer gürültü seviyesi düşürülemiyorsa işçinin yeri değiştirilir. Limitleri aşan gürültülü ortamda gebe işçilerin çalıştırılmaları yasaktır.

c) Gebe işçilerin iyonize radyasyon kaynaklarının bulunduğu yerlerde çalıştırılması yasaktır. Bu tür yerlere girilemeyeceği uyarı levhaları ile belirtilir. Emziren işçi radyasyonla kirlenmiş olan yerlerde ve işlerde çalıştırılmaz. www.ozdogrular.com

d) İşyerlerinde gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçinin iyonize olmayan radyasyon kaynaklarından etkilenmesini önleyecek tedbirlerin alınması zorunludur.

e) Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçinin çalıştıkları yerlerin sıcaklığının ve basıncının sağlık riski yaratmayacak düzeyde olması sağlanır.

B- BİYOLOJİK ETKENLERE KARŞI ALINACAK TEDBİRLER

Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçinin biyolojik etkenlerin risk teşkil ettiği ve aşağıda sayılan işyerlerinde ve işlerde çalıştırılmaları yasaktır:

- Diş ve sağlık tedavisi yapılan yerler,

- Acil ve kurtarma hizmetleri,

- Çocuklara özel hastane ve koğuşlar,

- Enfeksiyon koğuşları ve feçes laboratuarları,

- Tüberküloz hastaneleri ve diğer göğüs hastalıkları hastaneleri veya koğuşları,

- Patoloji departmanları (otopsi, ölüm sonrası muayene yerleri),

- Kan ürünlerini içeren ilaç ve tıbbi üretim işleri,

- Kuduz şüphesi olan hayvanlara verilen veterinerlik hizmetleri,

- Tarım, orman ve kereste endüstrisi, bahçıvanlık, hayvan ticareti, avlanma gibi endemik hastalık alanlarında ve diğer bilim alanlarının yanı sıra eğitim ve araştırma enstitüleri dahil gıda amaçlı olmayan hayvan ve bitki hammadde materyallerini içeren alanlardaki çalışmalar.

Ancak işçinin bağışıklığı olması durumunda bu tür iş ve işyerlerinde çalıştırılması mümkündür. www.ozdogrular.com

C- KİMYASAL ETKENLERE KARŞI ALINACAK TEDBİRLER

Kanserojen, mutajen, çok toksik, toksik, zararlı, alerjik, üreme için toksik ve emzirilen çocuğa zararlı olabilen kimyasalların üretildiği, işlendiği, kullanıldığı işlerde gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçinin çalıştırılması yasaktır.

Fakat, işçinin çalıştırılmasında zorunluluk olan durumlarda teknik olarak bu maddelerin daha az zararlı olanlarla değiştirilmesi mümkün de değilse;

- Gebe işçi, mutajen ve üreme için toksik maddelerle,

- Emziren ve yeni doğum yapmış işçi, emzirilen çocuğa zararlı olabilen kimyasalların dışındaki maddelerle

çalıştırılabilir. Ancak bu tür işlerde çalıştırılan gebe, emziren ve yeni doğum yapmış işçilerin sağlık durumları ile kimyasal etkiye maruz kalıp kalmadıkları sürekli olarak kontrol altında tutulmak zorundadır.

D- ÇALIŞMA KOŞULLARI İLE İLGİLİ OLARAK ALINACAK TEDBİRLER

a) Gebe ve yeni doğum yapmış işçinin kendilerinin ve bebeklerinin sağlığını olumsuz etkileyecek şekilde elle yükleme ve araçsız taşıma işlerinde çalıştırılmaları yasaktır. Gebelik süresi boyunca hiçbir surette elle taşıma işi yaptırılmaz.

b) Kişisel koruyucular gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçiyi tam koruyacak şekilde vücuduna uygun olmalı, bu kişilerin hareketlerine engel olmamalı ve vücut ölçüleri değiştikçe yenileri temin edilmelidir.

Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçi, kişisel koruyucu gerekmesine rağmen halde uygun koruyucu sağlanamayan durumlarda çalıştırılamaz.

IV- GEBE VE EMZİREN KADINLARIN ÇALIŞMA KOŞULLARI

Adı geçen Yönetmelik ile gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçilerin çalışmaları ile ilgili bazı yasaklar ve sınırlamalar getirilmiştir.

Bu yasak ve sınırlamalar şöyledir:

a) Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçi günde yedi buçuk (7,5) saatten fazla çalıştırılamaz.

b) Gebe olduğu hekim raporuyla tespit edilmiş kadın işçiler doğuma kadar gece çalıştırılmaya zorlanamazlar. Ancak bu işçilerin kabul etmeleri halinde gece çalışmaları mümkündür.

c) Yeni doğum yapmış işçinin doğumu izleyen sekiz haftalık süre sonunda gece çalıştırılmalarının güvenlik ve sağlık açısından sakıncalı olduğunun hekim raporu ile belirlenmesi halinde bu işçilerin gece çalıştırılmaları yasaktır. www.ozdogrular.com

d) Emziren işçinin doğumu izleyen 6 ay boyunca gece çalıştırılması yasaktır. Bu süre sonrasında gece çalışması yapmasının güvenlik ve sağlık açısından sakıncalı olduğu hekim raporu ile tespit edilen işçilerin gece çalıştırılması yasaktır.

V- GEBE VE EMZİREN KADINLARIN İZİNLERİ

Kadınların gebelik dönemi ve doğum sonrası için muayene izni, analık izni, ve emzirme izni olmak üzere üç izin türü düzenlenmiştir.

- Muayene izni; gebe işçilere gebelikleri süresince periyodik kontrolleri yaptırabilmek için verilen izindir. Gebe işçinin muayene izni ücretli olarak verilir yani gebe işçi periyodik kontrollerini yaptırabilmek için işyerinde çalışamadığı sürelerin ücretine de hak kazanır.

- Analık izni; hekimin vereceği istirahate bağlı olarak gebe işçinin çalıştırılmamasının esas olduğu, doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süreyi ifade eder. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak 8 haftalık süreye 2 hafta süre eklenerek 10 hafta olarak uygulanır. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, hekimin onayı ile gebe işçi isterse doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Böyle bir durumda gebe işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.

Örnek: Hekimin onayı ile doğumuna 4 hafta kalıncaya kadar çalışan işçi, doğumdan önce kullanmadığı 4 haftalık izni doğumdan sonra kullanır ve doğumdan sonra toplam 12 hafta izin kullanır.

Ayrıca gebe işçinin erken doğum yapması halinde doğumdan önce kullanamadığı analık izni süreleri de, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.

Örnek: Doğumuna 5 hafta kala izin alan ancak izne ayrıldıktan bir hafta sonra doğum yapan gebe işçi doğumdan önce bir hafta izin kullanmış olacak ve doğum öncesi kullanamadığı yedi haftalık izni de doğum sonrası kullanarak toplam 15 hafta izin kullanacaktır.

Doğumdan önce ve sonra 8’er hafta olmak üzere toplam 16 olarak belirlenen analık izni süresi, işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir. www.ozdogrular.com

Toplam 16 haftalık analık iznini kullandıktan sonra isteyen kadın işçiye, ücretsiz izin verilir. Bu izinin süresi en çok altı (6) ay olabilir. www.ozdogrular.com

- Emzirme izni; kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır, yani emzirme izninin kullanıldığı sürelerin ücreti de işçiye ödenir.

VI- SONUÇ

Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçiler günde en çok yedi buçuk saat çalıştırılabilir. Gebe işçiler kabul etmeleri halinde geceleri çalıştırılabilirler. Emziren işçinin ise 6 ay boyunca gece çalıştırılması yasaktır. Emziren işçinin bu süre sonrasında ve yeni doğum yapmış işçinin doğumdan sonraki 8 hafta sonrasında gece çalıştırılmasının sakıncalı olduğuna dair hekim raporu olduğunda gece çalıştırması yaptırılamaz.

Ayrıca bu nitelikteki işçilerin sözel sağlık durumları nedeniyle iş güvenliği ve işçi sağlığı açısından maruz kaldıkları riskler de artmaktadır. Bu nedenle gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçilerin iş güvenliğini sağlamak için ilave tedbirlerin alınması gerekmektedir.

Gebe ve emziren işçilere verilmesi gereken izinler ise muayene, analık ve emzirme izinleridir. Ayrıca analık izni sonrasında işçi isterse altı ayı geçmemek üzere ücretsiz izin kullanabilir.

Faruk YÜKSEL*
Yaklaşım

*           Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

(1)        10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)        14.07.2004 tarih ve 25522 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.