I- GİRİŞ

Zamanaşımı; hukukta kişinin yükümlülüğünü kaldıran değil ancak yükümlülüğü yerine getirmekten kaçınmasını sağlayan bir müessesedir. Borçlar hukuku, ceza hukuku, vergi hukuku, sosyal güvenlik hukuku gibi hemen hemen her hukuk dalında yeri bulunan bir uygulamadır. Sosyal Güvenlik Mevzuatında da prim borçları, idari para cezaları, talep edilmeyen gelir ve aylıklar vb. konularda zamanaşımı uygulamaları bulunmaktadır. Sosyal güvenlik mevzuatında prim ve idari para cezalarının zamanaşımı süreleri ile ilgili olarak farklı tarihlerde değişiklik yapılması, kanunların zaman bakımından uygulanması ile ilgili olarak aşağı yukarı her hukuk dalında yaşanan sıkıntıları ve tartışmaları da beraberinde getirmiştir. 506 sayılı Kanun zamanaşımı uygulaması konusunda uygulandığı dönemin tamamında detaylı düzenlemeler içermemiştir. Bu sebeple değişikliklerin yapıldığı her dönem için prim borçlarının zamanaşımı sürelerinin ne kadar olduğu, bu sürelerin hangi dönemler için geçerli olduğu, zamanaşımı sürelerinin başlangıç tarihinin ne olması gerektiği konuları yargı kararlarıyla çözülebilmiştir. Prim borçlarının zamanaşımına uğraması ile ilgili olarak 5510 sayılı Kanun’un 93. maddesiyle yapılan değişikliğin pek çok tartışmayı ortadan kaldıracağı düşünülmekteyse de, kanunun yürürlükte olmadığı döneme ilişkin prim borçlarının zamanaşımı uygulaması açıklama yapılmasını gerektiren nitelikte karışık bulunmaktadır. www.ozdogrular.com

II- DİĞER KANUNLARIN KAMU ALACAKLARINA İLİŞKİN ZAMANAŞIMI UYGULAMASI

A- 818 SAYILI BORÇLAR KANUNU

Kanun’un 125. maddesinde; “Bu kanunda başka suretle hüküm mevcut olmadığı takdirde, her dava on senelik müruru zamana tabidir.”,

128. maddesinde; “Müruru zaman alacağın muaccel olduğu zamandan başlar, alacağın muacceliyeti bir ihbar vukuuna tabi ise müruru zaman bu haberin verilebileceği günden itibaren cereyan eder.” hükümleri yer almaktadır.

B- 6098 SAYILI TÜRK BORÇLAR KANUNU

Kanun’un 146. maddesinde, “Kanun’da aksine bir hüküm bulunmadıkça, her alacak on yıllık zamanaşımına tabidir.”,

149. maddesinde; “Zamanaşımı, alacağın muaccel olmasıyla işlemeye başlar. Alacağın muaccel olmasının bir bildirime bağlı olduğu hâllerde, zamanaşımı bu bildirimin yapılabileceği günden işlemeye başlar.”,

161. maddesinde; “Zamanaşımı ileri sürülmedikçe, hâkim bunu kendiliğinden göz önüne alamaz.” hususları hüküm altına alınmıştır. www.ozdogrular.com

C- 213 SAYILI VERGİ USUL KANUNU

Kanun’un 113. maddesinde “Zamanaşımı, süre geçmesi suretiyle vergi alacağının kalkmasıdır. Zamanaşımı, mükellefin bu hususta bir müracaatı olup olmadığına bakılmaksızın hüküm ifade eder.”,

114. maddesinde; “Vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın başından başlayarak beş yıl içinde tarh ve mükellefe tebliğ edilmeyen vergiler zamanaşımına uğrar.” düzenlemeleri yer almaktadır.

D- 6182 SAYILI AMME ALACAKLARININ TAHSİL USULÜ HAKKINDA KANUN

Kanun’un 102. maddesinde; “Amme alacağı, vadesinin rasladığı takvimi yılını takib eden takvim yılı başından itibaren 5 yıl içinde tahsil edilmezse zamanaşımına uğrar. Para cezalarına ait hususi kanunlarındaki zamanaşımı hükümleri mahfuzdur. Zamanaşımından sonra mükellefin rızaen yapacağı ödemeler kabul olunur.” hükmü yer almaktadır.

III- SİGORTA PRİMLERİNDE ZAMANAŞIMI

Kanunların zaman bakımından uygulanmasına ilişkin kurallar nedeniyle her kanun yürürlükte bulunduğu dönem borçları için uygulanabileceğinden, prim zamanaşımı süreleri değişikliklerin yürürlükte bulunduğu her dönem için ayrı ayrı izah edilmeye çalışılacaktır. www.ozdogrular.com

A- 506 SAYILI KANUN DÖNEMİ

1- 1965-07.12.1993

Bu dönemde 506 sayılı Kanun’un sigorta primlerini düzenleyen 80. maddesinde primlerin zamanaşımı süreleri ile ilgili olarak herhangi bir düzenleme olmadığından prim zamanaşımı süresi Borçlar Kanunu’na göre belirlenmiştir. Bu sebeple bu dönemde zamanaşımı süresi borcun muacceliyetini (borcun talep edilebilir hale geldiği) takip eden günden itibaren on yıl olarak dikkate alınması gerekmektedir.

2- 08.12.1993-05.07.2004

Bu dönemde 506 sayılı Kanun’un 80. maddesinin 5. fıkrasına 01.12.1993 tarihli ve 3917 sayılı Kanunla “Kurum’un, süresi içinde ödenmeyen prim ve diğer alacaklarının tahsilinde, 21.07.1953 tarih ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri uygulanır...” hükmü eklenmiştir. Düzenleme 08.12.1993 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

6183 sayılı Kanun’un 102. maddesine göre, bu dönemde primlerin tahsil zamanaşımı süresi alacağın ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren beş yıl olarak uygulanmıştır. www.ozdogrular.com

3- 06.07.2004-30.09.2008

506 sayılı Kanun’un 80. maddesinde 24.06.2004 tarih ve 5198 sayılı Kanun yapılan değişiklikle Kurum’un süresi içinde ödenmeyen prim ve diğer alacaklarının tahsilinde 6183 sayılı Kanun’un 102. maddesinin uygulanmayacağı hüküm altına alınmıştır. Düzenleme 06.07.2004’te yürürlüğe girmiştir.

Bu dönemde de 506 sayılı Kanun’da ödeme süresi sona eren primlerin zamanaşımı süresi ile ilgili bir düzenleme yer almadığından, prim zamanaşımı süresi Borçlar Kanunu hükümleri gereğince 10 yıl olarak uygulanmıştır.

B- 5510 SAYILI KANUN DÖNEMİ (01.10.2008-GÜNÜMÜZ)

01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanun ile prim alacaklarının zamanaşımı süreleri ile ilgili önemli değişiklikler yapılmıştır.

5510 sayılı Kanun’un 93. maddesinde; Kurum’un prim ve diğer alacaklarının ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından başlayarak on yıllık zamanaşımına tâbi olduğu,

Söz konusu zamanaşımı süresinin;

- Mahkeme kararı sonucunda doğmuş ise mahkeme kararının kesinleşme tarihinden,

- Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden doğmuş ise rapor tarihinden,

- Kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden doğmuş ise bu soruşturma, denetim ve inceleme sonuçlarının Kurum’a intikal ettiği tarihten,

- Bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden doğmuş ise bilgi ve belgenin Kurum’a intikal ettiği tarihten itibaren

başlatılacağı belirtilmiştir. www.ozdogrular.com

5510 sayılı Kanun prim alacaklarında zamanaşımı süresini 506 sayılı Kanun’a paralel olarak 10 yıl olarak almakla kalmamış zamanaşımı sürelerinin başlangıç tarihi konusunda Vergi Hukukuna özgü tahsil ve tahakkuk zamanaşımı uygulamasından farklı bir uygulama getirmiştir. www.ozdogrular.com

Kurum’ca bilinen (kurum kayıtlarına giren) prim alacakları için 5510 sayılı Kanun ile vergi hukukuna özgü tahakkuk esasına dayanan zamanaşımı yerine 6183 sayılı Kanun uygulamasına paralel olarak tahsil esasına dayanan zamanaşımı süresi benimsenmiştir. Ancak 5510 sayılı Kanun 6183 sayılı Kanun’da yer alan 5 yıllık tahsil zamanaşımı süresini 10 yıla çıkarmıştır.

Yine 5510 sayılı Kanun işverence Kurum’a bildirimi yapılmayan (kayıt dışı çalışmalara ilişkin sigorta primleri) primler için 10 yıllık tahsil zamanaşımı süresi öngörmüşse de, diğer hukuk dalları uygulamasından farklı olarak bu süre, sigorta primlerinin yasada belirtilen yollarla Kurum’ca tespit edildiği tarihten itibaren başlatılmaktadır. www.ozdogrular.com

IV- ZAMANAŞIMI SÜRELERİNİN BAŞLANGICI

A- 506 SAYILI KANUN DÖNEMİ

1- 08.12.1993 Öncesi ve 05.07.2004 Sonrası

Sigorta prim borçları ile ilgili olarak 6183 sayılı Kanun’un 102. maddesinin uygulanmadığı dönemlerde (08.12.1993 öncesi ve 05.07.2004 tarihi sonrası dönemde) 506 sayılı Kanun’da prim zamanaşımı süreleri ile ilgili olarak hüküm yer almadığından, bu dönemlerde Borçlar Kanunu’nda borçlar için kabul edilen 10 yıllık genel zamanaşımının uygulanması gerekmektedir. Üst bölümlerde belirtildiği üzere Borçlar Kanunu 10 yıllık sürenin başlangıcının borcun muaccel olduğu süre olarak hüküm altına almıştır. www.ozdogrular.com

a- Bildirimi Yapılan Çalışmalara (ve İncelenmeksizin İşleme Konan Prim Belgelerine) İlişkin Sigorta Primlerinin Zamanaşımı Süresi Başlangıcı

Aylık prim ve hizmet belgeleriyle Kurum’a(1) zamanında bildirimi yapılan çalışmalara ilişkin primler için muacceliyet (talep edilebilme, dava edilebilme) tarihinin dolayısıyla zamanaşımı başlangıç tarihinin sigorta primleri için kanunda belirtilen ödeme tarihleri olduğu konusunda bir şüphe bulunmamaktadır. Ancak bildirimi yapılsada yasal süre dışında bildirilen ancak incelenmeksizin işleme alınan çalışmalara (prim belgelerine) ilişkin primlerin muacceliyet tarihinin ise çalışmaların Kurum’a bildirildiği tarih olması gerektiği düşüncesindeyiz. Zira Kurum’a bildirimi yapılmayan ve Kurum’ca bilinmeyen çalışmalara ilişkin primlerin bildirim öncesi bir tarihte Kurum açısından muaccel hale geldiği ileri sürülemez (Ancak Kurum’ca konu ile ilgili olarak çıkarılan Genelge’de(2) bu dönemde bu nitelikteki çalışmalarla (incelenmeksizin işleme konan prim belgeleri) ilgili primlere ilişkin 10 yıllık zamanaşımı süresinin, primlerin yasal ödeme süresinin sona erdiği takip eden günden itibaren başlayacağı değerlendirilmektedir) . www.ozdogrular.com

B- BİLDİRİMİ YAPILMAYAN ÇALIŞMALARA İLİŞKİN SİGORTA PRİMLERİNİN ZAMANAŞIMI SÜRESİ BAŞLANGICI

Kurum’a yasal sürede bildirimi yapılmayan çalışmalara ilişkin primler için muacceliyet tarihinin kanunda belirtilen ödeme tarihleri olduğunu ileri süremeyiz. Zira, Kurum’a bildirimi yapılmayan çalışmalara ilişkin primlerin Kurum’ca talep edilme imkanı bulunmamaktadır. Dolayısıyla zamanında Kurum’a bildirilmeyen çalışmalara ilişkin sigorta primlerinin muacceliyet tarihi de çalışmaların Kurum’ca tespit edildiği/talep edilebildiği (mahkeme kararı, denetim raporu, kamu kuruluşlarından alınan bilgiler vs.) tarihtir ve dolayısıyla da 10 yıllık zamanaşımı süresi bu tarihten itibaren başlaması gerekir (Kurum’ca yayımlanan 01.08.2012 tarih 2012/27 sayılı “Kurum Alacaklarının Terkini ve Zamanaşımı” başlıklı Genelge’de de bu döneme ilişkin bu nitelikteki primler için aynı doğrultuda değerlendirme yapılmaktadır). www.ozdogrular.com

2- 08.12.1993-05.07.2004

Üst bölümlerde belirtildiği üzere 506 sayılı Kanun döneminde 08.12.1993-05.07.2004 devresinde primlerin tahsilinde 6183 sayılı Kanun’un 102. maddesinde yer alan tahsil zamanaşımı uygulanmıştır. 6183 sayılı Kanun’un 102. maddesinde kamu alacağının vadesini takip eden 5 yıl içinde tahsil edilmemesi halinde zamanaşımına uğrayacağı belirtilmektedir. Bu dönem zamanaşımı uygulamasını da Kurum’ca bilinen ve bilinmeyen çalışmalara ilişkin primler açısından ikiye ayırarak incelemede fayda bulunmaktadır.

a- Kurum’a Bildirilen Çalışmalara (ve İncelenmeksizin İşleme Konan Prim Belgelerine) İlişkin Sigorta Primlerinin Zamanaşımı Süresi Başlangıcı

Aylık prim ve hizmet belgeleriyle Kurum’a zamanında bildirimi yapılan çalışmalara ilişkin primler için 6183 sayılı Kanun’da belirtilen vadenin sigorta primleri için kanunda belirtilen ödeme tarihleri olduğu konusunda bir şüphe bulunmamaktadır. Yine çalışmalar zamanında Kurum’a bildirilmemiş olsa bile yasal süre dışında bildirilen ancak incelenmeksizin işleme alınan çalışmalara ilişkin primlerin vade tarihinin ise kanunda belirtilen süre değil çalışmaların Kurum’a bildirildiği tarih olması gerektiği kanaatindeyiz. Zira Kurum’a bildirimi yapılmayan çalışmalara ilişkin primlerin vadesinin alacağın Kurum’ca bilinmediği bir tarihte başlaması fiilen ve hukuken mümkün değildir. Alacağın vadesi ancak primlere ilişkin çalışmaların Kurum’ca tespit edilmesinden sonra belirlenebilmektedir. www.ozdogrular.com

(Konu ile ilgili olarak Kurum’ca çıkarılan 01.08.2012 tarihli 2012/27 sayılı “Kurum Alacaklarının Terkini ve Zamanaşımı” başlıklı Genelge’de bu dönemde bu nitelikteki çalışmalarla ilgili primlere ilişkin 5 yıllık zamanaşımı süresinin, primlerin yasal ödeme süresinin sona erdiği takip eden günden itibaren başlayacağı değerlendirilmektedir.)

b- Kurum’a Bildirimi Yapılmayan Çalışmalara İlişkin Sigorta Primlerinin Zamanaşımı Süresi Başlangıcı

Aylık prim ve hizmet belgeleriyle Kurum’a zamanında bildirimi yapılmayan çalışmalara ilişkin primler için 6183 sayılı Kanun’da belirtilen vadenin sigorta primleri için Kanun’da belirtilen ödeme tarihleri olduğu ileri sürülemez. 102. maddede zikredilen vadenin alacağın Kurum’ca tespit edilme tarihinden önce olması düşünülemez. Zira Kurum’a bildirimi yapılmayan çalışmalara ilişkin primlerin vadesinin alacağın Kurum’ca bilinmediği bir tarihte başlaması fiilen ve hukuken mümkün değildir.  Vade tespiti borcun tespiti halinde mümkündür. Bu tarihte tespit tarihidir. Bu sebeple bu nitelikteki borçlarla ilgili 5 yıllık tahsil zamanaşımı süresinin borcun tespit edildiği tarihten itibaren başlaması gerektiği  kanaatindeyiz. www.ozdogrular.com

Kurum’ca yayımlanan 01.08.2012 tarih ve 2012/27 sayılı “Kurum Alacaklarının Terkini ve Zamanaşımı” başlıklı Genelge’de de bu döneme ilişkin bu nitelikteki primler için zamanaşımı süresinin prim alacağının Kurum’ca tespit edildiği tarihinden itibaren başlayacağı değerlendirilmekte ise de 5 yıllık tahsil zamanaşımı süresinin uygulandığı bu dönemde zamanaşımı süresinin 10 yıl olduğu değerlendirilmektedir.

Bu değerlendirmenin 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanun’un 93. maddesinin uygulanması ile ilgili olabileceği ya da bildirilmeyen çalışmalarla (tahakkuk imkanı olmayan primlerle) ilgili olarak 6183 sayılı Kanun’da belirtilen 5 yıllık tahsil zamanaşımı düzenlemesinin uygulanamayacağı,  yerine Borçlar Kanunu’nda yer alan 10 yıllık zamanaşımı düzenlemesinin uygulanması gerektiğine ilişkin bakış açısından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. www.ozdogrular.com

Ancak söz konusu değerlendirmenin sebebinin 5510 sayılı Kanun’un 93. maddesi olarak kabul edilmesi halinde bu durumun 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren düzenlemenin yürürlük tarihinden önceki olaylara uygulanması anlamına geleceği ve bununda Kanunların zaman bakımından uygulanmasına ilişkin kurallara uygun olmadığı; söz konusu değerlendirmenin sebebinin 6183 sayılı Kanun’daki düzenlemenin tahsil zamanaşımı olduğu, tahakkuk imkanı olmayan çalışmalarla ilgili olarak söz konusu maddenin uygulanamayacağı bunun yerine Borçlar Kanunu’ndaki 10 yıllık sürenin uygulanması gerektiği düşüncesinden kaynaklandığının kabul edilmesi halinde ise, bildirimi yapılsaydı vadeyi takip eden 5 yıllık zamanaşımı süresinin uygulandığı dönem borçlarının bildirilmemesi halinde, Kurum’ca tespit edilmesinden sonra 10 yıllık zamanaşımı süresine tabi tutulmasının kanun koyucunun amacına uygun olmadığı ve bu uygulamanın da kanunların zaman bakımından uygulanmasına ilişkin kurallara uygun olmadığı kanaatindeyiz.

C- 5510 SAYILI KANUN DÖNEMİ (01.10.2008-GÜNÜMÜZ)

5510 sayılı Kanun’un 93. maddesinde; Kurum’un prim ve diğer alacaklarının ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından başlayarak on yıllık zamanaşımına tâbi olduğu, Söz konusu zamanaşımı süresinin; Kurum’a bildirilmeyen çalışmalara ilişkin primler için Kurum’ca tespit tarihi olduğu II. Bölümde de geniş olarak açıklanmıştır. Kanunların zaman bakımından uygulanmasına ilişkin kurallar gereği 5510 sayılı Kanun’un 93. maddesi 01.10.2008 tarihinden önceki prim borçları uçun uygulanamaz. www.ozdogrular.com

V- SONUÇ

Sigorta primlerinde zamanaşımı süresi:

Kurum’a yasal sürede bildirilen çalışmalar için;

07.12.1993 öncesi ve 06.07.2004 sonrası dönemde, ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden günden itibaren 10 yıl, 08.12.1993 ila 05.07.2004 tarihleri arasında ise ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren 5 yıldır.

Ancak Kurum’a bildirimi yapılmayan çalışmalar için;

07.12.1993 öncesi ve 06.07.2004 sonrası dönemde, çalışmaların Kurum’ca tespitini takip eden 10 yıl, 08.12.1993 ila 05.07.2004 tarihleri arası çalışmaların Kurum’ca tespitini takip eden beş yıldır (Sosyal Güvenlik Kurumu bildirilmeyen çalışmalara ilişkin primlerin zamanaşımı süresini 6183 sayılı Kanun’un 102. maddesinin uygulanmadığı dönemler için de 10 yıl olarak uygulamaktadır).

Açıklanan nedenlerle bildirimi yapılmayan çalışmalara ilişkin primlerin çalışmanın gerçekleştiği yıldan sonra 10 yıl veya daha fazla süre geçmiş olsa bile Sosyal Güvenlik Kurum’unca talep edilme imkanı bulunmaktadır.

Harun ORDU*

Yaklaşım Dergisi

*           Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

(^·)         Hizmet akdi ile çalıştırılanlara ait sigorta primleri

(1)        Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı

(2)        01.08.2012 tarih ve 2012/27 sayılı “Kurum Alacaklarının Terkini ve Zamanaşımı” başlıklı Genelgesi.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.