I- GİRİŞ

Gemi adamlarının çalışma hayatına ilişkin koşulları düzenleyen kanun 854 sayılı Deniz İş Kanunun da bulunmaktadır.

854/1. maddesinde; “Bu kanun denizlerde, göllerde ve akarsularda Türk Bayrağını taşıyan ve yüz ve daha yukarı grostonilatoluk gemilerde bir hizmet akti ile çalışan gemi adamları ve bunların işverenleri hakkında uygulanır.

Aynı işverene ait gemilerin grostonilatoları toplamı yüz veya daha fazla olduğu veyahut işverenin çalıştırdığı gemi adamı sayısı 5 veya daha fazla bulunduğu takdirde birinci bent hükmü uygulanır.

Bu kanunun uygulanmasında; sandal, mavna, şat, salapurya gibi olanlar da (gemi) sayılır.”[1] www.ozdogrular.com

Kanun maddesinden anlaşıldığı üzere:

a)Deniz, göller ve akarsular da Türk Bayrağı taşıyacak,

b)Yüz ve daha yukarı grostonilatoluk gemilerde olacak,

c)İşçi ve işveren arasında hizmet akdi bulunacak,

d)Aynı işverenin birden fazla gemisi olduğunda grostonilatoları toplamı yüz veya daha fazla ise,

e)İşveren 5 yada daha fazla gemi adamı çalıştırıyorsa

bu durumda artık gemi adamı kavramı ve deniz iş hukuku kuralları da gündeme gelmiş oluyor.

II- GEMİ ADAMI TANIMI

Geniş ve kapsamlı bir tanımı olması gerekir iken kısacana tanımlanmıştır.

Bir hizmet aktine dayanarak gemide çalışan kaptan, zabit ve tayfalarla diğer kimselere “gemi adamı” denir.[2]

Geminin kaptanını, zabitlerini, yardımcı zabitlerini, stajyerlerini, tayfalarını ve yardımcı hizmet personelini gemi adamı tanımlaması içinde bulmaktayız.[3]

Burada konuyu detaylandırdığımızda;

a) Sınırlı Vardiya Zabiti,

b) Sınırlı Kaptan,

c) Vardiya Zabiti,

ç) Birinci Zabit,

d) Kaptan,

e) Uzak Yol Vardiya Zabiti,

f) Uzak Yol Birinci Zabiti,

g) Uzak Yol Kaptanı,

h) Sınırlı Makine Zabiti,

ı) Sınırlı Baş Makinist,

i) Makine Zabiti,

j) İkinci Makinist,

k) Baş Makinist,

l) Uzak Yol Vardiya Mühendisi,

m) Uzak Yol İkinci Mühendis,

n) Uzak Yol Baş Mühendisi,

o) Gemi Yardımcı Zabiti,

ö) Güverte/Makine Stajyeri,

p) Tayfa

olmak üzere gemi adamları geniş yelpazede yer verilmiştir.

Gemi adamını diğer çalışanlardan ayıran özellik ise gemici cüzdanına sahip olmalarıdır.

Türk Gemi adamları Kütüğüne kayıt edilen, Yönetmeliğin 51. maddesin de belirtilen yeterlik seviyesine göre gemi adamı cüzdanı alacak olan gemi adamına, harcı alındıktan sonra liman başkanlığı tarafından gemi adamı yeterlik belgesini de içerecek şekilde düzenlenen, fotoğraflı ve Türkçe ve İngilizce olarak düzenlenmiş beş yıl süreli gemi adam ı cüzdanı verilir.[4] www.ozdogrular.com

Bu cüzdan ile gemi adamı hak kayıplarında hakkını arama yönünden işverenlere karşı ispat aracı olarak kullanmaktadır.

III- DENİZ İŞ KANUNU’N DA GEMİ ADAMININ İHBAR VE KIDEM TAZMİNATI HANGİ KOŞULLARA GÖRE BELİRLENİR?

14. madde düzenlemeye gidilmiştir.

Hizmet akdi fesihlerinde işveren ve gemi adamı tarafından yapılması ile ihbar, kıdem tazminatlarına hak kazanma koşulları oluşuyor.

A- İŞVEREN YA DA VEKİLİ TARAFINDAN İŞ AKDİ FESHİ

1- Gemi adamının herhangi bir limanda geminin hareketinden önce gemiye dönerek hizmete girmemesi veya gemiye hiç dönmemesi,

2- Gemi adamının gemide hizmet görmesinin tutukluluk, hapis veya gemide çalışmaktan menolunması gibi sebeplerle imkânsız bir hal alması,

3- Gemi adamının işveren veya işveren vekiline karşı, kanuna, hizmet akitlerine sair iş ve çalışma şartlarına aykırı hareket etmesi,

4- Gemi adamının işveren veya işveren vekiline karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi.

B- GEMİ ADAMI TARAFINDAN İŞ AKDİ FESHİ

1- Ücretin kanun hükümleri veya hizmet akti gereğince ödenmemesi,

2- İşveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı, kanuna, hizmet akitlerine veya sair iş şartlarına aykırı hareket etmesi,

3- İşveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi.

C- ÖZEL HALLER NEDENİYLE TARAFLARIN İŞ AKDİ FESHİ

1- Geminin herhangi bir sebeple 30 günden fazla bir süre seferden kaldırılması,

2- Gemi adamının herhangi bir sebeple sürekli olarak gemide çalışmasına engel bir hastalığa veya sakatlığa uğraması

gibi yukarıdaki koşulların varlığı ile iş akdi fesihleri gerçekleşir.

D- HİZMET AKDİNİN KENDİLİĞİNDEN ORTADAN KALKMASI

1- Geminin kayba uğraması,

2- Terk edilmesi,

3- Harp ganimeti ilan edilmesi,

4- Türk Bayrağından ayrılması hallerinde ise hizmet akti kendiliğinden bozulur.

Hizmet akdini fesih etmek için 6 işgünü ya da fiilin ortaya çıktığından itibaren 1 sene içinde kullanamaz.[5] www.ozdogrular.com

IV- GEMİ ADAMINDA İHBAR SÜRECİ

Gemi adamının iş akdi 14’üncü madde yazılı esasların varlığı halinde gündeme gelir.

Süresi belirsiz hizmet akti gemi adamının işe alınmasından itibaren altı ay geçmedikçe bozulamaz.

Hizmet akti:

 a) İşi altı ay sürmüş olan gemi adamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra,

 b) İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan gemi adamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra,

c) İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan gemi adamı için bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra,

ç) İşi üç yıldan fazla sürmüş olan gemi adamı için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra

bozulmuş olur. www.ozdogrular.com

Yukarıdaki yazılı öneller kanuni olup, süreler iş veya toplu sözleşme ile artabilir.

Hem gemi adamı hem de işveren yukarıdaki önel şartlarına uygun iş akdi fesih yapacaktır, uymayan taraf diğer tarafa bu önel karşılıklarının ücret tutarını ödemek zorundadır.

KÖTÜ NİYET TAZMİNATI:

Gemi adamının sendikaya üye olması, şikayete başvurması gibi sebeplerle işinden çıkarılması hallerinde ve genel olarak hizmet aktini bozma hakkının kötüye kullanıldığını gösteren diğer durumlarda ihbar önellerine ait ücretlerin üç katı tutarı tazminat ödenir.[6] www.ozdogrular.com

V- FESİH SÜRECİ

Fesih başlangıcı geminin hareket haline göre belirlenir. Gemi rotasında ise gemi adamının iş akdi uğrayacağı ilk limanda, liman kararlaştırılsan liman da sıkıntı var ise emniyet altına alınacak limanda gemi adamının iş akdi fesih edilir. Fesih yazılı olarak yapılacaktır. Bildirim yapılmaz ise tutanak ile bilgi verilecektir.

Geminin Türk Bayrağını taşıma hakkı bulunduğu sürece mülkiyetin kısmen veya tamamen herhangi bir şahsa geçmesi hizmet aktinin feshini gerektirmez.[7]

VI- GEMİ ADAMINDA KIDEM TAZMİNATI KAVRAMI

Gemi adamı;

1- Ücretin kanun hükümleri veya hizmet akti gereğince ödenmemesi,

2- İşveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı, kanuna, hizmet akitlerine veya sair iş şartlarına aykırı hareket etmesi,

3- İşveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi nedenleri oluştuğunda kıdem tazminatı hakkına sahip olur.

Geminin 30 günden fazla seferden kaldırılması, gemi adamının sağlık koşullarında ortaya çıkan arızalardan dolayı gemi adamının kıdem tazminatı alma hakkı vardır.

Gemi adamının muvazzaf askerliğe gitmesi nedeni ile kıdem tazminatı alma hakkı vardır.

Gemi adamının tabi olduğu SGK emekli aylığı alma, malullük aylığı alma, toptan ödeme alma hakkı ortaya çıktığında kıdem tazminatı alacaktır. www.ozdogrular.com

Gemi adamının iş akdi işveren ya da vekili tarafından fesh edilmesi durumunda, ölümü halinde yada geminin kayba uğraması, terk edilmesi veya harp ganimeti ilan edilmesi veyahut Türk Bayrağından ayrılması hallerinde ise hizmet akti feshi oluştuğundan kıdem tazminatı hakkı ortaya çıkar.

Gemi adamının işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence gemi adamına 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.

Aynı işverene ait bir ya da birden fazla gemide çalışma süresi var ise tüm süreler göz önüne alınarak gemi adamının kıdem tazminatı hesaplanır.

Nakil, devir olması halinde bir işverenden başka bir işverene geçmesi gemi adamının kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır

Gemi adamı aylık veya toptan ödemeye hak kazanmış bulunduğunu ve kendisine aylık bağlanması veya toptan ödeme yapılması için yaşlılık sigortası bakımından bağlı bulunduğu kuruma veya sandığa müracaat etmiş olduğunu belgelemesi şart ile kıdem tazminatı alabilecektir. Gemi adamının ölümünde hak sahiplerine kıdem tazminatı ödenecektir.

T.C. Emekli Sandığı Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanunu’na veya yalnız Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olarak sadece aynı ya da değişik kamu kuruluşlarında geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi suretiyle Sosyal Sigortalar Kanununa göre yaşlılık veya malullük aylığına ya da toptan ödemeye hak kazanan gemi adamına, bu kamu kuruluşlarında geçirdiği hizmet sürelerinin toplamı üzerinden son kamu kuruluşu işverenince kıdem tazminatı ödenir. www.ozdogrular.com

Kıdem tazminatı T.C. Emekli Sandığına tabi olarak geçen hizmet süresine ait kısmı için ödenecek miktar, yaşlılık veya malullük aylığının başlangıç tarihinde T.C. Emekli Sandığı Kanununun yürürlükteki hükümlerine göre emeklilik ikramiyesi için öngörülen miktardan fazla olamaz.

Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmez.

Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Sefer, parça başına akord, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur.

Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde tazminata esas ücret, gemi adamının işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.

Ücrete ilaveten gemi adamına sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de göz önünde tutulur.

Kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre hizmet akitleri veya toplu iş sözleşmeleri ile gemi adamı lehine değiştirilebilir.

Toplu sözleşmelerle ve hizmet akitleriyle belirlenen kıdem tazminatlarının yıllık miktarı, Devlet Memurları Kanunu’na tabi en yüksek Devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez.

Gemi adamının ölümü halinde yukarıdaki hükümlere göre doğan tazminat tutarı, kanuni mirasçılarına ödenir.

Kıdem tazminatından doğan sorumluluğu işveren, özel şahıslara veya sigorta şirketlerine sigorta ettiremez.[8] www.ozdogrular.com

İDARİ PARA CEZASI: 854/51’inci Maddesinde Gemi Adamının Hak ettiği Kıdem Tazminatı ödenmediği takdirde 2012 yılı için 1358 TL’dir.

2013 yılı için yeniden değerleme oranı %7,80 oranında aratacağı için 1463 TL. olacaktır.

DEĞERLENDİRME: Deniz İş Hukuku denizlerde, göllerde ve akarsularda Türk Bayrağını taşıyan ve yüz ve daha yukarı grostonilatoluk gemilerde bir hizmet akti ile çalışan gemi adamları ve bunların işverenleri hakkında uygulanır.

Gemi adamı tanımlamasına baktığımızda, hizmet aktine dayanarak gemide çalışan kaptan, zabit ve tayfalarla diğer kimseler olarak belirtiliyor.

Gemi adamı için ise yönetmelik çerçevesinde gemici cüzdanına sahip olmaları gerekmektedir.

İş akitlerinin fesihi kuralı 854/14. maddesinde düzenlemeye gidilmiştir.

14’üncü maddenin varlığı ortaya çıktığında Gemi adamının iş akdi fesih edildiğinde ihbar önelleri, kıdem tazminatları koşulları da gündeme gelecektir.

Kıdem tazminatının işverence ödenmesinde dikkat edilecek husus özellikle 14. maddenin 1. bendinde gösterilen sebepler dışında fesih edilmesi gerekiyor.

Makalemizde gemi adamlarının bu haklarına değinmeye çalıştık. www.ozdogrular.com

Bu hakkın verilmemesi halinde İdari Para Cezası da gündeme geleceği işverenler tarafından unutulmamalıdır.

Vedat İLKİ*

E-Yaklaşım

_______________________
*    Ücretlendirme, İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.