I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun(1) 92. maddesine göre, “Kısa ve uzun vadeli sigorta kapsamındaki kişilerin sigortalı ve genel sağlık sigortalısı olması, genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin ise genel sağlık sigortalısı olması zorunludur. Bu Kanun’da yer alan sigorta hak ve yükümlülüklerini ortadan kaldırmak, azaltmak, vazgeçmek veya başkasına devretmek için sözleşmelere konulan hükümler geçersizdir.” Aynı Kanun’un geçici 17. maddesinde sigortalılığın zorunluluğu ilkesinin istisnası olan bir düzenlemeye yer verilmiştir. www.ozdogrular.com

5754 sayılı Kanun’un 73. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’a eklenen geçici 17. madde hükmü gereği, “Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlarla tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, 1479 ve 2926 sayılı Kanunlara göre tescilleri yapıldığı halde, bu maddenin yürürlük tarihi itibarıyla (30 Nisan 2008) beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunanların,  bu sürelere ilişkin prim borçlarını,  prim borçlarının ödenmesine ilişkin Kurumca çıkarılacak genel tebliğin yayımı tarihini takip eden aybaşından itibaren 6 ay içerisinde ödememeleri halinde, prim ödemesi bulunan sigortalıların daha önce ödedikleri primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibarıyla, prim ödemesi bulunmayan sigortalıların ise tescil tarihi itibarıyla sigortalılığı durdurulmaktadır.”

5510 sayılı Kanun’un geçici 17. maddesinin uygulamasına yönelik “5510 sayılı Kanun Gereğince Kendi Adına ve Hesabına Bağımsız Çalışanlardan 5 Yılı Aşan Süreye İlişkin Prim Borcu Bulunanlar İçin Yapılacak İşlemler Hakkında Tebliğ”(2) 01.02.2009 tarihi itibari ile yürürlüğe girmiştir. Tebliğ gereği sigortalıların 30 Nisan 2008 tarihi itibariyle 1479 ve 2926 sayılı Kanunlara tabi geçen çalışma sürelerine ait ödenmesi gereken prim borç ay sayısı 60 aydan fazla sigortalılıkları daha önce ödedikleri primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibarıyla, prim ödemesi bulunmayanların ise tescil tarihi itibarıyla durdurulmaktadır.

Bu çalışmada, 30 Nisan 2008 tarihi itibariyle 60 aydan fazla prim borcu olduğu için sigortalılığı durdurulan 4/b kapsamındaki hizmetlerin sigortalı tarafından daha az prim ödemek suretiyle canlandırılması diğer bir ifade ile örtülü prim affı hakkında bilgi verilecektir.

II- 4/1-b SİGORTALILIĞINI CANLANDIRMANIN KOŞULLARI

5510 sayılı Kanun’a göre sigortalı olmak kişi açısından yalnız bir hak değil aynı zamanda bir yükümlülüktür. Bunun doğal sonucu olarak sosyal sigortalarda zorunluluk ilkesi egemendir(3). Sigortalılığın zorunlu oluşunu düzenleyen 5510 sayılı Kanun’un 92. maddesi gereği işveren, sigortalı ve SGK arasında emredici hükümlerle düzenlenmiş bir hukuki ilişki ortaya çıkmaktadır(4). www.ozdogrular.com

Sosyal sigortalardaki zorunluluk ilkesi gereği 4/b kapsamındaki sigortalılığın salt prim borcu nedeniyle durdurulacak olmasını sigortalı açısından geri dönülmez bir işlem olarak değerlendiremeyiz. Çünkü, daha sonra sigortalı ya da hak sahibinin talebine bağlı olarak durdurulan sigortalılık süreleri canlandırılabilmektedir. 5510 sayılı Kanun’un geçici 17. maddesindeki düzenleme ile sigortalı ya da hak sahiplerinin daha sonra müracaatları tarihindeki 80. maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenecek prime esas kazanç tutarı üzerinden hesaplanacak borç tutarının tamamının, borcun tebliğ tarihinden itibaren üç ay içinde ödenmesi halinde, bu sürelerin sigortalılık süresi olarak değerlendirileceği hüküm altına alınmıştır. Kanun’un geçici 17. maddesi bir anlamda sigortalılık hizmetini de koruma altına almaktadır.

Belirtelim ki; 5510 sayılı Kanun ve sigortalılığın canlandırılmasına ilişkin Tebliğ hükümlerine göre, 30 Nisan 2008 tarihi itibariyle 60 ayı aşan prim borcu nedeniyle durdurulan sigortalılık sürelerine ait hizmetleri canlandırmak da belli koşullara bağlanmıştır. www.ozdogrular.com

A- YAZILI TALEPTE BULUNMA ŞARTI

1 Mayıs 2008 tarihinden önceki sürelere ait 60 aydan daha fazla prim borcu bulunan 4/b kapsamındaki sigortalıların hizmetlerinin durdurulması 2 Ağustos 2009 tarihine kadar sigortalının talep ve rızasına bırakılmış, 3 Ağustos 2009 tarihinden sonra borçlu olunan ay sayısı 60 ayın üzerinde ise sigortalının talep ve rızasına bakılmaksızın sigortalılıkları daha önce ödedikleri primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibarıyla durdurulmuştur. www.ozdogrular.com

Sigortalılığı durdurulanlar ile hak sahiplerinin durdurulan bu sigortalılık sürelerini canlandırmaları/ihya etmeleri Kurum’a yazılı başvuruda bulunması ile mümkündür. Başvurunun mutlaka yazılı yapılması gerekmekte olup başvuru esnasında ya da daha sonra, canlandırılacak sigortalılık süreleri için sigorta primine esas günlük kazanç seçiminde bulunmak zorunludur. Seçilecek prime esas günlük kazanç her gün için bir günlük asgari ücret ile bunun 6,5 katı arasında olabilecek, ödenecek prim tutarı ise her gün için seçilecek prime esas günlük kazancın % 33,5 ila % 39 arasında değişecektir(5).  

B- BORCUN TAMAMINI ÜÇ AY İÇİNDE ÖDEME ŞARTI

Durdurulan sigortalılık sürelerini geri kazanmanın bir diğer koşulu sigortalı ya da hak sahipleri tarafından 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinin ikinci fıkrasına göre belirlenen sigorta primine esas kazanç tutarı üzerinden Kurumca hesaplanacak borç tutarının tamamının, borcun tebliğ tarihinden itibaren sigortalı ya da hak sahipleri tarafından üç ay içinde ödemesidir. Borcun tamamı üç ay içinde ödenmediği takdirde hizmetleri ödenen kısım kadar canlandırmak mümkün değildir. Diğer bir ifade ile durdurulan sigortalılık sürelerini canlandırmak için askerlik borçlanmasında olduğu gibi kısmi ödeme yapılamamakta, borcun tamamı üç ay içinde ödenmediği takdirde canlandırma işlemi geçersiz sayılarak yapılan ödemeler sigortalıya iade edilmektedir(6).  Ancak bu durumdaki sigortalı ya da hak sahiplerinin daha sonra Kurum’a tekrar müracaat hakkı kaybolmayacaktır.

Sigortalılık süreleri Kanun’un geçici 17. maddesi gereğince durdurulanların, 1479 ve 2926 sayılı Kanunlara tabi çalışmaları 30 Nisan 2008 tarihinden sonra da kesintisiz devam ediyor ise sigortalılıkları, 1 Mayıs 2008 tarihinden itibaren yeniden başlatılacak ancak kişinin 30 Nisan 2008 tarihi itibari ile önceden devam edip gelen 4/a kapsamındaki sigortalılığı var ise bu durumda önceden başlayan sigortalılığa geçerlilik tanınması nedeniyle hizmet akdi sona erene kadar 4/b kapsamındaki sigortalılık devreye girmeyecektir. Dolayısıyla geçici 17. madde uygulaması durdurulan sigortalılık sürelerini canlandırmayacak kişiler açısından bir anlamda daha önce geçersiz sayılan 4/a kapsamındaki sigortalılık sürelerini geçerli hale getiren işleve de sahiptir.   www.ozdogrular.com

III- ÖRTÜLÜ PRİM AFFINDAN YARARLANMAK

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile birlikte 4/b kapsamındaki sigortalılarının ödeyecekleri primlerin hesabında geçerli olan 24 basamaklı gelir basamakları tablosu(7) yürürlükten kaldırılmış bunun yerine 1 Ekim 2008 tarihinden geçerli olmak üzere 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinin ikinci fıkrasına göre belirlenen sigorta primine esas kazanç tutarı üzerinden prim ödemesi uygulaması başlatılmıştır. Yeni düzenleme ile sigortalının talebine ve rızasına bakılmaksızın 12. basamağa kadar her yıl artırılan 1 basamak nedeniyle artan oranda sigorta primi ödemesi uygulaması da son bulmuştur. Bunun sonucunda sigortalı ödemek istediği prime esas kazanç tutarını yazılı olarak kendisi belirlemekte, belirlenen prime esas kazanç üzerinden işyerinin nace koduna göre (tehlike derecesi) % 33,5 ile % 39 arasında değişen oranlarda sigorta primi ödemektedir. Bu gün itibariyle 4/b kapsamındaki sigortalının ödenebileceği en düşük prim 315,00 TL ila 366,60 aralığında, en yüksek prim tutarı ise 2048,10 ila 2384,10 TL aralığında bulunmaktadır. Oysa 1 Ekim 2008 tarihi öncesinde 4/b kapsamındaki sigortalıların yaklaşık % 50’si 12. basamakta olup(8) bu basamağa ait prim tutarına ait asıl borç 300,28 TL olarak belirlenmişti.

4/b kapsamındaki sigortalılar, sigorta primine esas kazanç miktarını asgari ücret olarak belirlerse ödemeleri gereken prim tutarları eski dönemlerdeki basamak üzerinden hesaplanan borca göre daha az olacaktır. 5510 sayılı Kanun’a göre durdurulan sigortalılık sürelerinin canlandırılması aşamasında,  ödemenin şekli, başvuru tarihindeki en düşük asgari ücret ile bunun 6, 5 katı arasındaki sigorta primine esas kazanca ait prim tutarı olarak belirlendiği için sigortalı asgari ücreti sigorta primine esas kazanç olarak belirleyerek örtülü prim affından yararlanabilecektir. Diğer bir anlatımla, sigortalı durdurulan sigortalılık sürelerine ait hizmetlerini geçici 17. madde hükmünden yararlanarak eskiye nazaran daha az prim ödeyerek canlandırabilecektir. Bu miktar 01.10.2008 tarihinden önceki bulunduğu basamağa göre  %20-50 arasında olabilecektir.

Ancak emekli aylıklarını belirleyen parametrelerden birisinin sigorta primine esas kazanç olduğu dikkate alınarak günlük asgari ücreti seçen sigortalıların emekli aylıklarının emsallerine göre bir miktar düşük olacağını da özellikle hatırlatmamız gerekecektir. www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

30 Nisan 2008 tarihi itibariyle 60 aydan daha fazla süreli prim borcu olduğu için sigortalılık süreleri durdurulan 4/b kapsamındaki sigortalıların durdurulan bu sürelerdeki hizmetlerinin canlandırılması Türk sosyal güvenlik sistemindeki zorunluluk ilkesinin Kanun’a yansıtılmasıdır. 4/b kapsamındaki sigortalının borcunu ödeyemediği için durdurulan hizmetleri, kendisinin ya da hak sahibi kimselerin ilerleyen dönemlerde yeniden hesaplanan borcun tamamını ödemesi koşulu ile canlanır ve uzun vadeli sigorta kolları (emeklilik) açısından değerlendirilir.  Bu işlem için sigortalı ya da hak sahibi kimselerin Kurum’a yazılı başvuru yapmaları ve belirledikleri prime esas kazanca ait prim tutarları 3 ay içinde ödemeleri, sigortalılık hizmetlerini hak kazanmaları için yeterlidir.

Durdurulan 4/b kapsamındaki sigortalılık sürelerinin canlandırılması uygulamasında borç miktarının başvuru tarihindeki sigorta primine esas kazanca ait prim tutarı olarak belirlenmesi yöntemi sigortalıların eski borca göre daha az ödeme yapmak suretiyle örtülü bir prim affından yararlanmalarını sağlamaktadır. Kanun koyucu tarafından belirlenen bu yöntemin isabetli olduğunu ve geçmiş dönem borçları için uygulanan ağır gecikme zamlarına ait yükün bir anlamda ortadan kaldırıldığını belirtmeliyiz.

Murat GÖKTAŞ*
Murat ÖZDAMAR**

Yaklaşım

*           SGK, Beşiktaş Sosyal Güvenlik Merkezi Müdürü, SGK Başmüfettişi, ÇEKO Bilim Uzmanı

**          İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd., SGK Denetmeni, Doktora Öğr.

(1)        16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)        14.01.2009 tarih ve 27110 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)        Ali GÜZEL - Ali Rıza OKUR - Nurşen CANİKLİOĞLU, Sosyal Güvenlik Hukuku, Beta Yayınevi, 12. Baskı, İstanbul 2009, s.143

(4)        Ali Nazım SÖZER, Sosyal Sigorta İlişkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir 1991, s.30

(5)        Prim tutarı kısa vadeli sigorta+uzun vadeli sigorta +İMHS primleri(nace prim oranı) toplamından oluşmaktadır.

(6)        Mustafa CERİT - Kasım KARAKAŞ, “5 Yıldan Fazla Prim Borcu Bulunduğu İçin Sigortalılığı Durdurulan 4/b’lilerin Hizmetlerinin Canlandırılması”, Yaklaşım, Sayı:196, Nisan 2009, s.189

(7)        Yusuf ALPER, Sosyal Sigortalar, Ekin Kitabevi, 4. Baskı, Bursa 2003, s.380

(8)        ALPER, age, s.381

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.