| Dernek ve Vakıfların İktisadi İşletmelerinin Kuruluşu ve Hukuki Mülahazalar |
|
|
|
| 18 Şubat 2013 | |
I- GİRİŞ Bilindiği gibi dernek ve vakıflar günümüzde çokça görülmekte, hemen hemen memleketin her yerinde her mahallesinde bir dernek görmekte ve vakıflarda dernekler kadar olmasa da ara sıra görmek mümkün hale gelmiş bulunmaktadır. Dernek ve Vakıflara ait iktisadi işletmeler ise pek fazla olmadığı için gerek meslek mensupları gerek Dernek ve Vakıf Yöneticileri tarafından mevzuatı tam olarak bilinmemektedir. Türkiye geneli Ticaret Odalarına kayıtlı olan iktisadi işletme sayısına baktığımızda 1.027 adet iktisadi işletme olduğu ve bunun 967 tanesinin İstanbul Ticaret Odasına kayıtlı olduğu görülmektedir. Yine Türkiye geneli İşletme sayılarına baktığımızda 685.247 adet işletmenin Ticaret Odalarına kayıtlı olduğu görülmektedir. ([1]Sayıları oranladığımızda Türkiye’deki İktisadi işletmelerin tüm işletmelere oranı % 1,50 olduğu görülmektedir. Bilinmemesinin en önemli sebebi ise iktisadi işletmelere çok az olması ve iktisadi işletmelere ait ayrı bir ikincil veya birincil bir mevzuatın olmamasından kaynaklanmaktadır. www.ozdogrular.com
Bu makalede Dernek ve Vakıfların iktisadi işletmeleri kurulurken nasıl bir yol izlenmesi gerektiği ve kuruluştaki ince nükteler, noktalar ve ayrıntılar ele alınıp görüş ve önerilerimiz anlatılacaktır. II- DERNEK VE VAKIFLARDA İKTİSADİ İŞLETME KURULUŞ EVRAKLARI Dernekler tanımda her ne kadar “Kazanç paylaşımı dışında”([2]Dernekler iktisadi işletme kurarken “Dernekler, amaçlarını gerçekleştirmek üzere, tüzüklerinde belirtilen çalışma konuları ve biçimleri doğrultusunda faaliyette bulunurlar.” ([4] İfadelerinden dernek tüzüğünde bulunan kar amaçlı işler için iktisadi işletme kurması gerekmektedir. Tabi burada Vakıflar içinde Vakıf Senedinde yazılı olan işlerle ilgili İktisadi işletme kurulabilir. Peki, İktisadi işletme kurmak için neler gereklidir? Sorusuna yanıt ararsak; ([5]) A- KURULUŞ İÇİN GEREKLİ EVARKLAR a) 1 adet vakıf tesis senedinin noterden tasdikli sureti; Vakıf senedinde iktisadi işletme kurabilir ibaresi ve iktisadi işletmenin yapacağı işler yazılı olmalıdır. b) 1 adet dernek kuruluş tüzüğünün noterden tasdikli sureti; Dernek Tüzüğünde iktisadi işletme kurabilir ibaresi ve iktisadi işletmenin yapacağı işler yazılı olmalıdır. c) 1 adet vakfın kuruluşu ile ilgili Mahkeme Kararının Noterden tasdikli sureti, d) 1 adet derneğin faaliyet Belgesi (Valilikte, Dernekler Masasından alınacak) e) 1 adet vakıf kuruluşu ile ilgili Resmi Gazetenin noterden tasdikli sureti f) İşletmenin açılışına dair kararı alan organın; görev süresinin dolmadığını teyit eden; en son seçim veya atamayla ilgili genel kurul veya mütevelli heyeti kararı, g) 2 adet Noterden tasdikli, Vakfın veya Derneğin yönetim kurulu tarafından alınmış karar sureti; Kararda iktisadi işletmenin dernek amaçlarına hizmet etmek ve kar etmek için kurulacağı, adı, adresi, sermayesi ve yapacağı faaliyetleri ve atanacak iktisadi işletme müdürlerinin adları ve adresleri yer almalıdır. h) 1 adet Noterden tasdikli işletme unvanı altında tanzim olunmuş üçer imzalı imza beyannamesi, i) İşletme temsilcilerinin kararda TC kimlik numarası belirtilmeli veya internet çıktısı eklenmeli j) İşletme temsilcisinin resmi yapıştırılmış Oda kayıt beyannamesi, k) Tescil ve İlan talebinin yapıldığı dilekçe B- DERNEK VE VAKIFLARDA İKTİSADİ İŞLETME KURULUŞUNDA ÖZELLİK ARZ EDEN DURUMLAR -İlk önce Derneğin Tüzüğü veya Vakfın Senedine bakılır; Dernek Tüzüğünde veya Vakıf Senedinde iktisadi işletme kuruluşa ilişkin bir bilgi veya kar amaçlı işletmeye ilişkin bilgilerin yer alması gerekmektedir. Bu bilgilerin varlığı teyit edildikten sonra, Yönetim Kurulu Kararı alınması gerekmektedir. Kararda iktisadi işletmenin Dernek veya Vakıf amaçlarına hizmet etmek ve kar etmek için kurulacağı, adı, adresi, sermayesi ve yapacağı faaliyetleri ve atanacak iktisadi işletme müdürü veya müdürlerinin adları ve adresleri yer almalıdır. Başka bir konu ise kurulmak istenen İktisadi işletme ile ilgili Derneklerin Genel Kurul ya da Vakıfların Mütevelli Heyeti Toplantısına gerek olduğuna dair herhangi bir kanuni dayanakta bulunmamaktadır. Kararda olması gerekenleri biraz daha açarsak; www.ozdogrular.com a) Dernek veya Vakıf amaçlarına hizmet etmek ve kar etmek için kurulacağı ve faaliyetleri; Yönetim Kurulu Kararında, Tüzükte veya Senette kar amaçlı işler yazılmalıdır. Kar amacı olmayan işler bu karara yazılmamalıdır. Çünkü kar amacı olmayan işler zaten Dernek veya Vakfın asli vazifelerinden olduğu için yazmasına gerek yoktur. Çünkü iktisadi işletmenin işleyiş konusuna girmez. İktisadi işletmenin Kar elde etmek için açılacağı vurgusu yapılmalıdır. Kararda yazılacak hususlar, İktisadi İşletmenin yapacağı işlerle ilgili olarak ta ayrı bir tezatlık ise “İktisadi işletmelerin ortak yönetimi veya sermayesi olsa dahi faaliyetlerinin bağımsız ve farklı olması halinde ayrı ayrı mükellefiyet tesis ettirilmesi gerekmektedir. Aynı faaliyet alanında farklı işyerlerinde faaliyette bulunulması halinde ise tek mükellefiyet tesis ettirilmesi mümkündür. Ancak, farklı yönetim, sermaye ya da organizasyonu olan işletmelerin ayrı ayrı iktisadi işletme kabul edileceği tabiidir. Örneğin; bir derneğe bağlı maden suyu işletmesi ile birlikte, özel poliklinik işletmesinin bulunması halinde bunların sermaye veya yönetiminin ayrı olup olmadığına bakılmaksızın, her biri için ayrı ayrı kurumlar vergisi mükellefiyeti tesis ettirilmesi gerekmektedir. Diğer yandan, bir vakfa ait farklı illerde özel okul işletmelerinin bulunması halinde tüm okullar için tek bir iktisadi işletme üzerinden kurumlar vergisi mükellefiyeti tesis edilebilecektir. Aynı faaliyet alanında farklı işyerlerinde faaliyette bulunulması nedeniyle her bir işyerinin ayrı bir iktisadi işletme kabul edilerek tesis edilen mükellefiyet kayıtları, talep edilmesi halinde 1/1/2012 tarihinden itibaren terkin edilecek ve tek mükellefiyet kaydı açılacaktır."([6]ifadeleri faaliyetlerinin bağımsız ve farklı olmasından ne anlamamız gerektiği de sorgulandığında, ortaya bir faaliyetteki farklılık veya aynı faaliyetten ne anlamamız gerektiği de başka bir yorumsal boşluk doğurmaktadır. Örnek vermek gerekirsek; Yurt faaliyeti ile pansiyonculuk faaliyeti veya otelcilik faaliyeti aynı faaliyet konusuna mı girmektedir? Bu faaliyetlerinin ayrı veya aynı olması kişiler göre değişen bir yorumsal ortam doğurmuştur. Burada Gelir İdaresinin bu faaliyette birliktelik veya ayrı faaliyetlerin neler olduğun açıklayan bir tablo yayımlaması gerekmektedir. Dernek veya Vakıfların İktisadi işletmelerine ait hangi faaliyetlerin tek iktisadi işletme çatısı altında toplanacağı veya hangi faaliyetlerin ise ayrı iktisadi işletmelerde olması gerektiğini yoruma yer bırakmadan çözebileceği bir tablo olması daha doğrusal bir uygulama olacağı kanısındayız.
b) İktisadi İşletmenin adı, adresi ve Sermayesi; İktisadi işletmelerin adlarını kanuni sınırlama olduğu “Ticari işletmeye sahip olan dernek, vakıf ve diğer tüzel kişilerin ticaret unvanları, adlarıdır” ([7] anlaşılmaktadır. Kanunun ifadeleriyle kurulacak olan iktisadi işletmenin adının “……..Derneği/Vakfı İktisadi İşletmesi” olarak isimlendirilmesi uygun olacaktır. www.ozdogrular.com
Adresinin neresi olacağı ile ilgili herhangi bir kanuni dayanak bulunmamakla birlikte, normal iş yeri açılışında memleketin herhangi bir yerinde olabileceği gibi Dernek veya Vakıf merkezinin bulunduğu yerde, mütemmim cüzden sayılan yerlerden bir yerde iktisadi işletmeye Dernek veya Vakıf Yönetim Kurulu tarafından bedelsiz tahsis edilebilir. Yani iktisadi işletmeye revan olmuş işlerin yapılacağı yer dernekse dernekte bir oda, vakıf ise vakıfta bir oda tahsis edilebilir. İllaki kira kontratı olacak diye bir şart yoktur. Sermayesi ile ilgilide herhangi bir şart bulunmamaktadır. Bazı kurulan iktisadi işletmelerde yapacağı işin sermayesi göz önünde bulundurularak sermaye tahsis edilmektedir. Bazı kurulan iktisadi işletmeler ise sembolik rakamlarla sermayeye tahsis edilmektedir. Başka bir durum ise taahhüt edilen sermayenin ödenmesi konusudur ki bu konuyla ilgili herhangi bir zorunluluk ve belirli bir sürede ödeme şartı (şirketlerde olduğu gibi) yoktur. c) Atanacak iktisadi İşletme Müdürlerinin Durumu; İktisadi işletme kurulurken kimlerin müdür olacağı, kaç kişi olacağı gibi konularında kanuni bir hüküm bulunmamakla birlikte, dernek üyelerinden veya vakıf mütevelli heyeti üyelerinden birileri olması hukuki açıdan daha uygun olacağı kanısındayız. İktisadi işletmeye atanacak müdür sayısı bir veya birden çok olabileceği tabiidir. Münferit veya Müteselsil yetkide verilebilir. Kurulacak olan iktisadi işletmenin kurumsal yapısı göz önünde bulundurularak gerekli olduğu sayı kadar müdür ataması yapılabilir. Müdür atamasında dikkat edilecek başka bir husus ise atanacak müdür veya müdürlerin yetki süresinin dernek yönetim kurulunun veya vakıf yönetim kurulunun yetki süresi kadar olması gerektiğidir. İktisadi işletmenin müdürünün yetki süresi Dernek veya Vakıf Yönetim kurullarının değişmesi halinde yeni yönetim tarafından yeniden yetkilendirilmesi uygun olacaktır. Eğer atanacak müdür veya müdürlerin illiyet bağı yoksa mutlak manada ücrete ([08]dair durumların göz önünde bulundurularak gerekli yasal prosedürler yapılmalıdır. Diğer bir konu ise iktisadi işletme müdürlerinin “Bir ticari işletme açmış gibi, ister kendi adına, ister adi bir şirket veya her ne suretle olursa olsun hukuken var sayılmayan diğer bir şirket adına ortak sıfatıyla işlemlerde bulunan kimse, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı tacir gibi sorumlu olur.” ([9]) ibareleri ile hukuken var sayılmayandan kasıt iktisadi işletmeler olsa gerektir ki, iktisadi işletme müdürlerinin tacir gibi sorumlu olduğu unutulmamalıdır. www.ozdogrular.com
C- İKTİSADİ İŞLETME KURULUŞUNDA İZLENECEK YOL HARİTASI -İlk önce noterden karar ve imza beyannameleri tasdik ettirilmelidir. Karar örneği ve diğer belgeler ilgili sitelerde yer almaktadır. ([10]) -Sonra Derneklerin 1 den fazla tüzükleri varsa onu yoksa Valilikten ya da Dernekler Masasından Tüzüğün aslını ve fotokopisini götürüp aslı gibidir yaptırabilirler. Aynı şekilde Vakıflarda Senedin aslını Vakıflar Bölge Müdürlüğünden aslı gibidir yaptırabilirler. Ayrıca Noterden suret te yaptırabilirler amma velakin biraz tuzlu olabilir. Sonuçta Ticaret Odası aslı gibidiri yetkili makamın onayı ile kabul etmektedir. -Genel Kurul evrakları mutat evraklar olduğu için onlarını asılları Dernek ve Vakıflarda mevcut olduğu için dilekçe ekine koyuyoruz. Genel Kurul evraklarını istemesi; Dernek veya Vakfın Yönetiminde kimlerin olduğu bilmek içindir. Hazirun cetvellerini (Dernekler için Genel Kurul Hazirun cetveli, Vakıf için ise Mütevelli Heyeti Hazirun Cetveli) istemelerinin sebepleri ise Dernek veya Vakıfla kanuni olarak ilişkili kişilerin tüm listesini elde etmektir. Burada akla “Dernekten çıkan veya çıkarılan üye, dernek malvarlığında hak iddia edemez.” ([11]Bu cümleyi tersten düşünmek gerekirsek “Dernek üyeleri mal varlığında hak iddia edebileceği gibi borçlarına karşıda sorumlu olabileceği” akla gelmektedir. Çünkü bilindiği üzere İktisadi işletmelerin kendileri ayrı bir tüzel kişilik arz etmediği için iktisadi işletmelerin herhangi bir borca bataklık durumunda Dernek veya Vakfın ilgili Yönetim Organlarına başvurulabilsin. “Bu madde hükümleri Vakıflarla ilgili olarak da uygulanır” [12] cümlesinden vakıflarla ilgilide Mütevelli Heyeti üyelerine bu zikredilen maddeye kıyas yoluyla başvurulabilir. Yani burada şu akla gelmektedir, neden Vergi Kanunları karşısında İktisadi işletmeyi bir tüzel kişilik olarak kabul ediyoruz da hukuksal anlamda Tüzel kişiliğini kabul etmiyoruz. Doğrusu bu olayda ayrı bir makale konusu olsa gerek. www.ozdogrular.com
Yukarıda belirtilen evraklar tamamlandıktan sonra Ticaret Odasının yolu gözüktü demektir. Ticaret Odasına gidildiği vakit evraklar verilir harç ve tescil ve ilan ücreti ödenir. Ödeme yapıldıktan tescil anı beklenir. Büyük şehirlerde birkaç gün veya 1 haftayı bulan beklemelerden sonra tescil gerçekleşmiş olur.
Yukarıda belirtilen evraklar tamamlandıktan sonra Ticaret Odasının yolu gözüktü demektir. Ticaret Odasına gidildiği vakit evraklar verilir harç ve tescil ve ilan ücreti ödenir. Ödeme yapıldıktan tescil anı beklenir. Büyük şehirlerde birkaç gün veya 1 haftayı bulan beklemelerden sonra tescil gerçekleşmiş olur. D- SONUÇ VE DEĞLENDİRME Yukarıda da yüzeysel olarak anlatıldığı üzere iktisadi işletmelerin kanuni olarak birçok durumunun boşta kaldığı görülmektedir. İktisadi işletmelere hukuksal manada tüzel kişilik kazandıracak bir yönetmeliğin olması ayrı faaliyet ve aynı faaliyetler adı altında bir faaliyet listesinin oluşturulması, müdür sayılarının iktisadi işletmelerin büyüklüğüne göre belirlenmesi, karar defterinin olması (iktisadi işletmelerin hukuksal varlığı olmadığı için karar defteri olarak dernek ve vakıfların karar defterlerini kullanmaktadırlar.). Muhasebe defterlerinden sonra başka hangi defterlere tabi olacağı, taahhüt edilen sermayesinin faaliyetlere göre alt ve üst sınırlarının ne olacağı, sermayenin ödeme süresinin belirlenmesi gibi birçok konuda ki belirsizliklerin giderilmesi gerekmektedir. İktisadi işletmelerin Dernekler Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Maliye Bakanlığı bir araya gelerek bu sayıları gittikçe artan iktisadi işletmeleri bir yasal mevzuatını oluşturması elzem olacağı kanısındayım. Erkan KAYMAZLAR* E-Yaklaşım ________________________________ * SMMM, SPK Bağımsız Denetim Uzmanı ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, www.ozdogrular.com.tr işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.
|
Copyright © 2005 - 2024
Özdoğrular
Yasal Uyarı
