I- GİRİŞ

Uluslararası rekabetin bir sonucu olarak, normal çalışmaların dışında yeni çalışma şekilleri ortaya çıkmıştır. Bunlardan bir tanesi de postalar halinde çalışma olarak bilinen vardiyalı çalışma sistemidir. Postalar halinde çalışmanın iş mevzuatında tanımı yapılmamıştır. Bununla birlikte, işin veya işyerinin niteliği gereği, sürekli olarak faal vaziyetteki işyerlerinde, günün (veya haftanın) tüm zamanlarında, aynı günün değişik (birbirini izleyen) zaman dilimlerinde ayrı işçiler grubunun çalıştırılması biçiminde yapılan çalışma şekline postalar halinde çalışma adı verilir. www.ozdogrular.com

İş yerlerinde postalar halinde çalışılabilmesi için, birden fazla çalışma grubunun olması gerekmektedir. Bu gruplarda yer alan işçiler, belli bir süre çalışıp, vardiyaları bitince, işi bir başka çalışma grubuna devrederler. Böylelikle, bir işyerinde, birden çok grup, aynı işi, kendilerine ayrılan süre içinde yaparak, işletmenin sürekli çalışmasını sağlamaktadır. Vardiyalı çalışma sistemi, sabit vardiya sistemi ve dönüşümlü vardiya sistemi olmak üzere grupta ele alınmaktadır.

Sabit vardiya sisteminde, sabit olarak belirlenen bir süre için işçiler, sürekli olarak çalışmaktadır. Bu süreler; sürekli olarak gündüz çalışma, sürekli olarak gece çalışma veya sürekli olarak öğleden sonra başlayıp gece yarısına kadar sürecek çalışma olarak belirlenebilir. Günümüz uygulamasında bu vardiya sistemi pek uygulanmamaktadır. Çünkü sürekli olarak gece çalışmak, işçileri fiziki ve psikolojik yönden olumsuz etkilemektedir. Dönüşümlü vardiya sistemi ise, sabit vardiya sistemi halinde çalışmanın aksine, günümüzde daha çok kabul gören ve uygulanan sistemdir. Bu sistemde çalışma grupları, belli bir zaman içinde dönüşümlü olarak çalışmaktadır. Bir işçi grubu, bir vardiyada gündüz çalışıp, diğer vardiyasında gece çalışabilmektedir.[1] Çalışma hayatında gece, en geç saat 20.00’de başlayarak, en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve herhalde en fazla onbir saat süren dönem olarak ifade edilmektedir. www.ozdogrular.com

İşverenler tarafından postalar halinde çalışmada dikkat edilmesi gereken hususlar ise aşağıdaki şekilde sıralanabilir: 

II- SAĞLIK RAPORU ALMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ

4857 sayılı İş Kanunu’nun 69 uncu maddesine göre; işveren tarafından gece vardiyasında çalıştırılan işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmasına uygun olduğunun sağlık raporu ile belgelenmesi gerekmektedir. Ayrıca, gece çalıştırılan işçilerin en geç iki yılda bir işveren tarafından periyodik olarak sağlık kontrolünden geçirilme zorunluluğu bulunmaktadır. İşçilerin sağlık kontrolünden geçirilmesine yönelik olarak yapılacak masrafların ise işveren tarafından karşılanması gerekmektedir. Gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla ortaya koyan işçiye, işveren tarafından mümkünse gündüz postasında durumuna uygun iş verilmelidir.

Kadın işçilerin, gece postalarında çalıştırılabilmeleri için, işe başlamadan önce çalışmalarına engel bir durumun olmadığına dair sağlık raporlarının alınması şarttır. Kadın işçilerin muayenelerinin ise her altı ayda bir tekrarlanması gerekmektedir.

Kadın işçilerin, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar, emziren kadın işçilerin ise doğum tarihinden başlamak üzere altı ay süre ile gece postalarında çalıştırılması yasaktır. Emziren kadın işçilerde bu süre, sağlık raporuyla belgelenmesi halinde bir yıla kadar uzatılır. www.ozdogrular.com

III- İŞÇİ POSTALARINI DÜZENLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ

İşçi postalarının, nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde posta sayısı 24 saatlik süre içinde en az üç işçi postası çalıştırılacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Bunun dışında kalan ve işçi postaları ile yürütülen diğer işlerde 24 saatlik süre içinde çalıştırılacak işçi postaları sayısı, her bir işçi postasının çalışma süresi, İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nde belirtilen günlük çalışma süresini aşmayacak şekilde düzenlenmelidir. Sağlık kuralları bakımından günde 7,5 saat ya da daha az çalışılması gereken işlerde işçi postaları sayısı ve her bir postanın çalışma süresi ise Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik’te belirtilen günlük çalışma sürelerini aşmayacak şekilde düzenlenmelidir. Ayrıca, her hâlükârda işçilerin gece çalışması yedibuçuk saati geçemeyecektir.

Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılarak yürütülen işlerde postalar; en fazla bir iş haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci iş haftasında gündüz çalıştırılmaları suretiyle ve postalar birbirlerinin yerini alacak şekilde düzenlenmelidir. Zorunluluk olmadıkça işçilerin postaları değiştirilemez. İşin niteliği ve yürütümü, iş sağlığı ve güvenliği göz önünde tutularak, gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir.

Gece dönemine denk düşen 20.00-06.00 saatleri arasındaki işçi postalarında, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmaları ve her ne surette olursa olsun kadın işçilerin gece postasında yedibuçuk saatten fazla çalıştırılması yasaktır.

Kadın işçinin kocası da işin postalar halinde yürütüldüğü aynı veya ayrı bir işyerinde çalışıyor ise, kadın işçinin isteği üzerine, gece çalıştırılması, kocasının çalıştığı gece postasına rastlamayacak şekilde düzenlenmelidir. Aynı işyerinde çalışan karı kocanın aynı gece postasında çalışma istekleri ise, işverence olanaklar dahilinde karşılanır.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, çift postanın tek postaya indirilmesi sonucunda çalışma koşullarının ağırlaşması nedeniyle iş sözleşmesini fesheden işçinin yapmış olduğu feshin, haklı nedenle fesih olarak nitelendirilmesi gerektiğine hükmetmiştir.[2] Dolayısıyla işçi, vardiya sürelerinin aşılması halinde iş mevzuatından doğan kıdem ve ihbar tazminatı gibi haklarını kaybetmeden iş sözleşmesini feshedebilecektir. www.ozdogrular.com

IV- İLAN VE BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ

İşveren veya işveren vekilleri, posta sayısı ile her postanın işe başlama ve bitirme saatlerini, postalar halinde çalıştırdıkları işçilerin ad ve soyadlarını, ara dinlenmelerini, hafta tatillerini ve bunlara ilişkin değişiklikleri düzenleyerek işyerinde işçilerin kolayca görüp okuyabilecekleri şekilde ilan etmekle yükümlüdür.

Ayrıca, işveren veya işveren vekilleri, postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, her postada çalışan işçilerin ad ve soyadlarını kapsayan listeler ile bu işçiler için işe başlamadan önce alınan periyodik sağlık raporlarının bir nüshasını ilgili Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne vermek zorundadır. Ayrıca, gece postalarında kadın işçi çalıştırmak isteyen işverenlerin, gece çalıştırılacak kadın işçilerin isim listelerini ilgili Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne göndermesi gerekmektedir.

V- HAFTA TATİLİ, DİNLENME VE ARA DİNLENMESİ KULLANDIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ

Posta değişiminde işçiler sürekli olarak en az onbir saat dinlendirilmeden çalıştırılamaz. Bu hüküm, postası değiştirilen işçilere de uygulanır. Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, işçilere, haftanın bir gününde 24 saatten az olmamak üzere ve nöbetleşme yolu ile hafta tatili verilmesi zorunludur. www.ozdogrular.com

Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, işçilere, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 68 inci maddesindeki esaslar uyarınca ara dinlenmesi verilmesi gerekmektedir. İşin niteliği, bir işyerinin aynı bölümündeki bütün işçilere aynı saatte ara dinlenmesi verilmesine olanak bırakmıyorsa, bu dinlenme, işçilere, gruplar halinde arka arkaya çalışma süresinin ortalarından başlayarak İş Kanunu ve Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’te belirtilen esaslara göre verilir.

Cem BALOĞLU*

E-Yaklaşım

*  İş Müfettişi

[1]  M. DOĞAN, “İş Hukukunda Gece Çalışması ve Postalar Halinde Çalışma”, http://www.turkhukuksitesi.com/makale_1425.htm

[2]  Yrg. 9. HD.’nin, 12.02.2010 tarih ve E.2008/14966, K.2010/3284 sayılı Kararı.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, www.ozdogrular.com.tr işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.