I- GİRİŞ

Vergi incelemesi veya uzlaşma esnasında yahut ta yargı aşamasında rastlanan önemli sorunlardan biri, mali zarar doğurucu olaylarla ilgili hukuken kabul edilir kanıtların, belgelerin ve kayıtların yokluğudur. www.ozdogrular.com

Ticari ve özel varlıklarda gerçekleşen, işletme kazancını ve beyana esas geliri etkileyen olaylar vergi incelemeleri dolayısıyla ve incelemenin devamında gelişen süreçte katlamalı zararlar doğurabilir.

Bu nedenle, dönem kazancının veya beyan olunacak gelirin hesaplanması aşaması öncesinde, ihmal nedeniyle dikkate alınmayan ve ileriki zamanlarda da, yasal hak olarak ileri sürülmesi mümkün olmayan olgulara eğilmek istiyoruz.

II- KAZANÇ YA DA MATRAH TUTARI ÜZERİNDE ETKİLİ BAZI UNSURLAR

Mükellefler, iktisadi faaliyetlerini sürdürdükleri sırada iradelerini aşan kaçınılmayacak nitelikte yangın, su basması, değer kaybı, donma, alacakların tahsil edilememesi, çalınma, fire, zayiat ve sair olaylarla karşılaşabilirler. www.ozdogrular.com

Sözü edilen durumların oluşmasıyla, kişilerin yasal yollara başvurarak olayları, bu hallerden ileri gelen kayıpları kanıtlayıcı girişimlere yönelmeleri, değerlemeleri belgelemeleri ve ayrıca kanuni defterlerinde gerekli kayıt ve işlemleri yapmaları lazım gelmektedir.

Zarar tutarını muhasebe kayıtlarında yansıtmak hakkı sağlayan olayların, varlıklar üzerinde oluşturduğu zararları miktar ve değer yönünden belgelere bağlamamak, ayrıca defterlerde göstermemek, vergi incelemeleri yapıldığı takdirde hiç arzu edilmeyecek mali yükler getirmektedir.

Zira, söze konu olaylar için Vergi Usul Kanunu’nun değişik maddelerinde öngörülen ve hukuken kanıt oluşturacak, belgelendirme ve muhasebe işleminin yokluğunun ya da noksanlığının ait olduğu dönem içinde giderilmemesi, gelecekte yapılacak incelemelerde cezalı vergi salınmasına yol açmaktadır. www.ozdogrular.com

Varlıklarda oluşan miktar ve değer kayıplarının mali etkisini ortadan kaldırma imkanını veren hukuki hükümlerin bir kısmını şu şekilde özetleyebiliriz.

- Mallarda Değer Kaybı; Satışa konu olamayacak derecede kıymeti düşen mallar, takdir komisyonu marifetiyle değerlendirilmek ve belgelendirmek zorunluluğu taşımaktadır.

Eğer değinilen belge ve veriler elde edilmemişse, inceleme sırasında veya uzlaşma görüşmelerinde göz önüne alınması mümkün değildir.

- Ayni Yardımlar; Memleketimizde veya diğer ülkelerde doğabilecek afetler nedeniyle ticari işletmeden yapılacak ayni yardımların, stoklardan ve kayıtlardan belgeli çıkışı sağlanmak suretiyle dönem sonu envanteri düzeltilmelidir.

Mal çıkışlarının kaydedilmemesi, sonraki yıllarda yapılacak kurumlar veya gelir vergisi incelemelerinde fiili/kaydi envanter dengesizliğine yol açacağından, malların kayıt dışı satıldığı düşüncesine ve ilave cezalı vergi salınmasına neden olacaktır.

Öte yandan, ayni bağış ve yardımların işletme varlığından gerçekleştirilmesi durumunda, katma değer vergisi açısından indirim olanağı ortadan kalktığı için, düzeltme işleminin yapılması zorunluluğu yerine getirilmelidir.

- Alacakların Tahsil Güçlüğü; İhtilaflı hale gelen alacakların tahsilinde sorun doğduğu dönemde, mahkemelerde dava veya icra yoluyla takibe alınması kaydıyla, şüpheli alacak karşılığı ayrılabilmektedir.

İleriki zaman dilimlerinde, kazancı azaltıcı şüpheli alacak karşılığı ayrılmasının ve bunun dayanağı olarak ta, alacakların tahsil edilemediği iddiasının geçerliliği bulunmayacağından, önceden tahakkuk aşamasında vergilendirilmiş gelire ilişkin bu zarar indirimi kabul görmeyecektir.

- Zayiat ve Fireler; Üretim sırasında ve taşıma vesair nedenlerle, varlıkların miktar dengesini bozucu zayiat ve fire olgularının, kuşku ve tereddütlerden uzak olağan değerler eşiğinde bulundurulması kaçınılmazdır. 

- Beyannamede Nakdi Bağış İndirimi; Vergiye tabi matrahın belirlenmesi noktasında, yapılan bağış ve yardımın beyanname üzerinde indirimi özellik taşımaktadır.

Bazen, indirim olanağının sadece nakdi nitelikte katkılar için geçerli olduğu veya matrahın/kazancın yüzdesiyle sınırlı tutulduğu dikkate alınmalıdır. 

III- İNCELEME ELEMANLARI VE UZLAŞMA KOMİSYONLARININ ÇALIŞMA ESASLARI

İnceleme elemanlarının yetkisi, Vergi Usul Kanunu’nun 134. maddesi hükmünde ifade edilmiş olup;  mükelleflerin defter ve belgeleri ile beyanları üzerinde yaptıkları çalışma sonunda, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamaktır. www.ozdogrular.com

Bu amaçla, incelemede karşılaştıkları vergilendirme ile ilgili olayları ve hesap durumlarını tutanaklarla tespit ederler. Tutanaklarda, incelemeye tabi tutulanlar ile diğer ilgililerin itiraz ve görüşlerini de almak zorundadırlar.

Düzenlenecek raporlarda, mükellefin lehine olan hususların yanı sıra, aleyhine olduğu saptanan olguların da dikkate alınması zorunludur.

Bu hükümler çerçevesinde inceleme yaparken, mükellefin üzerine düşen görevleri üstlenip, mükellefin Hazine zararına yol açan ve yasal hükümler ile idari kararlara aykırı işlemlerini düzeltme yetkileri bulunmamaktadır. www.ozdogrular.com

Uzlaşma komisyonları ise, inceleme elemanlarının düzenledikleri raporlara dayanılarak ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergilerle, kesilen cezalara (bazı cezalar hariç) sebebiyet verilmesinin;

- Kanun hükümlerine yeterince nüfuz edememekten veya yanılmadan kaynaklandığı için,

- Ya da vergi hataları ile her türlü maddi hata bulunduğu, yargı/idare görüş farklılığı olduğu gerekçesiyle, idarenin mükellefle uzlaşmaya çalışması işlevini yürütürler.

Komisyon, uzlaşma görüşmesi esnasında mükellef veya vekili/temsilcisiyle tarhedilen vergi ve kesilen cezalar açısından raporun içeriğini esas almakta ve gerektiğinde olaya özgü indirim temin edebilmektedir.

Vergide İndirim: İnceleme raporlarında sağlıklı verilere dayanılarak oluşturulan kazanç veya matrah yahutta vergi farklarında veya ikmalen tarhı gerekli kılan inceleme raporlarında, vergi asıllarında indirim olanağı genellikle mümkün bulunmamaktadır. 

Cezalarda İndirim: Vergi aslına bağlı vergi ziyaı cezalarında, ek vergiler üzerinden ödeme vadesine göre gecikme faizi hesaplandığı için, önemli indirimler yapılmaktadır. 

Özel usulsüzlük cezalarında, ağırlıklı olarak randımandan doğan kazanç farklarının varlığı halinde ya da belge düzenlenmeden gerçekleşen açıktan satışlarda, yargının olaya bakış tarzından dolayı indirim sağlanmaktadır.

Fakat, mükellefin ödeme ve tahsilatlarını nakit işlemlerle yaptığı durumlar nedeniyle kesilen özel usulsüzlüğü farklı kalıpta değerlendirmek lazımdır. www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

Netice itibariyle, işletme kazancını veya beyan edilecek geliri etkileyen olaylar, ait bulundukları dönemde aksi ileri sürülemeyecek sağlam kanıt, belge ve kanuni defter kayıtlarına dayandırıldığı takdirde kabul görmekte, dolayısıyla inceleme aşamasında mükellef lehine değerlendirilmektedir. Bundan farklı nitelikte davranışlar, ilke itibariyle;

- Vergi incelemesi sırasında, denetim elemanlarınca dikkate alınamaz. Özellikle de, mükellefin ihmal ettiği yasal haklarını bizzat kullandırmak gibi bir takdiri işlem yapılması imkansızlığı tartışmasızdır.

- Uzlaşma görüşmelerinde ise, belirtilen noksanlıkların yetkili komisyon üyelerince mükellef lehine değerlendirilmesi beklenemez.

Mükelleflerin, incelemelerden doğan vergi ve ceza içeren mali yükleri yargıya gitmeden önce uzlaşma komisyonları aracılığıyla, fakat aşırı beklentiler taşımadan sonuçlandırmaları bizce de tercih olunmaktadır.

Uzlaşma komisyonlarının, yasal ve idari bazda uyacakları hukuki kurallar çerçevesinde işlem yaparken, içeriği/verileri yetersiz raporlar haricinde, mükelleflere sağlanacak indirim miktar veya yüzdesinin tayini açısından “makul kararlar” ötesinde yetkilerinin bulunmadığı da bilinmelidir.

Yakup TOKAT*

Yaklaşım

*           Vergi Başmüfettişi (E. Baş Hesap Uzmanı)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.