I- GİRİŞ

Üzerinde görüş birliğine varılan tanımına göre, insanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun yerel imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği doğal, teknolojik veya insan kökenli olayların sonuçları “afet” olarak kabul edilmektedir.

Bu bağlamda, deprem, heyelan, kaya düşmesi, volkanik patlamalar, çamur akıntıları, tsunami jeolojik afetler olarak, sıcak dalgası, soğuk dalgası, kuraklık, dolu, hortum, yıldırım, kasırga, tayfun, sel, siklonlar, tornado, tipi, çığ, aşırı kar yağışları, asit yağmurları, sis, buzlanma, hava kirliliği, orman yangınları klimatik afetler olarak, erozyon, salgınlar, böcek istilası biyolojik afetler olarak, maden kazaları, biyolojik, nükleer, kimyasal silahlar ve kazalar, sanayi kazaları, ulaşım kazaları teknolojik afetler olarak kabul edilmektedir. www.ozdogrular.com

Yaşanan can kayıpları, yaralanmalar ve mal kayıpları dikkate alındığında, ülkemiz doğal afetlerin çok sık yaşandığı ülkeler arasında yer almaktadır.

Afetlerin işletmeler üzerindeki en önemli etkisi, mal ve hizmet üretimini aksatması, buna bağlı olarak da işletmenin gelir ve gider dengesini bozarak, işletmeyi ekonomik güçlük içine düşürmesidir.

Bu durum ister istemez işletmeleri,  vergi, sigorta primi, elektrik, su vb. çeşitli parasal yükümlülüklerini zamanında yerine getirememe durumu ile karşı karşıya bırakmaktadır.

II- AFETLE KARŞILAŞAN İŞVERENLERİN SİGORTA PRİMİ BORÇLARININ ERTELENMESİNİN USUL VE ESASLARI

Sosyal güvenlik mevzuatı ile afetle karşılaşan işletmelere sigorta primi ödemelerinde ve prim belgelerinin verilmesinde bazı kolaylıklar sağlanmıştır. www.ozdogrular.com

Bu çerçevede; işyerleri yangın, su baskını, yer kayması, deprem gibi afete uğrayan, tabii afet nedeniyle tarımsal faaliyetinden dolayı zarar gören işverenler;

a) Tabi afete uğradıklarını belgelemeleri,

b) Olayın meydana geldiği tarihten itibaren üç ay içinde talepte bulunmaları,

c) Prim ödeme aczine düştüklerinin, yapılacak inceleme sonucu anlaşılması

halinde, afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş mevcut prim borçları ile afetin meydana geldiği tarihten itibaren tahakkuk edecek üç aylık prim borçları, olayın meydana geldiği tarihten itibaren bir yıla kadar işyerinin işlem gördüğü SGK İl/Sosyal Güvenlik Merkezi tarafından ertelenebilmektedir.

A- PRİM ÖDEME ACZİNE DÜŞME DURUMUNUN TESPİTİ

İşletmelerin süresinde talepte bulunmuş ve afete uğradıklarını belgelendirmiş olmaları, prim borçlarının ertelenmesi için yeterli değildir.

Yukarıdaki şartların yanı sıra, karşı karşıya kalınan afet nedeniyle aynı zamanda işyerinin prim ödeme aczine düştüğünün de SGK denetim elemanlarınca yapılacak inceleme sonucunda tespit edilmesi gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Afet dolayısıyla, işyerinin prim ödeme aczine düştüğünün hangi yöntemle tespit edileceği konusunda SGK tarafından bugüne kadar herhangi bir düzenleme yapılmamış olmakla birlikte, uygulamada denetim elemanlarınca bu konuda işyerinin üretim ve satış miktarlarına, nakit akışlarına, ücret ödemelerine ve işverenin beyanına dayanarak, işyerinin afet nedeniyle prim ödeme aczine düşüp düşmediği konusunda genel bir kanaate varılmakta ve genellikle de afet nedeniyle işyerinin prim ödeme aczine düştüğü yönünde görüş beyan edilmektedir.

Bu arada belirtelim ki, SGK’nın afet nedeniyle prim borçlarını mutlaka bir yıl erteleme gibi zorunluluğu olmayıp, idari takdire dayalı olarak erteleme süresi bir yıldan daha az (örneğin, 6-10 ay gibi) bir sürede belirlenmesi mümkündür. 

B- ERTELEME KAPSAMINA GİREN BORÇLAR

Afet dolayısıyla, SGK tarafından prim borçlarının ertelenmesine karar verildiğinde, işyerinin varsa afet tarihinden ödenme ödeme vadesi dolmuş (eski) prim borçları ile afetin meydana geldiği tarihten itibaren tahakkuk edecek üç aylık (yeni) prim borçları erteleme kapsamına alınmakta ve bu borçlar afet tarihinden başlamak üzere kararlaştırılan süre kadar ertelenmektedir. www.ozdogrular.com

Afet dolayısıyla, prim borçlarının ertelenmesi işyerlerine önemli avantajlar sağlamaktadır. Bunlardan birincisi, prim borçlarının ödenmesinin ileri bir tarihe ötelenmesiyle işyeri nakit akışı konusunda kısmen de olsa rahatlamaktadır. İkincisi de erteleme süresi içerisinde SGK tarafından gecikme cezası/gecikme zammının işletilmemesinden dolayı, prim borç yükünün daha da artması önlenmiş olmaktadır.

C- ERTELEME KAPSAMINA GİREN AYLIK PRİM VE HİZMET BELGESİ

Afet durumunda işyerlerine sağlanan kolaylıklardan biri de aylık prim ve hizmet belgelerinin SGK’ya verilmesi konusunda sağlanan kolaylıktır.

Buna göre, prim borçlarının ertelenmesi yönünde bir karar verilmesi durumunda, afetin meydana geldiği tarihte SGK’ya verilmesi gereken aylık prim ve hizmet belgeleri de, afetin meydana geldiği ayı takip eden üç ay içinde SGK’ya verildiği takdirde yasal süresi içinde verilmiş kabul edilmektedir.

Bu arada, yukarıda belirtilen erteleme dışında, SGK’nın 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun uyarınca genel hayatı etkilediğine karar verilen afetler nedeniyle, afet bölgesinde doğrudan veya dolaylı olarak zarar gören işverenlerin sosyal güvenlik mevzuatına göre vermekle yükümlü oldukları belgelerin verilme süresi ile ödenmesi gereken primlerin ve diğer SGK alacaklarının ödeme sürelerini Kanundaki sürelere bağlı olmaksızın, afet bölgesindeki şartları ve gelişmeleri göz önünde tutarak belirleme ve erteleme konusunda daha geniş yetkisinin de bulunduğunu belirtmiş olalım. www.ozdogrular.com

III- SONUÇ

Yatırım ve istihdam yönünden ülke kalkınmasına önemli katkısı olan işletmelerin yangın, su baskını, yer kayması, deprem gibi afetlerle karşılaşması istenmeyen bir durum olmakla birlikte, böyle durumlarda kendilerine sosyal güvenlik mevzuatı ile tanınmış olan prim borcunun ertelenmesi imkanından yararlanmaları karşı karşıya kaldıkları zor durumun içinden çıkmalarına önemli katkı sağlayacaktır. 

Celal ÖZCAN*

E-Yaklaşım

* PwC İş ve Sosyal Güvenlik Hizmetleri, Kıdemli Danışmanı

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.