I- GİRİŞ

4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesinde, işçilerin haftalık çalışma süresinin en çok 45 saat olacağı düzenlenmesine yer verilirken, aynı Kanun’un 104. maddesinde,“63. maddede belirtilen çalışma sürelerine ve buna ilişkin yönetmelik hükümlerine aykırı olarak işçilerini çalıştıran işveren veya işveren vekiline 1200 TL (2013 yılında yeniden değerleme oranına göre 1293 TL) idari para cezası verilir.” hükmü yer almaktadır. Bu makalede, haftalık 45 saati aşan hangi çalışma biçimlerine idari para cezasının uygulanmasının gerekeceği açıklanmaya çalışılacaktır. www.ozdogrular.com

II- İŞÇİLERİN HAFTALIK KANUNİ ÇALIŞMA SÜRESİ

4857 sayılı İş Kanunu’nun “Çalışma Süresi” başlığını taşıyan 63. maddesinde: “Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.

Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir.

Çalışma sürelerinin yukarıdaki esaslar çerçevesinde uygulama şekilleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir.

Sağlık kuralları bakımından günde ancak yedi buçuk saat ve daha az çalışılması gereken işler, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı tarafından müştereken hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir.” hükmüne yer verilirken; aynı maddeye göre çıkarılmış olan İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin(1) 4. maddesinde de: “Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. www.ozdogrular.com

Haftanın iş günlerinden birinde kısmen çalışılan işyerlerinde, bu süre haftalık çalışma süresinden düşüldükten sonra, çalışılan sürenin çalışılan gün sayısına bölünmesi suretiyle günlük çalışma süreleri belirlenir.

Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz.

Bir işçinin bu sınırları aşan sürelerle çalıştırılmasında;

a) 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41, 42 ve 43. maddeleri,

b) 79 sayılı Milli Korunma Suçlarının Affına, Milli Korunma Teşkilat, Sermaye ve Fon Hesaplarının Tasfiyesine ve Bazı Hükümler İhdasına Dair Kanun’un 6.  maddesi hükümleri uygulanır.” denmektedir. Bu düzenlemeler özetlenerek açıklanmak istendiğinde;

1-     İşçilerin haftalık çalışma süresinin en çok 45 saat olarak belirlendiği,

2-     İşveren ve işçiler tarafından aksi kararlaştırılmamışsa, 45 saatlik çalışmanın(hafta tatil günü dikkate alınarak) haftanın 6 gününde, eşit olmak üzere günlük 7,5 saat üzerinden yerine getirileceği,

3-     Haftanın 5 gününde işçilerin çalıştırılması kararlaştırılmışsa günlük 9 saat üzerinden işçilerin 5 x 9= 45 saat çalıştırılacağı,

4-     İşçilerin haftanın bir gününde (Cumartesi günü) kısmen, diğer 5 günde tam gün çalışması kararlaştırılmışsa, haftalık toplam çalışma süresinden, Cumartesi günkü çalışma süresi düşüldükten sonra kalan sürenin 5 güne eşit olarak dağıtılarak tamamlanabileceği (Örneğin, Cumartesi günü 5 saat çalışılıyorsa, diğer 5 günde de 8 x 5= 40 saat olmak üzere toplam 45 saat çalışılacağı,),

5-     Haftalık 45 saatlik çalışma süresinin, haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak şartıyla farklı şekilde dağıtılabileceği, bu durumda iki aylık denkleştirme süresindeki haftalık ortalama çalışma süresinin 45 saati aşamayacağı

kuralına ve sonucuna ulaşılmaktadır. www.ozdogrular.com

III- KANUNİ ÇALIŞMA SÜRESİNİN AŞILMASINDA İDARİ PARA CEZASI

4857 sayılı Kanun’un 104. maddesinin 1. fıkrasında: “Bu Kanun’un 63. maddesinde ve bu maddede belirtilen Yönetmelikte belirlenen çalışma sürelerine aykırı olarak işçilerini çalıştıran…. . işveren veya işveren vekiline binikiyüz Türk Lirası idari para cezası verilir.” hükmüne yer verilerek, haftalık 45 saatlik çalışma süresinin yada günlük 11 saatlik çalışma süresinin aşılması halinde 1200 TL (2013 yılında, yeniden değerlendirme oranına göre 1.293 TL) idari para cezasının uygulanacağı öngörülmektedir.

İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin 4. maddesinin, 4. fıkrasında belirtildiği gibi, 4857 sayılı Kanun’un fazla çalışma ücreti ile ilgili 41. maddesinde, zorunlu nedenlerle fazla çalışma ile ilgili 42. maddesinde, olağanüstü hallerde fazla çalışma ile ilgili 43. maddesinde, telafi çalışması ile ilgili 64. maddesinde, hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri ile ilgili 70. maddesinde belirtilen esaslar dahilinde, haftalık 45 saatlik çalışma süresinin aşılmasına izin verilmektedir. Bu nedenle, 4857 sayılı Kanun’un 41, 42, 43 ve 64 ve 70. maddelerine uygun biçimde, işçilerin çalıştırılması durumunda, haftalık çalışma sürelerine uyulmaması fiili için İş Kanunu’nun 104. maddesine göre idari para cezasının uygulanmasına gerek bulunmamaktadır.

·         4857 sayılı Kanun’un 41. maddesine göre, fazla mesai yapılmasına rağmen ücretinin %50 artırımlı olarak ödenmemesi, yada fazla çalışma karşılığında %50 artırımlı serbest zamanının (ücretli izinin) verilmemesi, her yıl için işçilerden fazla mesai onaylarının alınmaması,

·         4857 sayılı Kanun’un 64. maddesine uygun biçimde telafi çalışmasının yaptırılmaması,

·         4857 sayılı Kanun’un 70. maddesine ve Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği’ne(2) uygun biçimde hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinde işçilerin çalıştırılmaması

durumunda; 4857 sayılı Kanun’un 41. maddesine uyulmaması nedeniyle, İK’nın 102/c madde gereğince her işçi için 237 TL idari para cezası uygulanması yanında, ayrıca kanuni haftalık çalışma sürelerine uyulmaması fiili için, 1293 TL idari para cezasının uygulanması gerekecektir. Bu uygulamada fazla mesai ücretinin ödenmemesi ile kanuni iş sürelerine uyulmamasının farklı fiiller olması nedeniyle ceza hukukundaki cezaların mecmu (aynı fiile birden çok cezanın uygulanması) olgusu ortaya çıkmamaktadır.

Zorunlu nedenlerle yada olağanüstü durumlar (savaş, seferberlik) işçilerin haftalık çalışma sürelerinin üzerinde fazla mesai yapılması işverenin isteği dışında zorunluluk gerçekleşeceğinden bu yönde çalışmalara ilgili maddelerde kanun koyucu tarafından izin verildiğinden, iş sürelerinin aşılmasından dolayı 104. maddesi gereğinde idari para cezası uygulanmaması gerekmekte; fakat, işçilerin haftalık 45 saati aşan çalışmalarının ücreti %50 zamlı ödenmiyorsa, 4857/102. maddesine göre idari para cezası uygulanması zorunluluğu ortaya çıkacaktır. www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesinde, işçilerin haftalık azami çalışma süresi 45 saat olarak belirlenmiş ve bu çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine 11 saati aşmayacak şekilde iki aylık denkleştirme devresinde, haftalık ortalama çalışma süresi 45 saat olmak üzere dağıtılabileceği belirtilirken, aynı Kanun’un 104. maddesinde, “Kanun’un 63. maddesine ve yönetmelikte belirlenen çalışma sürelerine aykırı olarak işçilerini çalıştıran işveren veya işveren vekiline binikiyüz Türk Lirası idari para cezası verileceği” vurgulanmaktadır.

4857 sayılı Kanun’un 41, 42, 43, 64 ve 70. maddelerine göre yapılacak çalışmalarda, haftalık çalışma sürelerinin aşılmasına ilgili maddelerde belirtilen esaslar dahilinde izin verilmektedir. 4857 sayılı Kanun’un 41, 64 ve 70. maddelerine göre fazla mesai ücretini veya fazla mesai karşılığında serbest zaman kullandırmayan işverenliğe 2013 yılında her işçi için 237 TL idari para cezasının uygulanması yanında, İş Kanunu’nun 104. maddesi gereğince 1.293 TL idari para cezasının uygulanması, 4857 sayılı Kanun’un 42-43. maddelerine göre zorunluluk, ya da seferberlik hallerinde Bakanlar Kurulu kararı ile haftalık 45 saatin üzerinde fazla mesai yapılması gerçekleşmişse, fazla mesai karşılığında 41. maddeye göre fazla mesai ücreti ödenmediği taktirde sadece 102. madde gereğince her işçi için 237 TL idari para cezasının uygulanması gerekecektir. www.ozdogrular.com

Mehmet KARADURMUŞ*

Yaklaşım

* İş Başmüfettişi

(1)06.04.2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğü girmiştir.

(2)28.04.2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.