I- GİRİŞ

Sosyal Güvenlik Kurumu’nca iş kazası geçiren veya meslek hastalığı sonucu bedensel veya ruhsal zarara uğrayan bir sigortalıya, sağlığına kavuşması için gerekli sağlık yardımları sağlanmakta ve tedavi süresince geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir. Ayrıca, geçici iş göremezlik sonunda yeniden çalışma gücünü kazanamayan ve bu nedenle sürekli iş göremezlik durumuna düşen sigortalılar ile meslekte kazanma gücü en az % 10 oranında azalmış bulunduğu tespit edilenlere sürekli iş göremezlik geliri bağlanmaktadır. www.ozdogrular.com

İş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sağlanan yardımlar 506 sayılı Kanun’da olduğu gibi 5510 sayılı Kanun’da da öngörülmüş olup, bu yazıda; 5510 sayılı Kanun’da iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sağlanan yardımlardan biri olan sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanma, gelirin hesaplanması, gelir miktarını artıran azaltan unsurlar ile sigortalının yeniden çalışmaya başlaması konuları 4-1/a ve 4-1/b sigortalıları yönünden incelenecektir.

II- SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİNE HAK KAZANMA

5510 sayılı Kanun’un 19. maddesinde, İş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve özürler nedeniyle Kurum’ca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurulları tarafından verilen raporlara istinaden Kurum Sağlık Kurulunca meslekte kazanma gücü en az % 10 oranında azalmış bulunduğu tespit edilen sigortalının sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanacağı öngörülmüştür.

Bu tespitin yapılması için sigortalının varsa ilk işe giriş sağlık raporu, iş kazası ve meslek hastalığı bildirim belgesi, olayın Kanun’a göre iş kazası olup olmadığı veya sigortalının meslek hastalığına yakalandığı işyerine ait çalışma şartlarını net olarak belirtir soruşturma raporu ve tutanaklar, çalışır veya çalışamaz raporu, geçici iş göremezlik ödeneği belgesi, iş kazasından sonra veya meslek hastalığının tedavisi için başvurduğu hastanelerden alınan epikrizler ile tedavisi tamamlanıp bulguları sekel halini aldıktan sonra, son durumunu gösterir sağlık kurulu raporu ve dayanağı tüm belgelerin Kurum Sağlık Kurulu’nca incelenmesi gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Sağlık Kurulu, Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği’nde belirlenen usul ve esaslara göre, sigortalıların çalışma gücü veya meslekte kazanma gücü kayıp oranını tespit eder.

Sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanan sigortalının çalıştığı işten ayrılması, iş yerini kapatması, devretmesi veya belli bir süre çalışmış olması gerekmez.

Sürekli İş Göremezlik Tam ve Kısmi İş Göremezlik Olarak İkiye Ayrılır

Tam iş göremezlik, sigortalının mesleğinde hiç çalışamaması durumunu anlatır. Bir başka deyişle, tam iş göremez durumundaki sigortalının meslekte kazanma gücündeki kayıp oranı % 100’dür.

Kısmi iş göremezlik, sigortalının mesleğinde kazanma gücünün kısmen azalmış olması kısmi iş göremezlik olarak adlandırılır. Bu durumda, kısmi iş göremezlik, meslekte kazanma gücünün en az % 10, en fazla %99,99 yitirildiğini gösterir. www.ozdogrular.com

Meslekte kazanma gücündeki kayıp oranı % 10’un altında olan sigortalı, sürekli iş göremez durumuna girmediğinden sürekli iş göremezlik gelirine de hak kazanamaz.

III- SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİNİN HESAPLANMASI

A- 4-1/a SİGORTALILARI AÇISINDAN

-         Günlük kazanç hesabına giren son takvim ayı 2008/Ekim (hariç) öncesi olanların gelirleri 506 sayılı Kanun’un mülga hükümlerine,

-         Günlük kazanç hesabına giren son takvim ayı 2008/Ekim (dahil) sonrası olanların gelirleri 5510 sayılı Kanunla getirilen yeni sisteme,

-         göre hesaplanır.

B- 4-1/b SİGORTALILARI AÇISINDAN

5510 sayılı Kanun’dan önce 1479 sayılı Kanun’da kısa vade sigorta uygulaması bulunmaması nedeniyle bu sigorta kolundan gelir bağlama işlemleri 5510 sayılı Kanun’a göre yapılır. www.ozdogrular.com

C- GELİRİN HESAPLANMASI

Tam iş göremezliği halinde; Günlük kazanç x 30 x %70 veya kısaca GK x 21,

Kısmi iş göremezliği halinde; Günlük kazanç x 30 x %70 x Sürekli İş Göremezlik Derecesi (SİD) veya kısaca GK x 21 x SİD

formüllerine göre hesaplanır.

Sürekli kısmi iş göremezlikte ise sigortalıya bağlanacak gelir, tam iş göremezlik geliri gibi hesaplanır ancak, bunun iş göremezlik derecesi oranındaki tutar kendisine ödenir.

D- SİGORTALININ GELİRİNİN HESAPLANMASINA ESAS GÜNLÜK KAZANCIN TESPİTİ

İş kazasının olduğu veya meslek hastalığı halinde ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki on iki aydaki son üç ay içinde 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesine göre hesaplanacak prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunur.

Günlük kazancın tespitinde sigortalının 4-1/a ve 4-1/b kapsamında geçen gün ve prime esas kazançlarının bulunması halinde her iki statüdeki gün ve prime esas kazançları dikkate alınır. www.ozdogrular.com

Örnek: 15.01.2013 tarihinde iş kazası geçiren sigortalının günlük kazancı için kaza geçirdiği tarihten geriye doğru 3 aylık dönemlerde gün ve kazanca bakılır. Sigortalının;

Günlük Kazanç: 4300 / 90=  47,78 TL

Aylık Kazanç: 47,78 x 30= 1433,4 TL

Sigortalının çalışmaya başladığı gün iş kazasına uğraması halinde ise günlük kazancın tespitinde, aynı veya emsal işte çalışan benzeri bir sigortalının günlük kazancı esas alınır.

E- HESAPLANAN GELİRDE ALT SINIR KONTROLÜ

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu bağlanacak gelirlerde alt sınır kontrolü Kanunda sadece başka birinin sürekli bakımına muhtaç durumdaki sigortalılar için öngörülmüştür. Başkasının bakımına muhtaç olan sigortalılara bağlanacak gelirler prime esas kazanç alt sınırının aylık tutarının % 85’inden az olamaz.

Alt Sınır Geliri= Asgari Aylık Kazanç x 85/100 şeklinde formüle edilir. Buradaki asgari aylık kazanç, sigortalıların gelirinin hesaplandığı son takvim ayında geçerli olan ve 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen günlük asgari kazancın 30 katıdır.

IV- GELİR MİKTARINI ARTIRAN VE AZALTAN UNSURLAR

A- GELİR MİKTARINI ARTIRAN UNSURLAR

1- Sigortalının oniki aydaki son üç ay içinde Kurum’a bildirilen prime esas kazançların asgari prime esas kazanç miktarının üzerinde bildirilmesi,

2- Sürekli iş göremezlik derecesinin (SİD) oranının yüksek olması,

3- 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun kapsamında görev alan sigortalıların bu görev nedeniyle uğramış oldukları iş kazası neticesinde hesaplanan gelirlere % 25 artırım uygulanması

Örnek: Gelir: 598,60 x % 25 artırım = 149,65

598,60 + 149,65 = 748,25 TL olarak hesaplanır.

4- Sigortalının Sürekli Başkasının Bakımına Muhtaç Olması

Sigortalının başkasının bakımına muhtaç olması durumunda % 70 olan gelir bağlama oranı % 100 olarak dikkate alınır (Gelir = GK x 30 x %100 x SİD formülüne göre hesaplanır.). www.ozdogrular.com

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu başka birinin sürekli bakımına muhtaç duruma gelen sigortalı için hesaplanacak sürekli iş göremezlik geliri, Kanun’un 82. maddesine göre tespit edilen prime esas kazanç alt sınırının aylık tutarının % 85’inden az olamaz.

Örnek: Gelire esas günlük kazancı 32,62 TL olan sigortalının sürekli iş göremezlik derecesi % 75 olup, sigortalı başkasının bakımına muhtaçtır. Bu durumda tarafına bağlanacak gelir;

Ortalama aylık kazanç: 32,62 x 30 = 978,6 TL

Gelir: 978,6 x % 100 x % 75 = 733,95 TL

Başkasının bakımına muhtaç olan sigortalılara bağlanacak sürekli iş göremezlik gelirin tutarı, prime esas kazanç alt sınırının (gelirin hesabına esas son takvim ayında geçerli olan asgari günlük kazanç) aylık tutarının % 85’inden az olamaz.

Buna göre;

Alt Sınır Kontrolü: Asgari Günlük Kazanç x 30 x % 85

: 32,62 x 30 x % 85 = 831,81 TL

Sigortalı için hesaplanan gelir 733,95 TL olmasına rağmen, sigortalı sürekli başkasının bakımına muhtaç olduğu için aylığı 831,81 TL’ye yükseltilir.

B- GELİR MİKTARINI AZALTAN UNSURLAR

5510 sayılı Kanun’a göre bağlanan (gelirin hesabına esas son takvim ayı 2008/Ekim (dahil) ve sonrası olanlar) gelirlerden yapılacak indirimler ve bunların oranı 5510 sayılı Kanun’un 22. maddesinde düzenlenmiş olup, indirimler sigortalının;

1- Hekim Tavsiyelerine Uymaması

Ceza sorumluluğu olmayanlar ile kabul edilebilir mazereti olanlar hariç olmak üzere, sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle tedavisini yapan hekim tarafından bildirilen tedbirlere ve yapılan tavsiyelere uymaması nedeniyle, normal tedavi süresi uzamış veya malûl kalmış yahut malûliyet oranı artmış ise, bu hususlar hekim raporu ile tespit ve belgelendirilmesi halinde sigortalıya bağlanacak sürekli iş göremezlik geliri uzayan tedavi süresi veya artan iş göremezlik oranı esas alınarak dörtte birine kadar Kurum’ca eksilterek ödenir.

Örnek: Kurum Sağlık Kurulu’nca sigortalının meslekte kazanma gücü kayıp oranı % 65 hekim tavsiyesine uymaması nedeniyle kusur oranı % 45 olarak tespit edilmiş olup, hesaplanan geliri indirimsiz 800 TL’dir. Buna göre; gelirin 1/4 oranından kusur derecesine göre indirim yapılacağından;

Gelirden Yapılacak İndirim: 800 x 1/4 = 200 TL

: 200 x % 45 = 90 TL gelirden yapılacak en fazla indirim veya kısaca, % 45 x 1/4 = %11.25 x 800 = 90 TL

Gelir: 800 - 90 = 710 TL olarak hesaplanır.

2- Ağır Kusurun Bulunması

Ceza sorumluluğu olmayanlar hariç, ağır kusuru yüzünden iş kazasına uğrayan, meslek hastalığına tutulan veya hastalanan sigortalının, mahkeme kararı, denetim, soruşturma ve kontrol raporları, ünite kararı, hekim raporu, kamu kurum ve kuruluşlarının görevleri gereği düzenlediği tutanaklar veya belgelerde belirlenen kusur derecesinin üçte biri oranında Kurum’ca eksiltilerek ödenir.www.ozdogrular.com

Ancak, kusur derecesinin bilgi ve belgelerde yer almaması halinde sigortalının geliri yüzde beş oranında Kurum’ca eksiltilerek ödenir.

Sigortalının, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kurallara uymaması, tehlikeli olduğu veya hastalığa sebep olacağı bilinen bir hareketi yapması, yetkili kimseler tarafından verilen emirlere aykırı hareket etmesi, açıkça izne dayanmadığı gibi, hiçbir gereği veya yararı bulunmayan bir işi bilerek yapması ve yapılması gerekli bir hareketi savsaması, ağır kusuruna esas tutulur.

Örnek: Sigortalının 5510 sayılı Kanun’un 22/b maddesinde belirtilen % 70 oranında ağır kusurlu olduğu varsayılmıştır. Bu durumda, gelirin en fazla 1/3’inden kusur oranında indirim yapılacak olup, gelirden yapılacak indirim oranı;

Gelir Başlangıç Tarihindeki Gelir: 420 TL

Gelirden Yapılacak İndirim Miktarı: 420 /3= 140 TL

: 140 x % 70 = 98 TL veya kısaca % 70 / 3 = 23,33 x 420 = 98 TL

Gelir: 420 – 98 = 322 TL

3- Kasti Hareketin Bulunması veya Kurum’un Yazılı Bildirimine Rağmen Teklif Edilen Tedaviyi Kabul Etmemesi

Mahkeme kararı, denetim, soruşturma ve kontrol raporları, ünite kararı, hekim raporu, kamu kurum ve kuruluşlarının görevleri gereği düzenlediği tutanaklar veya belgeler ile bilirkişi raporlarından kasti bir hareketi yüzünden iş kazasına uğradığı saptanan, meslek hastalığına tutulan veya Kurum’un yazılı bildirimine rağmen teklif edilen tedaviyi kabul etmeyen sigortalıya, bağlanacak sürekli iş göremezlik geliri yarısı tutarında ödenir.

Örnek: 5510 sayılı Kanun’un 22/c maddesine göre sigortalının kasti bir hareketi yüzünden iş kazasına uğradığı saptandığından bağlanan gelirin yarısı ödenir.

Gelir Başlangıç Tarihindeki Gelir: = 300,44 TL

Gelirden 22/c’ye Göre Yapılacak İndirim: 300,44 / 2 = 150,22 TL

Gelir: 300,44-150,22 = 150,22 TL.

V- GELİR ALMAKTA İKEN YENİDEN SİGORTALI OLMA HALİ

Sürekli iş göremezlik geliri alan sigortalılar çalışmalarını tüm sigorta kollarına tabi sürdürebilir. Bu çalışmalarından dolayı malullük veya yaşlılık aylığına hak kazanması halinde aylık bağlanır. Bağlanan aylıkla birlikte sürekli iş göremezlik geliri de verilir. Her iki aylıktan yüksek olan gelir veya aylık tamdan düşük olan yarımdan ödenir.  

Ancak, bu sigortalılar 5510 sayılı Kanun’un ek 5 maddesine göre tarım ve orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak veya ek 6 maddesine göre kısmi süreli  (ticari taksi ve dolmuş vb.) sigortalı olarak anılan Kanun’un ilgili maddelerinde, gelir almama şartı aranması nedeniyle çalışamazlar.

VI- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

İş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sürekli iş göremezlik geliri hesaplanması bağlanan gelirlerde sigortalıların başkasının sürekli bakımına muhtaç olma halleri ile kasıt, kusur ve hekim tavsiyelerine uymamaları durumları 4-1/a sigortalıları için 506 sayılı Kanun’daki uygulamaların devamı şeklinde iken, 4-1/b sigortalıları için getirilen yeni bir uygulamadır. 4-1/b sigortalıları için yaptıkları mesleklerin tehlike derecesine göre kısa vade sigorta kolu prim oranının belirlenmesi ve alınan kısa vade primleri karşılığında iş kazası meslek hastalığı sigortasından tüm yardımların yapılması 5510 sayılı Kanunla getirilen önemli düzenlemelerden biridir.

Ayrıca, aylık hesabında olduğu gibi gelir hesabında da her ne kadar gelir miktarını etkileyen başka unsurlar olsa da aylık/gelir miktarını etkileyen en önemli unsurlardan biri olan prime esas kazançların asgari prime esas kazanç miktarının üzerinde olması gelir miktarı artıracağından işverenlerince sigortalı adına Kurum’a bildirilen prime esas kazanç miktarlarının asgari prime esas kazanç miktarının üzerinde olması yönünde sigortalılarca gerekli hassasiyet gösterilmelidir.  www.ozdogrular.com

Diğer taraftan sürekli iş göremezlik geliri bağlandıktan sonra yeniden çalışmak isteyen sigortalıların tüm sigorta kollarına tabi çalışma hakları kanunda korunurken bu sigortalıların, 01.03.2011 tarihi itibariyle yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanun’a eklenen ek 5 ve ek 6. madde kapsamında sigortalı olabilmesi için gelir almama şartının getirilmiş olması, bu kapsamda çalışmak zorunda kalan sigortalıların mağduriyetine sebebiyet verdiğinden Kurum’ca anılan Kanun maddelerinde düzenleme yapılması gerekmektedir.

Cengiz TÜRKCAN*

Yaklaşım

*SGK, Sigortalı Emeklilik Daire Başkanlığı, Şube Müdürü

 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.