I- GİRİŞ      

Anayasamızın 60. maddesindeki, herkesin, sosyal güvenlik hakkına sahip olacağı, Devletin, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alarak teşkilat kuracağı hükmü doğrultusunda, bireylerin sosyal güvenliği primli rejim açısından Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından sağlanmaktadır. Belirtmeliyiz ki; sosyal güvenlik, sosyal hukuk devletinin en somut göstergelerinden sayılmaktadır. Anayasa’nın 2. maddesinde belirtilen sosyal hukuk devleti, sosyal adaleti ve sosyal güvenliği sağlamakla ve herkes için insan onuruna yaraşır asgari bir yaşam düzeyini gerçekleştirmekle yükümlü devletin tanımlanmasıdır. Sosyal devlet, çalışanlarını koruyan, onların insan onuruna yakışır bir hayat sürdürmelerini sağlayan, gelirin adil biçimde dağıtılması için gerekli önlemleri alan, güçsüzleri güçlüler karşısında koruyarak sosyal adaleti ve sosyal dengeleri gözeten devlettir. www.ozdogrular.com

Yine, Anayasamızın 61. maddesindeki, Devletin, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alacağına ilişkin düzenleme, engellilerin pozitif ayrımcılığa tabi tutularak korunmasını gerektirir. Burada bir hususu özellikle belirtmeliyiz. Engellilerin pozitif ayrımcılığa tabi tutularak özel olarak korunması, eşitlik ilkesine aykırı davranıldığı anlamına gelmez. Zira Anayasa’nın 10. maddesinde düzenlenen“yasa önünde eşitlik ilkesi” hukuksal durumları aynı olanlar için söz konusudur. Anayasa Mahkemesi vermiş olduğu çok sayıdaki kararlarında; eşitlik ilkesinin amacının aynı durumda bulunan kişilerin yasalar karşısında aynı işleme tabi tutulmalarını sağlamak, ayrım yapılmasını ve ayrıcalık tanınmasını önlemek olduğunu, durumun özelliğine göre kimi kişiler ya da topluluklar için değişik kuralları ve uygulamaları gerektirebildiğini, aynı hukuksal durumlar için aynı, ayrı hukuksal durumlar için farklı kurallara bağlı tutulmasının Anayasa’da öngörülen eşitlik ilkesini zedelemeyeceğini belirtmiştir(1).

Bu çalışmada engelli olmaları nedeniyle vergi indirim belgesi alarak daha az prim ödeyip yaşı beklemeden yaşlılık aylığı bağlanan sigortalıların yaşlılık aylığı miktarı açısından korunması hakkında açıklama yapılarak, engelli sigortalılara bağlanan yaşlılık aylığının miktar açısından sağlıklı bireylere göre daha yüksek olduğu değerlendirilecektir.

II- VERGİ İNDİRİM BELGESİNİN EMEKLİLİĞE ETKİSİ

Sosyal hukuk devleti, güçsüzleri güçlüler karşısında koruyarak gerçek eşitliği yani sosyal adaleti ve toplumsal dengeyi sağlamakla yükümlü devlet olarak nitelendirilmektedir. Bu açıklama Anayasa Mahkemesi kararlarında özellikle vurgulanmaktadır. Dolayısıyla engellilerin korunması sosyal adalet ve toplumsal denge açısından da gereklidir. Engellilere vergi indirim belgesi verilmesi engelliye hem vergi hem de sosyal güvenlik açısından avantajlar sunmaktadır. www.ozdogrular.com

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ndaki(2) özürlülere yönelik düzenlemeler oldukça dağınıktır. Bu dağınıklık esas itibariyle daha önce ticari faaliyette bulunduğu için (bağımsız çalışan) Bağ-Kur kapsamına giren engellilerin emekliliğe hak kazanma koşulları içinde özel düzenlemelere yer verilmemesi, bağımlı çalışmaları nedeniyle SSK kapsamına giren engelli sigortalılara ise erken emekli olma ve yüksek emekli maaşı bağlanmasından ileri gelmektedir. Dolayısıyla emeklilik açısından bağımlı çalışanlarla bağımsız çalışanlar diğer bir ifade ile SSK şartlarından emekli olacaklarla Bağ-Kur şartlarından emekli olacaklar arasında prim ödeme gün sayısı ve sigortalılık süresi yönünden fark bulunmaktadır. 1 Ekim 2008 tarihinden itibaren Bağ-Kur şartlarından emekli olacak engelliler de pozitif ayrımcılık içeren düzenlemelerden diğer bir ifade ile daha az prim ödeyerek yaş şartına tabi olmaksızın yüksek emekli olabilecektir.

SSK şartlarından emekli olacak engelliler vergi indirim belgesi almak suretiyle daha az prim ödeyip yaşı beklemeden (erken) emekli olabilirken, Bağ-Kur şartlarından emekli olacak engellilerin vergi indirim belgesi alma zorunluluğu bulunmamaktadır(3). Bağ-Kur şartlarından emekli olacak sigortalının daha önceden almış olduğu vergi indirim belgesinin de yaşlılık aylığı şartları bakımından öneminin bulunmadığını da belirtelim.

Vergi indirim belgesinin açıklanmasında da yarar bulunmaktadır. Gelir Vergisi Kanunu’na göre, çalışma gücünün asgarî % 80’ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece sakat, asgarî % 60’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece sakat, asgarî % 40’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derece sakat sayılmakta ve Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde belirlenen aylık tutarlar, hizmet erbabının ücretinden indirilmektedir. Kanun’da geçen hizmet erbabı lafzı, dolaylıda olsa vergi indirim belgesinin sadece ücretle çalışanlara yani SSK sigortalıları ile memur statüsünde çalışanlara verileceğini hüküm altına aldığından bağımsız çalışan/ticari faaliyette bulunan 4/b kapsamındaki (eski Bağ-Kur) sigortalıların vergi indirim belgesi alması mümkün değildir. 2013 yılı için tespit edilen engelli indirimi tutarları, birinci derece sakatlar için 800 TL, ikinci derece sakatlar için 400 TL, üçüncü derece sakatlar için 190 TL olarak belirlenmiştir. www.ozdogrular.com

Engellilere tanınan pozitif ayrımcılık ödeyecekleri verginin, çalışma gücü tam olanlara nispeten daha az olmasıyla sınırlı değildir. Engelliler çalışma yaşamında, emekli olma şartları açısı yanında emekli aylık miktarı açısından da özellikle korunmuştur. Konumuz vergi indirim belgesi alan engellilerin erken emekliliği değil aylık miktarı açısından korunması olduğundan vergi indirim belgesi alanların emeklilik şartlarına değinilmeyecektir.

III- VERGİ İNDİRİM BELGESİ SAHİBİ SİGORTALILARIN YAŞLILIK AYLIĞI NASIL HESAPLANIR?

Engelli sigortalıların büyük çoğunluğu, vergi indirim belgesiyle yaşlılık aylığı talebinde bulununca diğer bir ifade ile sağlıklı bireylere göre daha az prim ödeyip yaşı beklemeden erken emekli olunca kendisini sağlıklı sigortalılarla kıyaslayarak daha az prim ödediği için düşük yaşlılık aylığı bağlanacağı kanaatine sahiptir. Oysa engelli sigortalılar 5510 sayılı Kanun’da, emekli aylık seviyesi açısından da özel korumaya tabi tutulmuştur. Dolayısıyla SSK şartlarından emekli olma şartlarını sağlamış olan engelli sigortalıların vergi indirim belgesi ile emekli olmayı tercih etmeleri avantajlı olacağından bu yöntemin seçilmesi yüksek maaş bağlanması etkisini gösterecektir.

Engelli sigortalıların aylık seviyelerinin yüksekliğinin temel nedeni Kanun koyucu tarafından bunlara özel aylık bağlama oranı (ABO) belirlenmiş olmasıdır. 2000 yılından önce sigortalı/prim ödemesi olup 1 Ocak 2000 ila 30 Eylül 2008 arasında ve 30 Eylül 2008 sonrasında prim ödemesi olan engelli sigortalıların aylık bağlama oranları şu şekilde tespit edilmektedir(4).

2000 yılı öncesi aylık bağlama oranı ABO1, sadece engelliler için değil tüm sigortalılar için alt sınır uygulamasına tabidir ve ABO1, göstergeden yani düşükten prim ödeyenler için 9475 x 12000 x % 70’den az, üst göstergeden yani yüksekten prim ödeyenler için 10175 x 12000 x ABO1 gerçek değeri üzerinden az olamamaktadır(5). Dolayısıyla alt sınır aylık uygulaması az prim ödeyen engelli sigortalıları aylık miktarı açısından koruyucu etkiye sahiptir.

Vergi indirim belgesi alarak yaşlılık aylığı talebinde bulunan engellinin 1 Ocak 2000 ila 30 Eylül 2008 tarihleri arası prim ödemesine karşılık gelen aylık bağlama oranı ABO2 % 60’dır (506, md. 61/IV). Sağlıklı sigortalılar için ABO2 % 60’ın karşılığı 8100 gün prim ödemektir. Dolayısıyla vergi indirim belgesi sahibi engellinin prim ödeme gün sayısı 8100 günden az ise ABO2’si 8100 gün prim ödemiş sigortalılar gibi olacaktır.

1 Ekim 2008 tarihinden sonra da prim ödemesi olan vergi indirim belgesi sahibi engelli sigortalı için aylık bağlama oranı ABO3 % 30’dan az olamaz. (5510, geçici md. 10/IV) Engelli sigortalıların ABO3’ü, 5510 sayılı Kanunla ABO1 ve ABO2’ye nispeten düşük tutulmuş olsa da, ABO3’ün her durumda % 30’dan az ve yine çalışma sürelerindeki her yıl için 82. maddeye göre tespit edilen prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep veya ölüm yılına ait Ocak ayı itibariyle 29. maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenen ortalama aylık kazancın % 35’inden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa % 40’ından az olamayacağı birlikte değerlendirildiğinde özel bir korumanın olduğunu söylemeliyiz. www.ozdogrular.com

Vergi indirim belgesine sahip engellinin yaşlılık aylığı miktarı açısından korunmasını bir örnekle açıklayarak aylık miktarı açısından korumayı somutlaştırmak isabetli olacaktır.

 Örnek: Engelli sigortalının emekli aylığı hesabına esas toplam prim gün sayısı:4020

01.01.2000 öncesi:2100 gün, 01.01.2000 ila 30.09.2008 arası 1800 gün, 30.09.2008 sonrası 120 gün. (2012 Yılı Gelişme Hızının % 2,5 olacağı varsayımıyla aylık hesabı yapılmıştır.)

Sigortalının 01.01.2000 tarihinden önceki primleri asgari ücretten yatırılmıştır.

Sigortalının 1 Ocak 2000 İla 30 Eylül 2008 Tarihleri Arasındaki Çalışmaları;

Sigortalının 30 Eylül 2008 Tarihinden Sonraki Çalışmaları;

Yukarıdaki bilgilere göre gösterge: 9475, ABO1:% 70, ABO2:% 60, ABO3: % 30 olacaktır.

Örnekteki Vergi İndirim Belgesine Sahip Engellinin Aylığın Hesaplanması:

A1 Aylığının Hesaplanması: A1 Aylığı: Gösterge x 12000 x ABO1= 94755 x 12000 x % 75= 79,59 TL

A1 Aylığının Kısmileştirilmesi: Sigortalının A1 döneminde 2100 gün
prim ödemesi var. A1 Aylığının toplam 4020 prim gün sayısına göre kısmileştirilmesi gerekir. 79,59 x 2100/4020 = 41,58 TL

Kısmi A1 Aylığının 1999’dan 2008’e Güncellenmesi: 41,58 x 8,45199= 351,41 TL

A2 Aylığının Hesaplanması: Aylık Ortalama Kazanç x ABO2

Aylık Ortalama Kazanç Tespiti için A2 dönemi kazançlarının güncellenmesi gerekir.

Kazanç Güncelleme:

Ortalama günlük kazanç: 84.734,67/ 1800 = 47,07 TL, Ortalama Aylık Kazanç: 47,07 x 30 = 1.412,24 TL

A2 Aylığının Hesaplanması: 1.412,24 X % 60 = 847,35 TL

A2 Aylığının Kısmileştirilmesi: 847,35 x 1800/ 4020 = 379,41 TL.

A1 ve A2 Kısmi Aylıklarının Toplanması: 351,41 + 379,41 = 730,82 TL

Kısmi (A) Aylığının (A1 ve A2 Aylıklarının) 2013 yılı ocak ayına Güncellenmesi: 730,82 x 1,54954(6)=1.132,43

B Aylığının Hesaplanması: Ortalama Aylık Kazanç x ABO3

Aylık Ortalama Kazanç Tespiti için öncelikle B döneminin kazançlarının güncellenmesi gerekir. www.ozdogrular.com

30 Eylül 2008 Sonrasına Ait Kazançların 2013 Yılına Güncellenmesi:

(B) Aylığı: 1.976,48 X % 30 =592,94 TL

(B) Aylığının Kısmileştirilmesi: 592,94 x 120/4020 = 17,70 TL

Kısmi (A) ve Kısmi (B) Aylıklarının Toplanması:1.132,43+17,70=1.150,13 TL

Yaşlılık Aylığının Zamlandırılması ve Ek Ödeme Verilmesi:

Yukarıdaki örnekten anlaşılacağı üzere vergi indirim belgesine sahip engellinin yaşlılık aylığı özel düzenlemelerle yüksek hesaplanmaktadır. Yaşlılık aylığı hesaplanan bu sigortalı engelli değil de sağlıklı bir kişi olsa idi;

A1 tam ve A1 kısmi aylığı genel alt sınır uygulaması nedeniyle aynı olacak,

A2 tam aylığı 522,53 TL, A2 kısmi aylığı 233,97 TL, kısmi A aylıkları (A1+A2) toplamı 585,38 TL olacak, A Aylığının 2013 yılı değeri 585,38x1,54954=907,07 TL olacaktı.

B tam aylığı 441,41 TL, B kısmi aylığı 13,18 TL, A ve B kısmi aylıklar toplamı 920,24 TL olarak hesaplanacak ve sigortalıya 2013/Ocak dönemi zammı uygulandıktan sonra vergi iadesi dahil toplamda 996,67 TL yaşlılık aylığı ödenecekti. www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

Türk sosyal güvenlik sistemimizde engelli sigortalılar özel olarak korunmuştur. Engelli sigortalıların sağlıklı kişilere göre korunması sadece daha az prim ödeyip yaşı beklemeden emekli olmaları ile sınırlı değildir. Engelli sigortalılar yaşlılık aylığı miktarı açısından da sağlıklı bireylere göre ayrıcalıklı tutularak özel koruma altına alındığından engelli sigortalılara bağlanacak yaşlılık aylığı yüksek olmaktadır. Bu nedenle engelli sigortalıların prim ödeme gün sayısı düşük olduğu için yaşlılık aylığı talebinde bulunmamaları hatalı bir değerlendirmeden ibarettir. 

Mustafa KURUCA*
Murat ÖZDAMAR**

Yaklaşım

*           Dr., Sosyal Güvenlik Kurumu Başkan Yrd.

**          İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd., Doktora Öğrencisi

(1)        Anayasa Mahkemesi’nin, 28.04.2011 tarih ve E. 2009/93, K. 2011/73 sayılı Kararı.

(2)        16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)        1 Ekim 2008 tarihinden önce sigortalı olup SSK şartlarından emekli olacak engellilerin vergi indirim belgesi alması gerekmektedir. İlk defa sigortalı olduğu tarihte malul olan engelliler vergi indirim belgesi almaksızın emekli olabilirler ancak malullük sınırının  % 60 olduğu dikkate alındığında İlk defa sigortalı olduğu tarihte malul olan kapsamında değil de vergi indirim belgesi kapsamında emekli olmanın daha kolay olacağını özellikle belirtmemiz gerekir.

(4)        Emeklilik şartları ve emekli aylıklarının hesaplanması için bkz, Mustafa Kuruca ve Murat ÖZDAMAR, Tüm Yönleriyle Emeklilik,Güncellenmiş 2. Baskı, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2013

(5)        KURUCA - ÖZDAMAR, age, s.390

(6)        Katsayı için Bkz, KURUCA - ÖZDAMAR, age, s.382-511.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.