I- GİRİŞ

Miras bırakanın vadeli ve vadesiz banka hesaplarında bulunan Türk Lirası ve yabancı paralar veraset ve intikal vergisi işlemlerine tabi tutulurken, hesapta biriken faiz alacağının/kâr payının ait olduğu dönemler, yabancı paraların değerleme yöntemi ve ortak hesaplarda miras bırakanın payı mükellefler tarafından dikkate alınacak hususlardandır. Bunun yanı sıra, mirasçılara hesaplara ilişkin bilgi verilmesi ve ödeme yapılması sırasında bazı yükümlülükleri bulunan bankanın da bu hususları dikkate alması gerekmektedir.

Bu bağlamda, miras bırakanın vadeli mevduat hesabına ölüm tarihinden sonra işleyen faiz alacağı, mevduat hesabında bulunan yabancı paraların değerlemesinde esas alınacak kurlar ve ortak hesap sahiplerinden birinin ölümü halinde ölen kişinin hissesine isabet eden kısım açısından hesaplarda bulunan paranın mirasçılar ve bankalar tarafından veraset ve intikal vergisi yönünden nasıl bir işleme tabi tutulacağına ilişkin önemli görülen bazı hususlara aşağıda yer verilmiştir(1).

II- BANKA HESAPLARINA İLİŞKİN YAPILACAK İŞLEMLER

A- MİRAS BIRAKANIN VADELİ MEVDUAT HESABINA ÖLÜM TARİHİNDEN SONRA İŞLEYEN FAİZ ALACAĞI

7338 sayılı Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu’nun 1. maddesinde, Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunan şahıslara ait mallar ile Türkiye’de bulunan malların veraset tarikiyle veya herhangi bir suretle olursa olsun ivazsız bir tarzda bir şahıstan diğer şahsa intikalinin veraset ve intikal vergisine tabi olduğu yer almaktadır. Kanun’un 11. maddesinde, bu vergiye mevzu olacak malların değerleme gününün, miras yoluyla vuku bulan intikallerde mirasın açıldığı, diğer suretle vaki intikallerde malların hukuken iktisap edildiği gün olacağı hüküm altına alınmıştır. www.ozdogrular.com

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 575. maddesinde mirasın, miras bırakanın ölümüyle açılacağı; miras bırakanın sağlığında yapmış olduğu mirasla ilgili kazandırmalar ve paylaştırmaların, terekenin ölüm anındaki durumuna göre değerlendirileceği; 599. maddesinde, mirasçıların, miras bırakanın ölümü ile mirası bir bütün olarak, kanun gereğince kazanacakları, Medeni Kanun’da öngörülen ayrık durumlar saklı kalmak üzere mirasçıların, miras bırakanın aynî haklarını, alacaklarını, diğer malvarlığı haklarını, taşınır ve taşınmazlar üzerindeki zilyetliklerini doğrudan doğruya kazanacakları ve miras bırakanın borçlarından kişisel olarak sorumlu olacakları hüküm altına alınmıştır.

Yukarıda yer alan hükme göre, miras bırakanın menkul alacakları ölüm tarihindeki durumu itibariyle mirasçılara geçecektir. Ancak, miras bırakanın hangi bankalarda hesabı bulunduğunu öğrenmeye yönelik vatandaşın istifadesine sunulan bir hizmet bulunmamaktadır. Bu nedenle, miras bırakana ait hangi bankada hesap olduğunu ve hesaplarındaki alacakları öğrenmek için mirasçıların muhtemel gördüğü bankalara başvurması gerekecektir. Bunun için öncelikle Sulh Hukuk Mahkemesi’ne yazılacak talep dilekçesi ile veraset işlemlerine başlanılacak, alınacak veraset ilamı ile bu başvuru yapılabilecektir. www.ozdogrular.com

Banka hesaplarının öğrenilmesinden sonra hesabın içeriğine ilişkin bilgiler edinilecektir. Mirasçılar tarafından gerekli belgeler ve koşullar sağlanarak miras bırakana ait paralar bankadan talep edildiğinde, talep tarihinde hesapta mevcut olan paranın tamamı mirası reddetmemiş mirasçıların tasarrufunda kabul edilecektir. Ne var ki, mirasçılar ölüm gününde bankalara başvurup hesaplarda bulunan paranın ödemesini istemez ve bankalarda miras bırakana ait vadeli hesapta bulunan paraya faiz işlemeye devam eder.

Mevduat sahiplerinin mevduatlarına belirlenen vade sonrasında uygulanacak faiz oranları mevduat bankalarında açıkça belirtilir. Ancak, bankalar mevduata peşin faiz veremezler. Bu nedenle faiz anapara üzerinden hesaplanarak belirli süreler sonunda bu paraya eklenir. Bu şekilde işlenen mevduat faizinin miras bırakanın ölüm tarihine kadar hesaplanan kısmı veraset ve intikal vergisine tabi olacak, kalan kısım verginin konusuna girmeyecektir. İstisna uygulanması gereken durumda ise ölüm tarihinde geçerli olan istisna tutarları uygulanacaktır.

Örnek: Bay (A) 02.01.2012 tarihinde (X) Bankası A.Ş. nezdinde açtırdığı vadeli mevduat hesabına 290.000,00 TL yatırmıştır. 07.09.2012 tarihinde vefat eden Bay (A)’nın (X) Bankası A.Ş. nezdindeki vadeli mevduat hesabında, ölüm günü itibariyle 300.100,00 TL; mirasçılar tarafından beyanname verileceği tarih olarak belirlenen 01.03.2013 itibariyle toplam 306.830,00 TL bulunduğu bildirilmiştir.

Veraset ve intikal vergisi beyannamesine (X) bankası A.Ş. nezdindeki parayı dahil edecek olan mirasçılar 07.09.2012 tarihi itibariyle hesapta bulunan anapara ve net faiz tutarı olan 300.100,00 TL’yi dikkate alacaklar, ölüm tarihinden sonra vadeli mevduata işleyen 6.730,00 TL faiz alacağı vergiye tabi olmayacaktır. Beyanname verdikten sonra, örneğin 05.03.2012 tarihinde bankadan parayı çekecek olan mirasçılar bu tarih itibariyle hesapta bulunan tutarı alacaktır. www.ozdogrular.com

Öte yandan bankanın, ölüm tarihinden sonra hesaba faiz tahakkuk edip etmediği bilgisini ilgililere ayrıca bildirmesi, paranın bankadan çekileceği günkü net faiz alacağı ve anaparayı teslim etmesi gerekmektedir. Ancak veraset ve intikal vergisine konu olan kısım için yerine getirilmesi gereken zorunluluk bulunmaktadır.

Bankalar, istihkak sahiplerine bu verginin mevzuuna giren herhangi bir muamele dolayısıyla para verebilmek için ön şart olarak verginin ödenmiş olduğuna dair vergi dairesinden verilmiş bir tasdikname talep edecektir. Tasdikname ibraz etmeyen hak sahiplerinin istihkaklarından, veraset yoluyla intikallerde %5 oranında vergi karşılığı olarak tevkifat yaptıktan sonra, bakiyesini verebileceklerdir. Bankanın yapacağı %5 kesinti de ölüm sonrası faiz alacağı hariç tutar olan 300.100,00 TL üzerinden hesaplanacaktır.

Bu şekilde tevfikatı yapan bankanın, tevkif ettiği parayı en geç bir hafta içinde bulunduğu yerin veraset ve intikal vergisi işlemlerine bakan vergi dairesine yatırması ayrıca ilgili vergi dairesine durumu bir yazı ile bildirmesi gerekmektedir. Tevkifat yapmadan parayı mirasçılara ödeyen veya tevkif ettiği parayı yukarıda belirtilen süre içinde ilgili vergi dairesine yatırmayan bankadan tevkif etmeye ve yatırmaya mecbur olduğu paralar Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre gecikme zammı tatbik edilerek tahsil edilecektir. Tevkifatı yapan ilgili bankanın, bu görevleri süresinde yerine getirmeyen sorumlularından, tevkif etmeye ve yatırmaya mecbur oldukları paraların %10’u oranında ayrıca ceza tahsil olunacaktır. Örneğimize göre bu tutar da yine ölüm sonrası faiz alacağı hariç tutar olan 300.100,00 TL üzerinden hesaplanacaktır.

B- MİRAS BIRAKANIN KÂR PAYINA DAYALI KATILIM HESAPLARINDA BULUNAN PARASI

Katılım bankalarında vadeli mevduat ve serbest vadeli mevduat hesapları olmadığından bunlara alternatif olabilecek katılma hesapları bulunmaktadır. Katılma hesabı, katılım bankalarına yatırılan fonların bu kurumlarca kullandırılmasından doğacak kâr veya zarara katılma sonucunu veren, karşılığında hesap sahibine önceden belirlenmiş herhangi bir getiri ödenmeyen ve anaparanın aynen geri ödenmesi garanti edilmeyen fonların oluşturduğu hesapları ifade etmektedir(2). Katılma Hesabı sahiplerinin mevduatlarına belirlenen vade sonrasında uygulanacak kâr payı oranları mevduat bankalarındaki faizin aksine önceden belirlenmemektedir. Diğer bir deyişle, katılım hesabında parası bulunan hesap sahibi vade sonunda alacağı kâr payı miktarını (veya uğrayacağı zarar tutarını) ancak vade sonunda yapılan hesaplamayla öğrenmektedir.

Katılım bankaları mevduat bankaları gibi anaparaya karşılık olarak kâr payı verse de katılım bankalarında mevduat bankalarından farklı olarak hesap sahibinin zararı da mümkün olabilecektir. İşte bu zarar durumu aynı vade seçeneği ile yenilenen katılma hesaplarında veraset ve intikal vergisini nasıl etkileyecektir. www.ozdogrular.com

Bankadan miras bırakanın ölüm tarihi itibariyle anapara ve net kâr payı tutarı öğrenilerek bu tutar beyannamenin düzenlenmesinde dikkate alınacaktır. Buradaki hesaplama yukarıdaki bölümle aynıdır. Ölüm tarihinin zararla sonuçlanan bir döneme denk gelmesi durumunda ise anapara da eksilecek ve bu yeni tutar verginin konusu olacaktır.

Bankalar açısından yapılacak işlemler kâr ve zarar durumunda aynı olmak üzere yukarıdaki bölümde açıklandığı gibidir. Kâr durumunda, ölüm günü itibariyle tespit edilecek anapara ile net kâr payı toplamına, zarar durumunda ise anaparadan zararın düşülmesi sonucu bulunacak yeni tutara %5 tevkifat uygulanacak, bir hafta içinde kesinti yapılan bu tutar ilgili vergi dairesine yatırılacaktır. www.ozdogrular.com

C- YABANCI PARALARIN DEĞERLEMESİNDE ESAS ALINACAK KURLAR

Vergi Usul Kanunu’nun 215. maddesinde, kayıt ve belgelerde Türk para birimi kullanılacağı belirtilmiştir. Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu’nun 10. maddesinde, yabancı paraların, borsa rayici ile borsada rayici yoksa Maliye Bakanlığı’nca tespit olunacak kura göre değerleneceği hüküm altına alınmıştır.

Türkiye’de yabancı paralar için borsa bulunmadığından değerlemede kullanılacak kurlar Maliye Bakanlığı’nca belirlenmektedir. 423 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği’nde 2012 yılı için değerlemede esas alınacak kurlar belirlenmiş, değerleme günü itibariyle Bakanlıkça kur ilan edilmediği durumlarda T.C. Merkez Bankası’nca ilan edilen kurların esas alınması gerektiği ifade edilmiş ve bu şekilde yapılacak değerlemelerde efektif cinsinden yabancı paralar için efektif alış kurunun (bulunmaması halinde döviz alış kurunun), döviz cinsinden yabancı paralar içinse döviz alış kurunun uygulanacağı ifade edilmiştir.

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’a göre efektif, banknot şeklindeki bütün yabancı ülkeler paralarını; döviz (kambiyo), efektif dahil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev’i hesap, belge ve vasıtaları tanımlamaktadır. “Banka hesaplarında tutulan yabancı paralar da bir alacak niteliği gösterdiği için döviz alış kuru ile değerlenecektir”(3) www.ozdogrular.com

Örnek: (Y) Bankası A.Ş. 04.02.2013 tarihinde vefat eden Bay (B)’ye ait banka hesabında ölüm tarihi itibariyle 200.000,00 Euro bulunduğunu bildirmiştir. Hesapta bulunan bu tutarın Türk Lirası olarak karşılığının belirlenmesi gerekecektir. Ölüm tarihi olan 04.02.2013 günü itibariyle TCMB ve (Y) Bankasına ait kurlar tabloda yer almaktadır.

04.02.2013 tarihli kurlar

Hesapta bulunan yabancı paranın (EURO) değerlemesinde, Maliye Bakanlığı’nca 04.02.2013 tarihi için kur tespit olunmadığı için, Merkez Bankası’nca değerleme günü için ilan edilen döviz alış kuru esas alınacaktır. TCMB döviz alış kuru üzerinden yapılan değerlemede hesaptaki paranın TL cinsinden değerinin 200.000 x 2,3708= 474.160,00 olduğu anlaşılmaktadır. Hangi kur üzerinden ve hangi tarih esas alınarak kur belirleneceğine Kanun ve Tebliğ’de yer verildiğinden bankanın kendi döviz kuru olan 2,3756 EUR/TRY üzerinden yapılan değerleme hatalı olacaktır.

Diğer yandan, mirasçıların bankada bulunan parayı Türk Lirası cinsinden almaları zorunlu olmayıp yabancı para olarak da alabilmeleri mümkündür. Bununla birlikte, Türk Lirası cinsinden almak istemeleri durumunda yabancı paranın bankadan çekileceği günün ve bankanın kendi kurları ile Türk Lirasına dönüştürülüp mirasçılara verileceği açıktır.

D- ORTAK HESAP SAHİPLERİNDEN BİRİNİN ÖLÜMÜ HALİNDE ÖLEN KİŞİNİN HİSSESİNE İSABET EDEN PARA

Bankada açılan ortak hesaplar hesap sahiplerinin her birinin ayrı ayrı tasarruf yetkisine sahip olduğu bir hesap türüdür. Medeni Kanun’un 688. maddesinde de “paylı mülkiyette birden çok kimse, maddi olarak bölünmüş olmayan bir şeyin tamamına belli paylarla maliktir. Başka türlü belirlenmedikçe, paylar eşit sayılır” hükmü yer almaktadır. Ortak hesaplarda, miras bırakanın ölüm tarihi itibariyle payı ve bu paya tekabül eden tutar veraset ve intikal vergisinin konusuna girecektir. www.ozdogrular.com

Banka hesaplarındaki paralar mirasın açılması ile intikal edeceğinden ortak hesap sahiplerinden birinin ölümü halinde ölen kişinin hissesine isabet eden kısım, mirası reddetmeyen mirasçılar tarafından terekeye dahil edilecektir.

Örneğin, birbirlerinin mirasçısı olan Bay (C), Bayan (D) ve Bay (E)’nin sahip olduğu ortak hesapta kişi başına aksi kararlaştırılmadıkça %33,33 pay düşmektedir. Bay (C)’nin ölümü halinde %33,33’lük payı veraset ve intikal vergisine tabi olacaktır.

Diğer durumlarda olduğu gibi, burada da bankalar %33’lük bu payın tekabül ettiği tutar üzerinden kesinti yapacak ve süresinde ilgili vergi dairesine parayı yatıracaktır.

III- SONUÇ

Veraset ve intikal vergisinde vergiyi doğuran olayın ölüm tarihindeki mevcutları kapsaması nedeniyle miras bırakanın ölüm tarihine kadar hesaplanan mevduat faizi/kâr payı veraset ve intikal vergisine konu edilecektir. Ölüm tarihinden sonra hesaplanan mevduat faizi/kâr payı için veraset ve intikal vergisi aranılmayacağından bankalardan mirasçılara ait vadeli hesaplardaki paraları ölüm tarihi itibariyle bildirmeleri istenecek bankalar da gerektiğinde yapacakları kesintiyi bu tutar üzerinden yapacaktır.

Hesaplarda bulunan yabancı paralar içinse, değerleme gününde (miras bırakanın ölüm tarihinde) Bakanlıkça ilan edilen kurlarla, kur ilan edilmediği durumlarda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca ilan edilen döviz alış kuru esas alınması suretiyle değerleme yapılacaktır. www.ozdogrular.com

Ortak hesaplarda ise mudilerden birinin ölümü halinde ölen kişinin hissesine isabet eden kısmın, mirasçılar tarafından ilgili vergi dairesine beyan edilerek veraset ve intikal vergisine tabi tutulması gerekmektedir.

Samet GÜLEÇ*

Yaklaşım

*           Vergi Müfettişi (E. Maliye Müfettişi)

(1)        Türk Medeni Kanunu’nda gaiplikle ilgili olarak “Mahkeme gaipliğe karar verir ve ölüme bağlı haklar, aynen gaibin ölümü ispatlanmış gibi kullanılır” hükümleri yer almaktadır. Bu nedenle, yazımızda ölüm tarihi üzerinde durulmuş gaiplik ayrıca belirtilmemiştir.

(2)        http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Kurum_Bilgileri/SSS/10509finansal_urunler6.pdf

(3)        Veysi SEVİĞ, Referans, 16.01.2009

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.