Ι- GİRİŞ

Fiili hizmet süresi zammı (FHSZ), 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce mülga 506 ve 5434 sayılı Kanunlarda düzenlenmiştir. Bu husus, 506 sayılı Kanun’da itibari hizmet süresi, 5434 sayılı Kanun’da ise fiili hizmet süresi zammı olarak düzenlenmiş bulunmaktaydı. Ancak 5434 sayılı Kanun’da ayrıca itibari hizmet müddeti kavramı yer almakta ve bu kavram 506 sayılı Kanun’daki itibari hizmet süresi kavramından hem anlam hem de uygulama yönünden farklılık göstermektedir. Bu kavramın yazımızın konusu dışında olmasından dolayı üzerinde durulmayacaktır. www.ozdogrular.com

FHSZ, bazı sigortalılara çalıştıkları işlerin mahiyeti nedeniyle erken emekli olma ayrıcalığı tanımaktadır. 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında sigortalı çalıştırılan bazı işler ve işyerleri bu kapsama alınmış bulunmaktadır. Ancak zamanla birçok iş/işyeri bu kapsama dahil edilmiş ve eşitliği bozacak şekilde belli gruplara ayrıcalıklar tanınmıştır. Sosyal güvenlik reformu ile bu konuda kapsamlı bir değişikliğe gidilmiş ve FHSZ’den faydalanabilecek işyeri ile işlerin kapsamı daraltılmıştır. Ancak 10.01.2013 tarihli ve 6385 sayılı Kanun ile reform öncesi döneme yeniden dönüş başlamıştır. www.ozdogrular.com

ΙΙ- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI NEDİR VE NASIL UYGULANIR?

FHSZ, 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili Kanun’un 4. maddesinin (a) ve (c) bentleri kapsamında çalışan sigortalılardan bu maddede sayılan işlerde/işyerlerinde çalışanlarına, çalıştıkları her 360 gün için prim ödeme gün sayılarına kanundaki o işe karşılık gelen süre eklenir. Bu süreye FHSZ denir ve bu süre aynı zamanda belli şartlara göre emeklilik yaş haddinden indirilir. Hangi işlerde/işyerlerinde çalışan sigortalıların FHSZ’den faydalandırılacağına ve ne kadar sürenin FHSZ olarak prim gününe ekleneceğine, 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesinde yer verilmiştir. www.ozdogrular.com

A- FİİLİ HİZMET SÜRESİNDEN FAYDALANMA ŞARTLARI

Sigortalıların, FHSZ’den faydalanabilmesi için öncelikle Kanunun 40. maddesinde sayılan işlerde/işyerlerinde çalışıyor olması gerekir. Sigortalı bu işlerde fiili olarak çalışmalı ve bu işlerin tehlikesine maruz kalmalıdır (Türk Silahlı Kuvvetleri, Emniyet ve Milli İstihbarat Teşkilatında fiili hizmet süresi zammı kapsamında çalışan sigortalılar hariç). Ayrıca Kanun’un 81. maddesinde yer alan primlerin de ödenmiş olması gerekmektedir.

Diğer taraftan kanunda belirtilen işlerde çalışmakla beraber yine kanunda belirtilen işleri/görevleri yapmayan ve bu işlerin risklerine maruz kalmayan sigortalılar FHSZ’den faydalandırılmaz. www.ozdogrular.com

Yine bu işlerde çalışan sigortalıların fiilen çalışmayarak riske maruz kalmadıkları resmi tatil, yıllık izin, ücretli izin, sıhhi izin ve eğitim kurs süreleri FHSZ kapsamında değerlendirilmez. Ancak, Türk Silahlı Kuvvetleri, Emniyet ve Milli İstihbarat Teşkilatında FHSZ kapsamında çalışan sigortalıların ücretsiz izin süreleri dışındaki diğer süreleri Kanun’un 40. maddesi kapsamında değerlendirilir. www.ozdogrular.com

FHSZ kapsamına tabi işyerlerinde ve işlerde uzun vadeli sigorta kollarına tabi çalışanlar fiili hizmet süresi zammından faydalandırılır. Bunların dışında kısa vadeli sigorta kollarında çalışanlarla, yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra aylıkları kesilmeksizin sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar ise fiili hizmet süresi zammından faydalandırılmaz.

Günlük çalışma süresinin bir bölümünde FHSZ kapsamındaki işlerde çalışan sigortalılar çalıştıkları sürelerle orantılı olarak FHSZ’den faydalandırılırlar.

B- FHSZ KAPSAMINDA SİGORTALI ÇALIŞTIRAN İŞYERLERİNİN ÖDEYECEĞİ PRİM ORANLARI

Fiili hizmet süresi zammı kapsamındaki işlerde çalışan sigortalılardan ve bu sigortalıları çalıştıran işverenlerden tahsil edilecek malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta prim oranları aşağıdaki gibidir.[1] www.ozdogrular.com

1-Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olanlardan;

60 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12 işveren hissesi olmak üzere % 21

90 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 12,5 işveren hissesi olmak üzere % 21,5

180 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 14 işveren hissesi olmak üzere % 23

2-Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine tabi olanlardan;

60 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 14,33 işveren hissesi olmak üzere % 23,33

90 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 16 işveren hissesi olmak üzere % 25

180 gün ekleneceklere % 9 sigortalı, % 21 işveren hissesi olmak üzere % 30

oranında tahsil edilir. www.ozdogrular.com

C- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMININ EMEKLİLİK İŞLEMLERİNDE UYGULANMASI

FHSZ, uzun vadeli sigorta kolları uygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenir. Bu sürelerin, üç yılı geçmemek üzere yarısı emeklilik yaş haddinden indirilir.

FHSZ’nin prim ödeme gün sayısına ilave edilmesinde dikkate alınması gereken husus, Türk Silahlı Kuvvetleri, Emniyet ve Milli İstihbarat Teşkilatında sigortalı çalışanlar için sekiz yılı, diğer sigortalılar için ise beş yılı geçmemek üzere uzun vadeli sigorta kolları uygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenmesi gerektiğidir. Ancak bu süre sınırlaması yeraltı işlerinde çalışanlar için uygulanmaz. Yani yeraltı işlerinde çalışanların FHSZ süreleri bir sınırlamaya tabi olmaksızın prim ödeme gün sayısına eklenecektir. Fiili hizmet süresi zamlarının sigortalının prim ödeme gün sayısına eklenmesi için bu işlerde belli bir süre çalışama zorunluluğu yoktur.

Sigortalıların prim ödeme gün sayısına ilave edilen FHSZ süreleri, üç yılı geçmemek üzere, yarısı yaş haddinden indirilir. Ancak yine yeraltı işlerinde çalışanlar için bu üç yıllık süre sınırı uygulanmaz. Yeraltı işlerinde çalışanlar için FHSZ süresinin yarısı, sınırlamaya tabi olmadan emeklilik yaş haddinden indirilir. Yasama organı üyeleri ile dışardan atanan bakanlar için ise, FHSZ süresinin tamamı üç yılı geçmemek şartıyla emeklilik yaş haddinden indirilir. www.ozdogrular.com

Sigortalıların yaş haddi indirimden yararlanabilmeleri için ölüm, maluliyet halleri ve yasama organı üyeleri ile dışardan atanan bakanlar[2] hariç yeraltı işlerinde çalışan sigortalıların en az 1800 gün, diğer sigortalıların ise en az 3600 gün belirtilen işyeri ve işlerde çalışmış olmaları şarttır. Yasama organı üyeleri ile dışardan atanan bakanlar için, FHSZ sürelerinin emeklilik yaş haddinden indirilmesinde belli bir süre çalışma şartı aranmamaktadır.

C- FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI UYGULAMASINA İLİŞKİN GEÇİŞ HÜKÜMLERİ

Kanun yürürlük tarihinden önce; 506 sayılı Kanun mülga ek 5. maddesine göre itibari hizmet süresi, 5434 sayılı Kanun’un mülga 32’nci maddesine göre fiili hizmet süresi zammı kapsamında olup, kanunun yürürlük tarihinden sonra 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesi kapsamında bulunmayanlar FHSZ’den faydalandırılmazlar.

5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihine kadar, 506 ve 5434 sayılı Kanunlara tabi itibari hizmet süresi ve fiili hizmet süresi zammı süreleri, tabi oldukları kanun hükümlerine göre değerlendirilirler. www.ozdogrular.com

506 sayılı Kanun’un ek 5. maddesinde itibari hizmet süresi kapsamında yer alıp, 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesinde FHSZ kapsamına alınmayan işlerde, bu kanunun yürürlük tarihinden önce geçen sürelerin değerlendirilmesinde 3600 gün belirtilen iş yada işyerinde çalışma şartı aranmayacaktır.

Hem 506 sayılı Kanun’un ek 5. maddesinde itibari hizmet süresi kapsamında yer alıp, hem de 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesinde FHSZ kapsamına alınan işlerde, 3600 prim günü tespitinde kanunun yürürlük tarihinden önce geçen süreler de dikkate alınır. Aynı şekilde hem 5434 sayılı Kanun’un mülga 32’nci maddesinde ve hem de 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesinde fiili hizmet süresi zammı kapsamına alınmış bulunan işlerde/işyerlerinde çalışan sigortalıların FHSZ sürelerinin hesabında ve yaş haddinden indirilmesinde aranan 3600 prim günü şartı kanunun yürürlük tarihinden önce geçen süreler dikkate alınarak hesaplanır.

5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olan sigortalılardan maden işyerlerinin yeraltı veya yeraltı münavebeli işlerinde çalışmaları bulunanların, 2008 yılı Ekim ayı başından önce veya sonra bu işlerde geçen çalışmaların en az 1800 gün olması halinde bu çalışmalarının dörtte biri toplam prim ödeme gün sayılarına ilave edilir.

ΙΙΙ- 10.01.2013 TARİH VE 6385 SAYILI KANUN İLE FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI UYGULAMASINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER

5510 sayılı Kanun ile sosyal güvenlik sistemimizde büyük değişiklikler yapılmıştır. Bu kanun ile sosyal devlet ilkesine daha fazla yaklaşılmakla birlikte, sosyal güvenlik bütçe açığının kapanması adına da adımlar atılmıştır. Bu adımların en önemlilerinden biri de şüphesiz fiili hizmet süresi zammı kapsamının daraltılmasıdır. Kanunun yürürlük tarihinden önce; devlet tiyatro sanatkârları, gazeteciler, milletvekilleri ve cumhurbaşkanlığı senfoni orkestrası üyeleri gibi kapsama alınmış bulunan birçok meslek grubu, bu kanun ile kapsam dışı bırakılmıştır. Ancak bu uygulama uzun ömürlü olmamış ve 6385 sayılı Kanun ile geriye adımlar reformdan dört yıl sonra başlamıştır. www.ozdogrular.com

6385 sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesinin, yani fiili hizmet süresi zammından faydalanacakların kapsamı genişletilmiştir. Bu kanunla birlikte; basın kartı sahibi gazeteciler, Türkiye Radyo-Televizyon Kurumunda haber hizmetinde fiilen çalışanlar, yasama organı üyeleri ve dışarıdan atanan bakanlar 360 gün fiili çalışmalarına karşılık 90 gün FHSZ’ye hak kazanacaklardır. 2008 yılı öncesinde milletvekilleri ve gazeteciler bu ayrıcalıktan faydalanırken, 5510 sayılı Kanun ile bu ayrıcalıktan faydalanmalarına son verilmiştir. Ancak aradan geçen dört yıllık süre sonunda bu haklar fazlasıyla iade edilmiş görünmektedir. Çünkü 6385 sayılı Kanun ile milletvekilleri, FHSZ hakkını geri almakla kalmamış, FHSZ süresinin tamamını beş yılla sınırlı olmak üzere prim ödeme gün sayısına eklenmesi ve üç yılı geçmemek şartıyla emeklilik yaş haddinden indirilmesi gibi bir ayrıcalık da elde etmişlerdir. Ayrıca, yasama organı üyeleri ile dışardan atanan bakanlar için hesaplanan FHSZ süreleri, belli bir süre çalışma şartı olmaksızın emeklilik yaş haddinden indirilecektir. www.ozdogrular.com

ΙV- SONUÇ

Fiili hizmet süresi zammı, 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce 506 ve 5434 sayılı Kanunlarda itibari hizmet süresi ve fiili hizmet süresi zammı olarak uygulama alanı bulmuş, daha sonra 5510 sayılı Kanun ile de fiili hizmet süresi zammı adı altında uygulanmasına devam edilmiştir. www.ozdogrular.com

Fiili hizmet süresi zammı, çalışma koşulları ağır ve tehlikeye maruz kalınan işlerde, sigortalılar açısından önem arz etmektedir. Bu tür işler, sigortalıların bedenlerinde erken yıpranmaya neden olurken, diğer yandan da psikolojilerini olumsuz olarak etkiler. Bu işlerde/işyerlerinde istihdam edilen sigortalılara, diğer sigortalılara göre daha erken emekli olma şeklinde ayrıcalıklar getirilebilir. Fiili hizmet süresi zammı da uygulama olarak ağır şartlarda çalışan sigortalılara diğer sigortalılardan daha erken emekli olma ayrıcalığı tanımaktadır. Ancak, fiili hizmet süresi zammından yararlanacak iş ve işyerlerinin kapsamı belirlenirken hakkaniyetli davranılmalıdır. Bir takım nesnel ölçütler geliştirilmeli ve bu ölçütler ışığında bu ayrıcalıktan faydalanacakların kapsamı tespit edilmelidir. Aksi takdirde bazı kesimlere tanınan bu ayrıcalıklar, sosyal güvenlik açığının önünün alınmasına engel olacak ve sürdürülebilir sosyal güvenlik sisteminin kurulmasını imkânsız kılacaktır. www.ozdogrular.com

Sosyal güvenlik reformu öncesinde 506 ve 5434 sayılı kanunlar ile toplumun belli kesimlerine FHSZ’den faydalanma imkânı verilmiş bulunmaktaydı. Önceleri ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlara, maruz kaldıkları risklerden dolayı tanınan bu ayrıcalık, zamanla riskle ilgisi bulunmayan iş ve işyerlerinde çalışan sigortalılara da tanınmaya başlanmıştır. Bu durum Kurumun aktüeryal dengesini olumsuz etkilemiştir. Reformla birlikte FHSZ’den faydalanacak işlerin ve işyerlerinin kapsamı daraltılarak olumlu bir adım atılmıştır, ancak 6385 sayılı Kanun ile reform öncesindeki uygulamaya tekrar dönülmüştür. Bu ve benzeri düzenlemeler ile sosyal güvenlik reformundan geri adımlar atıldığı sürece, sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sisteminin oluşturulamayacağı kanısındayız.

Erdem GERGİN*

E-Yaklaşım

*    Sosyal Güvenlik Müfettiş Yrd.

[1] Fiili Hizmet Süresi Zammı Uygulamasının Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik.

[2] 10.01.2013 tarihli ve 6385 sayılı Kanun.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.