I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(1) 80. maddesi ile işverenler tarafından sigortalılara ödenen kazançların nasıl prime tabi tutulacağını düzenlemiştir. Düzenlemeye göre sigortalıların kazançları üç grupta değerlendirilmiştir: Tamamı prime tabi kazançlar, kısmen prime tabi kazançlar ve prime tabi olmayan kazançlar. İşveren Uygulama Tebliği yayımlanmış(2) ve aynı tarih itibariyle yürürlüğe girmiştir. Tebliğ prime tabi kazançlara ilişkin düzenlemeler de getirmiştir.

Yazımızda yukarıda açıklanan İşveren Uygulama Tebliği çerçevesinde sigortalıların kısmen prime tabi tutulacak kazançları örnekler ile açıklanacaktır. www.ozdogrular.com

II- SİGORTALILARIN PRİME ESAS KAZANÇLARI

Bilindiği üzere işverenler hizmet akdi ile çalıştırdıkları sigortalılar adına bildirimde bulunmak ve sigortalıların kazançları üzerinden hesap edilecek sigorta primi işveren ve sigortalı paylarını Sosyal Güvenlik Kurumu’na ödemek ile yükümlüdür. Sigortalıların prime esas kazançlarının nasıl belirleneceği 5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre sigortalıların prime esas kazançlarının hesabında;

a) Hak edilen ücretlerin,

b) Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,

c) İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (a) ve (b) numaralı maddelerinde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin

brüt toplamı esas alınır. www.ozdogrular.com

Ancak bu hesaplama yapılırken sigortalıların bazı kazançları kısmen prime tabi tutulmaktadır: Yemek zamları, çocuk zamları, aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları.

01.09.2012 tarihinde yürürlüğe giren İşveren Uygulama Tebliği’nin getirdiği düzenlemeler ışığında sigortalıların kısmen prime tabi tutulacak kazançları açıklanmıştır. www.ozdogrular.com

III- KISMEN PRİME TABİ TUTULACAK KAZANÇLAR

A- YEMEK PARALARI (YARDIMI)

Sigortalılara yemek parası adı altında yapılan ödemelerin bir kısmı sigorta priminin hesabında dikkate alınmayacaktır. Ödenen yemek paralarının, fiilen çalışılan ve yemek parası ödenen gün sayısı ile 16 yaşından büyükler için belirlenen günlük asgari ücretin % 6’sının çarpımı sonucu bulunacak tutarı prime esas kazançların tespitinde dikkate alınmayacak, dolayısıyla bu tutardan prim kesilmeyecektir.

Bu işlem şöyle formülleştirilebilir:

İstisna Tutarı = Brüt Günlük Asgari Ücret x %6 x Yemek Parası Verilen (Fiilen Çalışılan) Gün Sayısı

Prime Tabi Tutulacak Yemek Parası = Ödenen Yemek Parası – İstisna Tutarı

Örnek: Aylık brüt ücreti 2.000,00 TL olan (A) sigortalısına 2013 Mart ayında 300 TL tutarında yemek parası ödenmiştir. (A) sigortalısının ilgili ayda hafta sonları (Cumartesi ve Pazar günleri) fiilen çalışmadığı göz önüne alındığında yemek parası adı altında yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar şöyle hesaplanacaktır:

İstisna Tutarı: 32,62 TL x % 6 x 21 Gün= 41.10 TL

Prime Tabi Tutulacak Yemek Parası: 300 TL - 41,10 TL= 258,90 TL

Sigortalılara ödenen yemek parasının kısmen de olsa prime tabi tutulmaması için bir şart bulunmaktadır: İşveren tarafından sigortalılara işyerinde veya müştemilatında işveren tarafından yemek verilmemesi. www.ozdogrular.com

Öte yandan günümüzde işveren tarafından sigortalılara ay içinde yemek parası olarak nakit ödeme yapılmaksızın, çalıştıkları işyerinin dışında yemek üretimi yapan başka firma veya şahıslar tarafından gerek işyerinde, gerekse işyerinin dışında yemek verildiği de görülmektedir. Bunun için bazen sigortalılara yemek kuponu da dağıtılmaktadır. İşverenlerce bu firma veya şahıslara fatura karşılığında yemek bedeli olarak ödenen fatura bedelleri prime esas kazanca dahil edilmeyecektir.

B- ÇOCUK ZAMMI (YARDIMI)

İşverenler tarafından çalıştırdıkları sigortalılara çocuk yardımı veya zammı adı altında ödeme yapılması sık karşılaşılan bir durumdur. Bu ödemelerin de bir kısmı sigorta primine esas kazanca dahil edilmeyecektir.

Çocuk yardımının kısmen prime tabi tutulmaması için sigortalının yardım ödenen çocuğunun;

a- Sigortalı veya isteğe bağlı sigortalı olmaması,

b- Kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması,

c- 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim veya 05.06.1986 tarih ve 3308 sayılı Meslekî Eğitimi Kanunu’nda belirtilen aday çırak, çırak ya da işletmelerde meslekî eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmaması,

d- Yaşına bakılmaksızın malul olması ve evli olmaması

şartlarını taşıması gerekir. www.ozdogrular.com

Bu şartların gerçekleşmesi halinde ödenen çocuk yardımlarının, her bir çocuk için 16 yaşından büyükler için belirlenen aylık asgari ücretin %2’si oranındaki tutarı prime esas kazançların tespitinde dikkate alınmayacak yani bu tutardan prim kesilmeyecektir. Ancak çocuk yardımı ödemelerinden prime tabi tutulmayacak tutar hesaplanırken en fazla iki çocuk dikkate alınacaktır. Sigortalının ikiden fazla çocuğu olsa da sadece iki çocuğu işin istisna tutar hesaplanacaktır.

Bu durumda, çocuk zammı adı altında yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar;

İstisna Tutarı = Brüt Aylık Asgari Ücret x % 2 x Çocuk Sayısı (İki Çocuğa Kadar)

Prime Tabi Tutulacak Çocuk Zammı = Ödenen Çocuk Zammı – İstisna Tutar 

formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.

Örnek: Aylık brüt ücreti 2.000,00 TL olan (A) sigortalısına 2013/Mart ayında 3 çocuğu göz önüne alınarak çocuk başına 100 TL çocuk zammı verilmiştir. Sigortalı (A)’nın prime esas kazancına dahil edilecek çocuk zammı tutarı şöyle hesaplanacaktır:

Bir Çocuk İçin İstisna Tutarı: 978,60 TL x % 2 = 19,57 TL

Bir Çocuk İçin İstisna Tutarı: 19,57 TL x 2 = 39,14 TL

Prime Tabi Tutulacak Çocuk Yardımı: 300 TL - 39,14 TL= 260,86 TL

Yukarıdaki örnek hesaplamada da görüleceği, sigortalıya üç çocuk için çocuk zammı ödenmesine rağmen iki çocuk için istisna hesap edilmiştir, sigortalının ikiden fazla çocuğu bulunması halinde sadece iki çocuk için istisna hesaplaması yapılacaktır.

Ayrıca sigortalılara ödenen yemek paralarından prime tabi tutulmayacak tutar hesaplanırken sigortalıların fiilen çalıştığı günler dikkate alınırken çocuk zammı ile ilgili hesaplama yapılırken sigortalının hizmet akdinin devam etmesi şartıyla fiilen çalışmasının olup olmadığı üzerinde durulmayacaktır. www.ozdogrular.com

C- AİLE ZAMMI (YARDIMI)

Sigortalılara aile zammı adı altında yapılacak ödemelerin16 yaşından büyükler için belirlenen aylık asgari ücretin %10’u oranındaki tutar aylık prime esas kazançların hesaplanmasında dikkate alınmayacaktır. Çocuk yardımında olduğu gibi aile yardımında da istisnanın hesap edilmesi için sigortalının hizmet akdinin devam etmesi şartıyla fiilen çalışmasının olup olmadığı üzerinde durulmayacaktır. Ayrıca sigortalının eşinin 5510 sayılı Kanun’a tabi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmaması ve Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan gelir veya aylık almaması gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Bu şartların gerçekleşmesi halinde aile zammı adı altında yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar;

İstisna Tutarı = Brüt Aylık Asgari Ücret x  % 10

Prime Tabi Tutulacak Aile Zammı= Ödenen Aile Zammı - İstisna Tutarı

şeklinde hesaplanacaktır.

Örnek: Aylık brüt ücreti 2.000,00 TL olan (A) sigortalısına 2013/Mart ayında 200 TL tutarında aile zammı verilmiştir. Sigortalı (A)’nın prime esas kazancına dahil edilecek aile zammı tutarı şöyle hesaplanacaktır: www.ozdogrular.com

İstisna Tutarı: 978,60 x %10 = 97,86 TL

Prime Tabi Tutulacak Aile zammı: 200 TL - 97,86 TL = 102,14 TL

D- İŞVERENLER TARAFINDAN SİGORTALILAR İÇİN ÖDENEN ÖZEL SAĞLIK SİGORTASI PRİMİ VE BİREYSEL EMEKLİLİK KATKI PAYLARI TUTARLARI

5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde, “… işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgarî ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tâbi tutulmaz.” denilmektedir.

Sigortalı adına ay içinde özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı adı altında işverence yapılan ödemeler toplamının aylık asgari ücretin % 30’una isabet eden kısmı prime esas kazanca dahil edilmeyecek, kalan tutar ise ödendiği ayın prime esas kazancına dahil edilecektir. www.ozdogrular.com

Özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı adı altında işverenlerce yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar;

İstisna Tutarı = Brüt Aylık Asgari Ücret x  % 30

Prime Tabi Tutulacak Tutar = Özel Sağlık Sigortası Primi + Bireysel Emeklilik Katkı Payı – İstisna Tutarı

formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.

Örnek: 2013/Mart ayında (A) sigortalısı için işverence brüt 200,00 TL özel sağlık sigortası primi ve brüt 100,00 TL bireysel emeklilik katkı payı ödendiğinde bu ödemelerin prime tabu tutulacak tutarı şöyle hesaplanacaktır:

İstisna Tutarı: 978,60 x %30 = 293,58 TL

Prime Tabi Tutulacak Tutar: 200 TL+ 100,00 TL - 293,58 TL = 6,42 TL

Sigortalı adına işveren tarafından yalnızca özel sağlık sigortası primi veya yalnızca bireysel emeklilik katkı payı ödenmiş olması durumunda ise, prime esas kazanca dahil edilecek tutar,  ödenen özel sağlık sigortası primi veya bireysel emeklilik katkı payı üzerinden %30 oranındaki istisna tutarının düşülmesi suretiyle hesaplanacaktır. www.ozdogrular.com

Burada dikkat edilmesi gereken bir husus daha bulunmaktadır. Şayet sigortalının özel sağlık sigortası ve bireysel emeklilik katkı payının ödendiği aydaki prime esas kazancı 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine istinaden belirlenen prime esas kazanç üst sınırının üzerinde olması halinde, söz konusu özel sağlık sigortası ve bireysel emeklilik katkı payları takip eden iki ayda üst sınır aşılmamak kaydıyla sigortalının prime esas kazancına dahil edilecektir.

IV- SONUÇ

İşverenler tarafından sigortalılara yemek, çocuk veya aile zammı ödenmesi veya işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı ödenmesi sosyal nitelikteki ödemelerdir. Yasa koyucu bu nitelikteki ödemelerin bir kısmını prime tabi tutmayarak bu ödemelerin işveren üzerindekini maliyetini düşürmüş ve böylece işverenleri bu yönde teşvik etmiştir. www.ozdogrular.com

Bu ödemelerden;

• Yemek yardımlarının her bir gün için günlük brüt asgari ücretin %6’sı kadarı,
• Çocuk yardımların her bir çocuk için, iki çocuğu geçmemek şartıyla, aylık brüt asgari ücretin %2’si kadarı,
• Aile yardımlarının aylık brüt asgari ücretin %10’u kadarı,
• Sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katılım payı tutarlarının aylık brüt asgari ücretin %30’u kadarı

sigorta primine tabi kazanca dahil edilmeyecektir.

Yavuz ÖZEL*

Yaklaşım

*           Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

(1)        16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)        01.09.2012 tarih ve 28398 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.