854 SAYILI DENİZ İŞ KANUNU AÇISINDAN

854 sayılı Kanun’un “Kanun Kapsamı” başlıklı birinci maddesinde “Bu Kanun denizlerde, göllerde ve akarsularda Türk Bayrağını taşıyan ve yüz ve daha yukarı grostonilatoluk gemilerde bir hizmet akdi ile çalışan gemi adamları ve bunların işverenleri hakkında uygulanır.” (Deniz İş Kanunu) (DİK md. 1) denilerek gemi adamlarının ve bunların işverenlerinin kanun kapsamında oldukları hüküm altına alınmıştır. Gemi işverenine karşı iş sözleşmesiyle bağlı olan ve gemide istihdam edilen işçi gemi adamıdır. Bu Kanun’a tabi gemi adamının kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için şu iki koşulun gerçekleşmesi gerekmektedir;

• İş sözleşmesi Kanun’da sayılan durumlar dahilinde son bulmalıdır.
• Kıdem koşulu süre olarak gerçekleşmelidir.

854 sayılı Kanun’da iş sözleşmesinin hangi durumlarda feshedilmesi halinde kıdem tazminatına hak kazanılacağı 20. maddede düzenlenmiştir (DİK md. 20). Birinci olarak, iş sözleşmesinin Kanun’un 14. maddesinin birinci bendinde belirtilen sebepler haricinde işveren tarafından feshedilmesidir. Bu bentte gemi adamının herhangi bir limanda geminin hareketinden önce gemiye dönerek hizmete girmemesi veya gemiye hiç dönmemesi, gemi adamının gemide hizmet görmesinin tutukluluk, hapis veya gemide çalışmaktan men olunması gibi sebeplerle imkansız bir hal alması, gemi adamının işveren veya işveren vekiline karşı, Kanun’a, hizmet akitlerine sair iş ve çalışma şartlarına aykırı hareket etmesi, gemi adamının işveren veya işveren vekiline karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi durumları sayılmıştır. Bu sebeplerle iş sözleşmesi işveren tarafından feshedilir ise kıdem tazminatı hakkı doğmayacaktır. İkinci olarak, gemi adamı tarafından Kanun’un 14. maddesinin iki ve üç numaralı bentleri sebep gösterilerek sözleşmenin fesih halidir. Yani gemi adamı, ücretin Kanun hükümleri veya iş sözleşmesi gereğince ödenmemesi, işveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı, Kanun’a, iş sözleşmelerine veya diğer iş şartlarına aykırı hareket etmesi, işveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı denizcilik kurallarına veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi, geminin herhangi bir sebeple 30 günden fazla bir süre seferden kaldırılması, gemi adamının herhangi bir sebeple sürekli olarak gemide çalışmasına engel bir hastalığa veya sakatlığa uğraması hallerinde sözleşmeyi feshederse kıdem tazminatı hakkı diğer koşulların da sağlanması kaydıyla doğacaktır. Üçüncü olarak, muvazzaf askerlik hizmeti sebebiyle iş sözleşmesi feshedilir ise veya gemi adamının ölümü halinde kendiliğinden son bulur ise kıdem tazminatı hakkı doğacaktır (DİK md. 20). Deniz İş Kanunu çerçevesinde kıdem tazminatına hak kazanmanın diğer koşulu kanunda aranılan en az kıdem yılı olan bir yıllık hizmetin gerçekleşmiş olmasıdır. Gemi adamlarının kıdemleri iş sözleşmesinin devam etmiş veya aralıklarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik gemilerinde ve hizmetinde çalıştıkları süreler dikkate alınarak hesaplanmaktadır. 854 sayılı Kanun’da kıdem tazminatı miktarı her bir hizmet yılı için otuz günlük ücret tutarıdır ve bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. Burada bahse konu ücret 4857 sayılı Kanun’da olduğu gibi brüt ücrettir. Zamanaşımı süresi on yıldır.

5953 SAYILI BASIN İŞ KANUNU AÇISINDAN

Basın İş Kanunu kapsamına “Türkiye’de yayınlanan gazete ve mevkutelerle haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan ve İş Kanunu’ndaki “işçi” tarifi şümulü haricinde kalan kimselerle bunların işverenleri” (BİK md. 1) girmektedir. Kanun ayrıca Kanun kapsamında fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denileceğini de hüküm altına almıştır (Basın İş Kanunu) (BİK md. 1).5953 sayılı Kanun’a tabi gazetecilerin kıdem tazminatına hak kazanma koşulları iş sözleşmelerinin Kanun’da belirtilen hallerle son bulması ile en az kıdem yılının sağlanması koşullarının aynı anda gerçekleşmesidir. İş sözleşmesinin hangi durumlarda feshedilmesi halinde kıdem tazminatına hak kazanılacağı 5953 sayılı Kanun açısından tartışmalıdır. Kıdem tazminatına hak kazandıran Kanun’da sayılan tek fesih durumu iş sözleşmesinin işveren tarafından önelli fesih halidir. Fakat gerek yargı kararlarında gerekse de öğretide gazetecinin ölümü, gazetecinin haklı sebeple fesih hali, işverence haksız olarak feshi gibi durumlarda da kıdem tazminatına hak kazanılacağına dair görüşler mevcuttur. Gazetecilerin kıdem tazminatına hak kazanmak için gerçekleştirmeleri gereken asgari kıdem yılı beş yıldır. Fakat burada 5953 sayılı Kanun’u diğer iş kanunlarından ayıran fark en az kıdem yılının bir işverenin emri altında değil de gazetecilik mesleğinde geçirilmiş olma şartıdır. Dolayısıyla gazetecinin kıdemi mesleğe ilk giriş tarihinden itibaren başlar. Kıdem tazminatına hak kazanıldığı anda mesleğe ilk başladığı tarihten sözleşmenin sona erdiği tarihe kadar olan tazminatı son işveren ödemekle yükümlüdür (BİK md. 6).Kıdem tazminatı toplam kıdem süresinin her bir yılı için bir ücret olmak üzere son brüt ücret üzerinden ödenir. Artan süreler için oranlama yapılarak ödeme yapılır ama altı aydan az süreler için ödeme yapılmaz. Hesaplama yapılırken daha önce kıdem tazminatı alınmış süreler tekrar toplam kıdeme dahil edilmez. (BİK md. 6). www.ozdogrular.com

SONUÇ

Basın ve Deniz İş Kanunlarında kıdem tazminatına hak kazanma şartları, miktarı ve ödenmesi farklılık arz etmektedir. Genel olarak, Basın İş Kanunu’nda kıdem tazminatına hak kazanabilmek için iş sözleşmesinin işveren tarafından önelli fesih yoluyla feshedilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte, gazetecinin ölümü, gazetecinin haklı sebeple fesih hali, işverence haksız olarak feshi gibi durumlarda da kıdem tazminatına hak kazanılacağına dair görüşler mevcuttur. Gazetecinin kıdem tazminatına hak kazanmak için beş yıllık kıdem şartını gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Asgari kıdem yılı şartının bir işverenin emri altında değil de gazetecilik mesleğinde geçirilmiş olması Basın İş Kanunu açısından yeterlidir. Gazetecilere kıdem tazminatı, toplam kıdem süresinin her bir yılı için bir ücret olmak üzere son brüt ücret üzerinden işveren tarafından ödenmesi gerekir. Deniz İş Kanunu’nda kıdem tazminatına hak kazanabilmek için iş sözleşmesinin Kanun’un 14. maddesinin birinci bendinde belirtilen sebepler haricinde işveren tarafından feshedilmesi veya ücretin kanun hükümleri veya iş sözleşmesi gereğince ödenmemesi, işveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı, kanuna, iş sözleşmelerine veya diğer iş şartlarına aykırı hareket etmesi, işveren veya işveren vekilinin gemi adamına karşı denizcilik kurallarına veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi, geminin herhangi bir sebeple 30 günden fazla bir süre seferden kaldırılması, gemi adamının herhangi bir sebeple sürekli olarak gemide çalışmasına engel bir hastalığa veya sakatlığa uğraması gerekmektedir. İlave olarak muvazzaf askerlik hizmeti sebebiyle iş sözleşmesi feshedilir ise veya gemi adamının ölümü halinde kendiliğinden son bulur ise kıdem tazminatına hak kazanma şartı tahakkuk edecektir. Kıdem tazminatına hak kazanmanın diğer koşulu ise Deniz İş Kanunu’nda aranılan en az kıdem yılı olan bir yıllık hizmetin gerçekleşmiş olmasıdır. 854 sayılı Kanun’da kıdem tazminatı miktarı her bir hizmet yılı için otuz günlük ücret tutarıdır ve bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır(1). 

Mustafa YARGI*

Yaklaşım Dergisi

*           SGK, Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü, İşverenler Prim Daire Başkanlığı, Sosyal Güvenlik Uzmanı

(1)        Mustafa YARGI, Çeşitli Ülkelerdeki Kıdem Tazminatı Uygulamaları ile Türkiye Uygulamasının Karşılaştırılması: Kıdem Tazminatı Fonu, Sosyal Güvenlik Uzmanlığı Tezi, 2012; Ercan AKYİĞİT, Kıdem Tazminatı, Ankara, 2010; Sarper SÜZEK, İş Hukuku, İstanbul, 2006; İsa KARAKAŞ, Kıdem Tazminatı İhtilafları ve Çözüm Yolları, Ankara 2006; Mehmet UÇUM - Hüseyin KARATAŞ, İşçilik Hakları Bakımından İş Kanunu - Basın İş Kanunu Karşılaştırması

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.