Giriş
5510 sayılı Kanunun 90''''ıncı maddesinin 2''''nci fıkrası gereğince ihale mevzuatına göre yaptırılan işleri taahhüt eden işverenlerin kesin teminatları, ihale konusu iş ile ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumuna (bundan sonra Kurum olarak anılacaktır) borçlarının bulunmadığının tespit edilmesi halinde ödenmektedir. 01/10/2008 tarihinde yürürlüğe giren Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelikin 7''''nci maddesinin birinci fıkrasında da "İşveren tarafından, idareye ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borcunun bulunmadığına dair ilişiksizlik belgesi ibraz edilmedikçe işverene ait kesin teminat iade edilmez." hükmü bulunmaktadır. Bu düzenlemelere istinaden Kurum tarafından işverenlerin ihale konusu işten dolayı işverenin borcunun bulunup bulunmadığı tespit edilmekte, varsa borçların tahsilinden sonra kesin teminatlarının iadelerine ilişkin ilişiksizlik belgesi verilmektedir.
İhale konusu işlerin iş ortaklıkları veya konsorsiyum olarak üstlenilmesi durumunda ilişiksizlik belgesi verilmesine yönelik işlemler ile ilgili çeşitli sorunların yaşandığı gözlenmektedir. Yaşanan sorunları çözmek amacıyla Kurum tarafından 04/02/2011 tarih ve 2011/13 sayılı Genelge çıkarılmıştır.
Yazımızda, anılan genelge çerçevesinde ihale konusu işler ile ilgili olarak ilişiksizlik belgesi verilmesi ve ihale konusu işlerin konsorsiyum veya iş ortaklıkları tarafından üstlenilmesi halinde yapılacak işlemlere ilişkin açıklamalar yapılacaktır.
1.İhale Konusu İşlerde İlişiksizlik Belgesi Verilmesi
İhale konusu işlerin yapımında sigortalı çalıştırılması iki şekilde gerçekleşmekte ve ilişiksizlik belgesi verilmesi işlemleri de buna uygun olarak iki şekilde yürütülmektedir:
a) İşveren ihale konusu iş ile ilgili olarak "4" mahiyet kodu ile geçici nitelikte bir işyeri dosyası tescil ettirir ve ihale konusu işin yapımında çalışanlar ile ilgili bildirimleri bu dosyadan yapabilir. Dış cephe boyasının yenilenmesi işini ihale ile alan ve bu işin yapımı için aldığı işçilerin bildirimlerini tescil ettirdiği geçici nitelikteki işyeri dosyasından yapan (A) firması, buna örnektir.
b) İşverenin ihale konusu işin yapımına başlamadan önce tescil edilmiş olan bir işyeri bulunabilir ve ihale konusu işi bu işyerinde çalışan sigortalıların çalışması ile tamamladığını beyan edebilir. Örneğin, 1999 yılından beri asansör satış ve montajı işleri yapan (B) firması, 2011 yılında ihale ile aldığı bir kamu kuruluşunun asansörlerinin yenilenmesi işini 1999 yılından beri faaliyetini devam ettiren işyerinin çalışanları ile yapabilir.
Belirtilen bu durumlara göre işverenlere ilişiksizlik belgesi verilmesi aşağıda açıklanmıştır.
1.1. İhale Konusu İşin Geçici Nitelikte Bir İşyeri Olarak Tescil Edilmesi:
İhale konusu işlerin geçici nitelikteki bir işyeri olarak tescil edilmesi halinde, kesin teminatın iadesi için işverene ilişiksizlik belgesi verilmeden önce ilgili sosyal güvenlik il müdürlüğü veya sosyal güvenlik merkez müdürlüğü tarafından bir ön değerlendirme yapılmakta ve ihale konusu iş ile ilgili yeterli bildirimde bulunulup bulunulmadığı hesaplanmaktadır.
Hesaplama yapılırken ihale makamı tarafından işi üstlenen işverene, fiyat farkı ve akreditif bedeli dahil ve KDV hariç, ödenen toplam istihkak tutarı üzerinden, yapılan iş için geçerli olan asgari işçilik oranı dikkate alınarak bildirilmesi gereken en az işçilik miktarı belirlenir. Daha sonra bu miktarın % 25 eksiği hesaplanır ve ihale konusu iş için bildirilmiş olan işçilik miktarı ile karşılaştırılır. Bu karşılaştırma sonucunda yeterli işçilik bildirildiği tespit edilirse ilişiksizlik belgesi verilir. Yeterli işçiliğin bildirilmemiş olduğu anlaşıldığında tespit edilen asgari işçilik oranı ve fark işçilik tutarı işverene tebliğ edilir. Yapılan tebligata istinaden bir ay içerisinde fark işçilik tutarının ödenmesi veya ödeneceğine dair taahhütname verilip aynı süre içerisinde ödenmesi halinde ilişiksizlik belgesi verilir.
Bu hesaplamayı örneklerle açıklayalım:
Örnek-1:
(A) firması asgari işçilik oranı % 13 olan işi tamamlamış ve yapılan iş karşılığında kendisini 210.000 TL. istihkak ödenmiştir. İşveren ihale konusu iş için tescil edilmiş işyeri dosyasından toplam 23.213 TL. bildirimde bulunmuştur.
Bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarı: 210.000x%13= 27.300 TL.
Bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarının % 25 eksiği: 27.300x%75= 20.475 TL.
İşveren, 23.213 TL. yani 20.475 TL.''''den daha fazla bildirimde bulunduğundan teminatının iadesi için kendisine ilişiksizlik belgesi verilecektir.
Örnek-2:
(A) firması asgari işçilik oranı % 17 olan işi tamamlamış ve yapılan iş karşılığında kendisini 189.000 TL. istihkak ödenmiştir. İşveren ihale konusu iş için tescil edilmiş işyeri dosyasından toplam 19.524 TL. bildirimde bulunmuştur.
Bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarı: 189.000x%17= 32.130 TL.
Bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarının % 25 eksiği: 27.300x%75= 24.097,50 TL.
Eksik bildirilen işçilik miktarı: 24.097,50 -19.524= 4.573,50 TL.
İşveren, 19.524 TL. yani 24.097,50 TL.'''' den daha az bildirimde bulunduğundan teminatının iadesi için kendisine ilişiksizlik belgesi verilmeyecektir. Eksik bildirilen 4.573,50 TL. üzerinden hesap edilecek sigorta primleri işverene tebliğ edilecek ve borcun tebliğ tarihinden itibaren bir ay içerisinde ödenmesi halinde ilişiksizlik belgesi verilecektir.
İlgili sosyal güvenlik il müdürlüğü veya sosyal güvenlik merkez müdürlüğü tarafından yapılan ön değerlendirme sonucunda işverene tebliğ edilen borcun tebliğ tarihinden itibaren bir ay içerisinde ödenmemesi, ödenmeyeceğinin yazılı olarak bildirilmesi veya borca itiraz edilmesi hallerinde, Kurumun denetim ile görevli memurları (sosyal güvenlik müfettişleri veya sosyal güvenlik denetmenleri) tarafından işyeri kayıt ve belgeleri incelenerek bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarı hesaplanır. Bu hesaplama yapılırken işveren tarafından yapılmış olan bildirimler ile bildirilmesi gereken en az işçilik miktarının % 100''''ü karşılaştırılır.
Örnek-3:
Yukarıda Örnek-1 olarak verilen ve işveren tarafından 23.213 TL. bildirimde bulunulan iş ile ilgili hesaplama Kurumun denetim ile görevli memurları tarafından şu şekilde yapılacaktır:
Bildirilmesi gereken asgari işçilik miktarı: 210.000x%13= 27.300 TL.
Bildirilen işçilik miktarı: 23.213 TL.
Eksik bildirilen işçilik miktarı: 27.300-23.213= 4.087 TL.
İhale konusu iş ile ilgili olarak Kurumun denetimle görevli memurları tarafından yapılan inceleme sonucunda eksik işçilik tespit edilemez ise ilişiksizlik belgesi verilir, eksik işçilik tespit edilirse borç bir ay içerisinde ödenmek üzere tebliğ edilir. Tebliğ edilen borcun işverence ödenmesi veya Kurumca tahsil edilmesi durumunda ilişiksizlik belgesi verilir.
1.2. İhale Konusu İşin Devamlı Nitelikte İşyeri Çalışanları İle Yapılması:
İhale konusu işlerin devamlı işyeri çalışanları ile yapılması halinde de ilgili sosyal güvenlik il müdürlüğü veya sosyal güvenlik merkez müdürlüğü tarafından bir ön değerlendirme yapılacaktır. Bu değerlendirme aşağıda belirtilen şekillerde yapılacaktır:
a) İhale makamı tarafından ihale konusu işte kimlerin çalıştığının ismen Kuruma bildirilmesi ve ihale konusu işte çalıştırıldığı bildirilen kişilerin sigortalılıklarının sağlandığının anlaşılması halinde işverene ilişkisizlik belgesi verilecektir.
b) İhale sözleşme veya şartnamesinden, işin yapımında kaç kişinin çalıştırılacağı veya kaç gün çalışma gerektiği tespit edilmiş ve devamlı işyeri dosyasından ihale konusu işte çalıştırılması gereken kişi/gün sayısı kadar bildirimde bulunulduğu anlaşılmışsa işverene ilişiksizlik belgesi verilecektir.
c) İhale belgelerinden işte çalışacak kişi/gün sayısının belirlenememesi ve ihale makamından bu konuda bilgi alınamaması halinde ünite tarafından bir hesaplama yapılacaktır. Hesaplama yapılırken önce ihale konusu iş ile ilgili bildirilmesi gereken en az işçilik tutarı bulunacaktır. Daha sonra ihale konusu işin yapıldığı beyan edilen işyerinden, ihale konusu işin yapıldığı dönemde yapılan bildirimlerin toplamı bulunacak ve bildirilen tutar ile bildirilmesi gereken tutar karşılaştırılacaktır. Yapılan karşılaştırmada yeterli işçilik bildiriminde bulunulduğu anlaşılırsa veya eksik bildirildiği anlaşılan işçilik miktarına ilişkin sigorta primleri ödenirse işverene ilişiksizlik belgesi verilecektir. Bu durumu bir örnekle açıklayalım:
Örnek-4:
(A) müteahhitlik firması, ihale ile yüklendiği işi tamamlamış ve ihale makamı tarafından yapılan iş karşılığında 80.000 TL. hakediş ödenmiştir. (A) firması, ihale konusu işi devamlı işyeri çalışanları ile yaptığını beyan etmiş ve ihale konusu işin yapıldığı dönemde devamlı işyeri çalışanları adına 9.000 TL. karşılığı sigorta primi ödenmiştir.
İhale konusu için tespit edilmiş olan asgari işçilik oranı % 10 ise işverene ilişiksizlik belgesi verilecektir. Çünkü asgari işçilik oranı % 10 olduğunda, 80.000 TL.''''lik hak ediş nedeniyle bildirilmesi gereken işçilik miktarı 8.000 TL.''''dir ve işveren tarafından 9.000 TL.''''lik bildirimde bulunulmuştur.
İhale konusu iş için belirlenmiş olan asgari işçilik oranının % 12 olduğu varsayıldığında ise işverene ilişiksizlik belgesi hemen verilmeyecektir. Çünkü 80.000 TL.''''lik istihkakın % 12''''si yani 9.600 TL.''''lik bildirimde bulunulmuş olması gerekirken işveren tarafından 9.000 TL.''''lik bildirimde bulunulmuştur. Aradaki 600 TL.''''lik farka ilişkin sigorta primlerinin ödenmesi halinde ilişiksizlik belgesi verilecektir.
d) İhale konusu işin; teknik, mali, hukuki veya benzeri alanlarda hizmet alımlarına yönelik mimarlık ve mühendislik, etüt ve proje, harita ve kadastro, her ölçekte imar planı, imar uygulama, ÇED raporu hazırlanması, plan, yazılım geliştirme, tasarım, teknik şartname hazırlanması, denetim ve kontrolörlük gibi işlerden olması, ihale konusu işin yapıldığı dönemde devamlı işyeri dosyasından bildirimin bulunulmuş olması ve ilgili dönemde Kuruma borcunun olmaması kaydıyla işverene ilişiksizlik belgesi verilecektir.
e) İhale makamları tarafından; konusu nakliye veya personel/öğrenci taşıma işi olan ihaleleri alan kişilerin, bu işleri kendi çalışmalarıyla yaptıklarının yani nakliye aracını kendilerinin kullandığının bildirilmesi ve yüklenicilerin 5510 sayılı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olduklarının anlaşılması halinde ilişiksizlik belgesi verilecektir. Bu türdeki bir işin tümüyle yükleniciler tarafından yapılmayıp, kısmen sigortalı çalıştırılmak suretiyle yapıldığının bildirilmesi, yüklenicilerin 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olduklarının ve yükleniciler tarafından işin yapımında çalışan sigortalılar adına gerekli bildirimlerin yapıldığının anlaşılması durumunda da ilişiksizlik belgesi verilecektir.
Yukarıda belirtilen haller dışında işveren tarafından ihale konusu işin devamlı işyeri çalışanları ile yapıldığının beyan edilmesi halinde, Kurumun denetim ile görevli memurları tarafından işyeri kayıt ve belgelerinin incelenmesini içeren bir inceleme yapılacaktır. Yapılan incelemenin sonucunda ihale konusu işin devamlı işyeri çalışanları ile yapıldığının anlaşılması halinde ilişiksizlik belgesi verilecektir.
2.İhale Konusu İşlerin Konsorsiyum Olarak Üstlenilmesi
İhale konusu işlerin zaman zaman konsorsiyumlarca üstlenildiği görülmektedir. Konsorsiyum olarak işi üstlenen firmaların bazılarının tamamladıkları işler nedeniyle teminatlarını geri alabilmek için ilişiksizlik belgesi talep ettiği tarihlerde konsorsiyum üyesi diğer firmaların işlerini bitirmemiş olması nedeniyle bu talep reddedilmektedir. Bu nedenle işini tamamlamış olan firmalar, teminatlarını alamamaktadırlar. Hatta bazen işini bitiren yabancı firmalar ülkelerine dönmek istemekte ancak ilişiksizlik belgesi alamadıklarından bunu gerçekleştirememektedirler.
Konsorsiyumlar ile ilgili olarak 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 14''''üncü maddesinde, "Konsorsiyum üyeleri, hak ve sorumluluklarını ayırarak işin kendi uzmanlık alanlarıyla ilgili kısımlarını yapmak üzere ortaklık yaparlar." ve "Konsorsiyum anlaşma ve sözleşmesinde, konsorsiyumu oluşturan gerçek veya tüzel kişilerin, işin hangi kısmını taahhüt ettikleri ve taahhüdün yerine getirilmesinde koordinatör ortak aracılığıyla aralarındaki koordinasyonu sağlayacakları belirtilir." hükümleri bulunmaktadır.
Yukarıda belirtilen düzenlemelere göre, konsorsiyum üyeleri üstlenecekleri ihale konusu işlerde, işin hangi kısımlarının hangi üye firma tarafından yapılacağı konusunda anlaşarak ortaklık yaparlar ve bu durum ortaklık sözleşmesinde belirlenir. Dolayısıyla konsorsiyuma üye olan firmalar işin farklı bölümlerinden ayrı ayrı sorumludurlar. O halde üye firmaların her biri adına, yapımını taahhüt ettikleri aynı ihale konusu işin farklı bölümleri için ayrı işyeri dosyaları açılabilir ve ilişiksizlik belgesi verilip verilmeyeceği ile ilgili değerlendirme, konsorsiyum üyesi her firma için birbirinden bağımsız olarak yapılabilir. Ancak bunun yapılabilmesi için şu şartların gerçekleşmiş olması gerekir:
a) Konsorsiyum üyelerinin her birine ayrı ayrı istihkak ödenmesi.
b) Konsorsiyum üyelerinin her birinden ayrı ayrı teminat alınmış olması.
3.İhale Konusu İşlerin İş Ortaklığı Halinde Üstlenilmesi
İhale konusu işlerin yapımının taahhüt edilmesinde başvurulan diğer ortaklık yöntemi de iş ortaklıklarıdır.
İş ortaklıkları hakkında 4734 sayılı Kanunun 14'''' üncü maddesinde şu hükümler bulunmaktadır:
- "İş ortaklığı üyeleri, hak ve sorumluluklarıyla işin tümünü birlikte yapmak üzere ortaklık yaparlar."
- "İş ortaklığı anlaşma ve sözleşmesinde, iş ortaklığını oluşturan gerçek veya tüzel kişilerin taahhüdün yerine getirilmesinde müştereken ve müteselsilen sorumlu oldukları belirtilir."
Bu hükümlerden anlaşılacağı üzere iş ortaklıklarının üyeleri işin tümünü birlikte yapmak üzere bir araya gelirler ve bunu iş ortaklığı sözleşmesinde belirtmek zorundadırlar.
Ortakların hepsi, yüklenilen ihale konusu işin tamamının yapımından birlikte sorumludurlar.
Dolayısıyla bir ihale konusu işin iş ortaklığı olarak üstlenilmesi durumunda, ortaklığı oluşturan firmaların her biri için ayrı ayrı değerlendirme yapılması ve ilişiksizlik belgesi verilmesi mümkün değildir.
İhale konusu bir işin iş ortaklığı olarak üslenilmesi halinde ihale konusu iş için her bir ortak adına ayrı ayrı değil, işin yapımını üstlenen iş ortaklığı adına tek bir işyeri dosyası açılacak ve ilişiksizlik belgesi verilip verilmeyeceğine ilişkin değerlendirme bu dosya üzerinden yapılacaktır. Değerlendirme sonucunda borç tahakkuk ettirilirse, borçtan iş ortaklığını oluşturan firmalar müştereken ve müteselsilen sorumlu olacaktır.
Sonuç
İhale konusu işlerin konsorsiyum olarak üstlenilmesi halinde konsorsiyuma üye firmalardan ayrı ayrı teminat alınması ve ayrı ayrı istihkak ödenmesi şartlarının gerçekleşmesi halinde, konsorsiyum üyesi firmaların her biri adına yapımını taahhüt ettikleri ihale konusu işin bölümleri için ayrı ayrı işyeri dosyası tescil edilmesi ve kesin teminatlarının iade edilebilmesi için kendilerine ayrı ayrı ilişiksizlik belgesi verilmesi mümkündür.
İş ortaklığı oluşturarak ihale konusu işleri üstlenen firmaların her biri işin tamamından birlikte sorumludur.
Dolayısıyla, ihale konusu iş için iş ortaklığı adına tek bir işyeri dosyası açılacak ve işlemler bu tek dosya üzerinden yürütülecektir. Faruk YÜKSEL
(SGK Başmüfettişi) Lebib Yalkın Yayımlar
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. |
