Bitcoin fiziken mevcut olmayan, sanal alemde kullanılan kendisi de sanal bir para birimi. İlk değil ama şimdiye kadar çıkan dijital paralar içerisinde en çok kabul göreni. Bu aralar çok popüler, hakkında sık sık yazılar yayınlanıyor. Bu vesileyle sanal paraların vergilemesi üzerine fikir jimnastiği yapalım.

Nedir?

Bitcoin 2009’dan bu yana sirkülasyonda, son bir yılda kullanımı yaygınlaştı. Arz ve talebe göre değeri devamlı değişiyor. Hali hazırda yüz binden fazla insan tarafından kullanılmakta.

Dolaşımdaki Bitcoin miktarı 10 milyon civarında, piyasa değeri bir milyar doların üzerinde. Bugünlerde kur 120 dolar civarında. Volatilitesi hayli yüksek. Bu aralar değeri 100-150 dolar bandında değişiyor.

Hükümeti, merkez bankası yok. Herhangi bir regülasyona tabi değil.

Rivayete göre Bitcoin’i ilk bulan Satochi Nakamoto adında birisi. Sadece sanal alemde irtibat kurulabilen bu kişinin kim olduğu belli değil, kişi mi o da belli değil. Muhtemelen takma bir isim.

Bitcoin internette işlem görüyor, beşyüzün üzerinde online alışveriş sitesi satışlarında Bitcoin kabul ediyor. Bitcoin kullanarak bu sitelerden web-hosting hizmeti, DVD, kitap, oyun veya her türlü elektronik eşya satın alınabiliyor.

Transfer işlemleri sırasında üçüncü bir şahsın ya da kuruluşun onayına gerek bulunmuyor.

Bitcoin transferi P2P (peer-to-peer) olarak yapılıyor. P2P, iki kullanıcı arasında veri paylaşmak için kullanılan bir ağ protokolü. Sunucuların merkezi koordinasyon ihtiyacı olmadan, iki bilgisayar arası dosya paylaşımını P2P’ye örnek olarak gösterebiliriz. Hesap hareketlerinizi izleyen ya da havale ücreti kesen yok. Tercih edilmesinin en büyük sebebi de bu.

Nasıl alınır?

Bitcoin sağlayıcı siteler bulunuyor. MtGox, Intersango, Cavirtex, GetBitcoins en çok popüler olanlar. Buralardan satın almak mümkün.

MtGox sitesi, merkezi Japonya’da bulunan ve Bitcoin alım satım işlemlerinin en çok gerçekleştirildiği exchange sitesi. Bir nevi Bitcoin borsası diyebiliriz. Bitcoin kurlarının belirlenmesinde baz alınan piyasa MtGox. 

Bitcoin satın almak için gerçek para kullanıyorsunuz. MtGox’da sanal hesabınızı oluşturduktan sonra, MtGox’un banka hesabına uluslararası para gönderimi (SWIFT) yaptığınızda, gönderdiğiniz tutar sanal hesabınıza geçiyor. Bu parayla o anki kurla Bitcoin aldıktan sonra işlem yapmaya başlayabilirsiniz.

Bitcoin Üretmek (Mining)

Bitcoin sistemi kurulduğunda havuza belli miktarda sanal para konulmuş. Sonradan üretimi algoritmik şifreli yazılımlar marifetiyle gerçekleştiriliyor. Açık kaynak kodlu. Çok iyi düzeyde yazılım bilgisine sahip herkes üretebiliyor. Ancak yeni bitcoin üretimi her geçen zaman daha da zorlaşıyor ve arzı sınırlı, sistem tarafından 21 milyon ile sınırlandırılmış. Mevcut bitcoin sayısı bu rakamın yarısı düzeyinde. Günlük üretimi 3000-4000 adet civarında. Arz sınırına ulaşmasının 20-30 yılı bulması bekleniyor.

Üretiminin kolay olmadığı söyleniyor. Sadece yüksek yazılım bilgisi olan kişilerin üretebildiği göz önünde bulundurulduğunda, 120 dolar değerinde bir Bitcoin üretmek için harcanacak zamanın alternatif maliyeti daha yüksek olabiliyor.

Sanal paranın vergisi

Vergi mevzuatımızda sanal paralar ile gerçekleştirilen işlemlere yönelik özel bir düzenleme yok. Mevzuatı geçtik, üzerine yazan çizen de yok. Diğer ülkelerde de durum pek farklı değil. Cevaplanması gereken çok sayıda soru var, her geçen gün artan işlem hacmi de dikkate alındığında vergi incelemelerine konu oldukça sıkıntıların baş göstereceği de aşikar.

Mevzuat eksikliğini göz önünde bulundurarak, ilerleyen kısımlarda daha çok fikir jimnastiği yapacağız.

Öncelikle cevaplanması gereken soru, sanal paranın ne tür bir iktisadi kıymet olduğu. Her zaman için gerçek konvertibl bir para birimi cinsinden değeri olduğu düşünüldüğünde, sanal da olsa bir nevi yabancı para birimi olarak kabul edilmesi akla en yatkını.

Sanal para kullanıcılarını sınıflandırarak başlayalım. Ödemelerde sanal para kabul eden satıcılar, sanal para kullanarak alışveriş yapan tüketiciler, sanal para birimi değerindeki dalgalanmalardan yararlanarak kazanç elde etmek isteyen al-satçılar ve tabi ki sanal parayı üreten kişiler.

Satıcılar

Satışlarında sanal para olarak Bitcoin kabul eden kişilerin, mal teslimi veya hizmet ifası karşılığı aldıkları Bitcoin tutarının teslim anındaki kurdan liraya çevrilmesi gerekiyor. Fatura bu bedel üzerinden düzenlenmelidir. Buradaki sorun güncel kurun sürekli değişiyor olması ve esas alınan piyasanın organize bir borsa olmaması. Yine de işlemlerin büyük bölümünün gerçekleştirildiği online piyasa hangisi ise işlem yapıldığı anda bu piyasada oluşan anlık kurun dikkate alınması muvazaalı işlem eleştirisine maruz kalmaktan en uzak çözüm gözüküyor. Satışın yurt içine yapılmasına bağlı olarak KDV matrahı olarak da bu tutar dikkate alınmalı.

Tahsil edilen Bitcoinler gerçek bir para birimine çevrilmeden hesaplarda tutuluyorsa, dönem sonlarında yabancı paralar gibi değerlemeye tabi tutulmalıdır.

Vergi Usul Kanunu uyarınca, yabancı paralar borsa rayici ile değerlenmektedir. Borsa rayicinin oluşumunda muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınmaktadır. Yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tespit edilmektedir. Ülkemizde yabancı para borsası bulunmadığı için Maliye Bakanlığı genel tebliğ yayımlayarak yabancı paraların değerlemelerine esas olmak üzere kurları tespit etmektedir.

Sanal paralar için bu usulün uygulanması mümkün değil. Vergi Usul Kanunu’nda yazılı olmayan veya yazılı olup da kendi ölçüleriyle değerlenmesine imkan bulunmayan iktisadi kıymetler, varsa borsa rayici, yoksa mukayyet değeri o da yoksa emsal bedeliyle değerleniyor. Bitcoin’lerin yabancı paralar gibi değerlenmesi mümkün olmadığı ve borsa rayici de bulunmadığı için kayıtlara alındığı mukayyet değeriyle değerlenmesi mümkün gözüküyor. Bu doğrultuda dönem sonlarında piyasa değerindeki artışa bağlı olarak ilave değerleme yapılmasına gerek bulunmamakta.

Al-Satçıların kazancı

Bitcoin alışverişler de kullanılabileceği gibi volatilitesinden yararlanarak sadece al-sat karı elde etmek için de kullanılabilir. Bu durumda elde edilecek kazancın vergilendirilmesi için öncelikle elde edilen gelirin niteliğini doğru olarak belirlemek gerekiyor.

Bitcoin ya da diğer sanal paralar menkul kıymet ya da sermaye piyasası aracı değil. Gayrimaddi hak  niteliği de bulunmuyor. Dolayısıyla alım satım karını Gelir Vergisi Kanunu uyarınca değer artış kazancı olarak göremeyiz.

Alım satım işlemleri ticari organizasyon içerisinde devamlı olarak gerçekleştiriliyor ise elde edilen kazanç ticari kazanç olacaktır. Ticari organizasyon ve devamlılık unusurunun bulunmadığı durumlarda ise arızi kazanç olarak değerlendirilmesi mümkün. Arızi kazanç olduğu durumlarda ilgili yıl için belirlenen beyan sınırını aşması halinde kazancın vergilendirilmesi gerekecektir.

Bitcoin sanal bir para birimi olduğu için devri KDV’nin konusuna girmiyor. Devri herhangi bir mal teslimi ya da hizmet ifasını içermiyor. ”Sanal mal” olarak değerlendirilerek KDV’ye tabi tutulması gerektiği yönündeki görüşler çok kabul göresi değil.

Üretenlerin geliri

Üretimi için her ne kadar karmaşık algoritmik şifreli yazılımlar kullanılıyor olsa da yapılan işlemler sonucunda belli bir gayrimaddi hak elde edilmiyor. Sadece şifreli yazılımı çözenlerin sanal cüzdanında yaptıkları işin karşılığı olarak Bitcoin üretiliyor.  Bitcoin devri de belli bir hak devrini içermiyor. Üreten kişinin Bitcoin hamiline karşı bir yükümlülüğü bulunmuyor.

Bitcoin üretimi ve üretilen Bitcoinlerin satışa sunulması işlemi ticari organizasyon içerisinde devamlı olarak gerçekleştiriliyor ise elde edilen kazanç ticari kazanç olacaktır. Ticari organizasyon ve devamlılık unsurunun bulunmadığı durumlarda ise elde edilen kazanç arızi kazanç olacaktır.

Sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi ve mesleki bilgiye, ihtisasa dayandığını göz önüne alırsak,  ticari bir organizasyon içerisinde bulunmaksızın sanal para üretiminin meslek edinilmesi halinde elde edilen kazancın serbest meslek kazancı olarak görülmesi de mümkün. Onur Elele/E&Y

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------