İbraname, işçi açsından oldukça önemli olmasına rağmen ne yazık ki İş Kanunu’nda düzenlenmeyen bir belgedir. Ancak Borçlar Kanunu ibranameyi düzenlemektedir. Bununla birlikte, doktrin ve Yargıtay kararları da geçerli ibraname şartlarını ortaya koymaktadır. Zira uygulamada sıklıkla karşılaşılan ve beyaza imza olarak adlandırılan ve daha işe girerken işçiye fark ettirilmeden imzalatılan belgelerin daha sonra ibraname olarak uygulaması bulunmaktadır. Bunun önüne geçmek için geçerli ibranamenin esas ve usul şartlarını izah etmek gerekir.

Geçerli bir ibranamenin muteber olabilmesi için;

- Öncelikle; bütün borç yükümü sözleşmelerde olduğu gibi işçinin medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olması gerekir. İbranamenin temyiz gücüne sahip ve reşit işçilerce verilmesi gerekir. Reşit olmayan birinin imzaladığı ibraname bu kişiyi bağlamaz. Ancak alınan bedel için makbuz niteliği taşır. Örneğin 18 yaşından küçük işçinin yasal temsilcisi tarafından verilmeyen ibraname geçersizdir(1).

- Yine sözleşme ehliyeti açısından en temel hukuki kural gereği İbranamenin özgür iradeyle düzenlenmesi gerekmektedir. Aldanma, korkutma sonucu düzenlenmesi durumunda ibra belgesinin hükümsüzlüğünden söz edilir.

- İbranamenin kural olarak hizmet sözleşmesinin sona ermesi anında düzenlenmesi gerekir. Bununla ilgili Yeni Borçlar Kanunu’nun 420. maddesinde; “İşçinin işverenden alacağına ilişkin ibra sözleşmesinin yazılı olması, ibra tarihi itibarıyla sözleşmenin sona ermesinden başlayarak en az bir aylık sürenin geçmiş bulunması gerektiği” belirtilmiştir.

- İbranamelerin hukuki açıdan geçerli bir belge olarak kabul edilebilmesi için ayrıca, işçinin, tüm ücretlerini, kıdem tazminatını aldığını, yıllık izinlerini kullandığını (veya ücretini aldığını), hiçbir alacağının kalmadığının ve ayrıca, söz konusu hakların parasal tutarlarının da belirtilmesi gerekmektedir. İbranamenin şüphe ve tereddütlerden uzak bir açıklıkla düzenlenmesi gerekir. Yani ibra edilen alacakların, örneğin fazla çalışma ücretleri genel tatil ücretleri yıllık ücretli izin ihbar ve kıdem tazminatı gibi nitelikleri ve miktarları ayrı olarak şüpheye yer bırakmayacak tarda ibranamede gösterilmesi gerekir. İbranamede alacaklarının nelerden ve ne miktardan ibaret olduğu açıkça belirtilmemişse bu durumda bu belge sadece içerdiği miktar itibarıyla makbuz hükmündedir. Ayrıca işçinin işverenden olan gerçek alacağı ile ibranamede belirtilen miktar arasında belirgin oransızlık söz konusu ise bu durumda bu belge ibraname olarak değil yalnızca ödenen miktara ilişkin makbuzdur. Yine henüz doğmamış haktan ibra alınması söz konusu olamaz.

- İbranamenin bilgisayar ya da elle yazılması veya noter huzurunda düzenlenmesi konusunda hiçbir sınırlama yoktur. Fakat tartışmaya mahal vermemek açısından noter huzurunda düzenlenmeyen ibraname mümkünse işçi tarafından doldurulabilir veya yazılabilir.

- Yine Borçlar Kanunu maddesi gereği; ibra konusu alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi, ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması şarttır. Hakkın gerçek tutarda ödendiğini ihtiva etmeyen ibra sözleşmeleri veya ibra beyanını muhtevi diğer ödeme belgeleri, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir. Bu hâlde dahi, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması zorunludur.

- İbranamenin tarafların imzalaması, işverene teslim edilmesi, bir nüshanın işçide kalması gerekir. Eğer söz konusu ibranamede itiraz edilen bir husus varsa şerh düşülerek imza atılabilir. Geçerli şartlara göre düzenlenmiş ve tarafların herhangi bir itirazi kaydı olmadan imzalanan ibranameler işverenleri gerek yargı gerekse idari makamların önünde koruyacağı için esas ve usul şartlarına uygun yapılması işverenlerin lehinedir. Ersin Umdu Yaklaşım / Temmuz 2013 / Sayı: 247

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.