Giriş

Bilgi ve birikimin var olan teknoloji kullanılarak yeni malzeme ve ürünler elde edilmek üzere işlerlik kazanması veya mevcut olanların geliştirilmesi adına yapılan düzenli çalışmalar genel anlamda araştırma-geliştirme (Ar-Ge) faaliyetleri olarak tanımlanmaktadır.

Ar-Ge çalışmaları, toplumların gelişmeleri ve daha iyi yaşam koşullarına ulaşmalarında önemli bir rol oynamaktadır. Ar-Ge faaliyetleri sonucu buluş ve yeniliklerin elde edilmesi teknolojik gelişmelere yol açmakta, bu gelişmeler de ekonomik düzeyde büyümeleri sağlamaktadır. Bu faaliyetler, iktisat politikalarının önemli bir aracı olarak giderek daha da popüler hale gelmektedir. Ar-Ge faaliyetleri sayesinde teknolojik gelişmelerini sürdüren ülkeler daha büyük sanayilere sahip olurken, gelişimi sağlayamayan ülkelerin dışa bağımlılıkları artmaktadır.

Temelinde bilgi ve bilimi barındıran Ar-Ge faaliyetlerine yapılacak yatırımların verimliliği arttıracağı kesindir. Bilime verilen önem, uluslararası rekabette toplumların gücünü belirleyen en önemli kıstaslardan biri olarak ortaya çıkmaktadır. Nitekim uluslararası istatistiklere bakıldığında, Ar-Ge harcamalarına bütçeden ve GSYİH’den daha çok pay ayıran ülkelerin uluslararası rekabet güçlerinin daha üst seviyelerde olduğu görülmektedir. Bu kapsamda rekabet gücünün korunması ve geliştirilmesi, devletin en önemli ekonomik fonksiyonlarından biri haline gelmiştir.

Ülkemizde de Ar-Ge faaliyetleri için devlet politikaları belirlenmiş, özellikle 2000’lerin başından itibaren özel sektöre bu faaliyetlerinden dolayı ciddi destekler sağlanmıştır. 1995-2012 yılları arasında kamu kurumları tarafından sayısı 10.000’e varan Ar-Ge projesi desteklenmiş, bu projelere yaklaşık olarak 3 milyar TL tutarında hibe desteği verilmiştir. 2007-2013 dönemi için hazırlanan Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda da özel sektörün toplam Ar-Ge harcamalarının en az % 60’ını gerçekleştirmesi ve Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki payının % 2 olması hedeflerden biri olarak yer almıştır.

Son dönemde Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün’ün basına yansıyan açıklamalarında, firmalara 3,5 milyon TL tutarında hibe desteği verilmesinin planlandığını belirtmesi de ülkemizde Ar-Ge faaliyetlerine verilen önemin ilerleyen dönemlerde de devam edeceğini göstermektedir.

Yazımızın konusunu, toplumların ekonomik büyümelerinde büyük rol oynayan özel sektör Ar-Ge faaliyetlerine ülkemizde Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından sağlanan desteklerin değerlendirilmesi oluşturmaktadır.

II) TÜBİTAK ve Ar-Ge destekleri

Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulunun sanayi kuruluşlarının ve özel kesimin teknoloji geliştirme ve yenilik faaliyetlerini teşvik etmek için verilecek devlet yardımlarının düzenlenmesine yönelik 4 Kasım 1998 tarihli 98/10 sayılı Tebliğ’i ile destek verilecek Ar-Ge projelerinin değerlendirilmesi görevi Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) ile beraber TÜBİTAK’a verilmiştir.

TÜBİTAK’ın başlıca görevleri bilim ve teknoloji politikalarının belirlenmesine katkıda bulunmak, araştırma yapmak ve destek sağlamaktır. Kurumun özel sektör kuruluşlarının Ar-Ge faaliyetlerine destek sağlama görevi ise Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı(TEYDEB) birimi tarafından yürütülmektedir.

Özel sektör kuruluşlarına TEYDEB tarafından sunulan destekler 2004 yılından 2012 yılına kadar geçen süre içinde 3 katına ulaşmıştır. Bu destekler önemli buluşların elde edilmesine, ihracatların gerçekleşmesine ve ülkeye döviz girişinin artmasına katkılar sağlamıştır.

Örneğin, yaklaşık 300.000 TL tutarında hibe desteği sağlanan bir Ar-Ge projesi ile Türkiye’de ilk defa içerisinde Türk malı fiber lazer bulunan malzeme işaretleme sistemleri geliştirilmiş ve ürün Almanya, Japonya ve Slovakya gibi ülkelere ihraç edilmiştir.

600.000 TL tutarında hibe desteğinin sağlandığı başka bir Ar-Ge projesi sonucunda Türkiye tarafından ihraç edilen ilk çip üretilmiştir. Söz konusu ihracatın yapıldığı ülke olan Tayvan’ın dünyada çip üretiminin % 60’ının gerçekleştirildiği ülke oluşu, bu başarının önemini açıkça ortaya koymaktadır.

1.500.000 TL tutarında hibe desteğinin verildiği diğer bir Ar-Ge projesiyle ise 6 yol tekerlekli muharebe zırhlı aracının üretimi yapılmış, Malezya Ordusu tarafından kullanılmak üzere bu ülkeye yapılan 560 milyon USD’lik ihracat Türkiye Cumhuriyeti’nin tek kalemde gerçekleşen en büyük sanayi ihracatı olmuştur.

Yukarıda bazı önemli örneklerine yer verildiği üzere, TÜBİTAK’ın özel sektörün araştırma, teknoloji geliştirme faaliyetlerini proje esaslı olarak desteklemek, özendirmek, izlemek ve üniversite-sanayi ilişkilerini geliştirmek üzere 8 farklı programı bulunmaktadır.

III)    Desteklenen Ar-Ge faaliyetlerinin kavramsal çerçevesi

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) 10 Mart 2005 tarihli toplantısında, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında Ar-Ge istatistiklerinin toplanması, Ar-Ge ve Ar-Ge desteği kapsamına giren konuların belirlenmesi ve ilgili diğer hususlarda kullanılmak üzere Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’ne (OECD) ait Frascati, Oslo ve Canberra Kılavuzları’ nı referans olarak kabul etmiştir.

Ar-Ge projelerinin değerlendirilmesinde Oslo ve Frascati kılavuzlarındaki tanımlar ve kavramlar esas alınmaktadır.

Frascati kılavuzu Ar-Ge’yi “bilgi dağarcığını artırmak amacıyla sistematik olarak sürdürülen yaratıcı çalışma ve bu bilginin yeni uygulamalar yaratmak için kullanılması” olarak tanımlamıştır.

Oslo Kılavuzuna göre ise,

- Teknolojik açıdan yeni ürün,

- Teknolojik açıdan iyileştirilmiş ürün,

- Teknolojik süreç yeniliği,

sanayi Ar-Ge’sinin çerçevesini çizmektedir.

BTYK, Türkçe’ ye çevrilen kılavuzların toplumun ilgili kesimleri tarafından benimsenmesi için yaygınlaştırma çalışmaları yapmak üzere TÜBİTAK’ı görevlendirmiştir. TÜBİTAK tarafından Ar-Ge projelerinin değerlendirilmesinde OECD tarafından hazırlanmış olan Oslo ve Frascati kılavuzlarındaki tanım ve kavramlar esas alınmaktadır.

IV)   TÜBİTAK tarafından sağlanan Ar-Ge projeleri destekleme programları

TÜBİTAK tarafından Ar-Ge projelerine yönelik olarak sağlanan destekleme programları ve bunlara ilişkin genel bilgiler ile dikkat çekici bazı detaylara[1] aşağıda yer verilmektedir.

A. 1501-TÜBİTAK sanayi Ar-Ge projeleri destekleme programı

1. Programın amacı: Ülkemiz sanayisine kurumsal Ar-Ge yeteneği kazandırarak evrensel teknolojiye katkı sağlar hale getirmek için, Türkiye’de yerleşik katma değer yaratan kuruluşların Ar-Ge ve yenilikçi projelerini desteklemektir.

2. Destek süresi ve başvuru yapabilecek kuruluşlar: Proje bazında en çok 36 ay desteklenen programa sektör ve büyüklüğüne bakılmaksızın firma düzeyinde katma değer yaratan, ülkemizde yerleşik tüm sermaye şirketleri proje başvurusunda bulunabilmektedir.

3. Destek özellikleri: Temel destek oranı % 40 olacak şekilde, proje giderlerinin en fazla % 60’ı hibe olarak desteklenmektedir. Başarıyla tamamlanan proje sahibi firma KOBİ ise proje fikir sahibi araştırmacıya 7.500 TL teşvik ödülü ayrıca verilmektedir.

4. 1501 programına ilişkin önemli istatistikler: Program kapsamında, TÜBİTAK tarafından 2003 yılında 91 milyon TL tutarında hibe desteği sağlanırken, 2012 yılında sağlanan destek tutarı 204 milyon TL’ye ulaşmıştır. Arada geçen süre içinde programa yapılan başvuru sayısı 2 katına çıkmıştır. 1995-2012 yılları arasında program kapsamında verilen hibe desteği toplamı yaklaşık olarak 2,6 milyar TL’yi bulmaktadır.

B. 1503-TÜBİTAK proje pazarları destekleme programı

1. Programın amacı: Üniversite, araştırma ve özel sektör kuruluşlarından temsilcilerin bir araya gelerek, projelerini birbirlerine tanıtmaları ve işbirlikleri kurmalarına yönelik düzenlenen ulusal veya uluslararası “Proje Pazarı” etkinliklerini desteklemektir.

2. Destek süresi ve başvuru yapabilecek kuruluşlar: En az bir üniversite ile sanayi odası, ticaret odası, ticaret ve sanayi odası, ihracatçı birliğinden herhangi biri veya daha fazlasının katılımcı olması zorunlu olup, bu katılımcı kuruluşlardan herhangi biri TÜBİTAK’a etkinlik için destek başvurusunda bulunabilmektedir.

3. Destek özellikleri: 2013 yılı için; ulusal düzeyde katılımlara 25.000 TL, uluslararası katılımlı olması durumunda 30.000 TL destek verilmektedir.

4. 1503 programına ilişkin önemli istatistikler: Program kapsamında, TÜBİTAK tarafından 2002 yıllında sağlanan hibe desteği 51 bin TL iken, bu tutar 2012 yılında 327 bin TL’ye ulaşmıştır. Arada geçen süre zarfında programa yapılan başvuru sayısı 5 katına çıkmıştır. 2002 yılından 2012 yılına kadar program kapsamında sağlanan hibe desteği toplamı yaklaşık 1,1 milyon TL’yi bulmaktadır.

C. 1505-TÜBİTAK üniversite-sanayi işbirliği destek programı

1. Programın amacı: Üniversite / kamu araştırma merkez ve enstitülerindeki bilgi birikimi ve teknolojinin, KOBİ veya büyük ölçekteki kuruluşların ihtiyaçları doğrultusunda, ürüne ya da sürece dönüştürülerek sanayiye aktarılması yoluyla ticarileştirilmesine katkı sağlamaktır.

2. Destek süresi ve başvuru yapabilecek kuruluşlar: Proje sonuçlarını Türkiye’de uygulamayı taahhüt eden KOBİ’ler veya büyük ölçekli kuruluşlar (müşteri kuruluş olarak) ile anlaşma sağlayan üniversite, eğitim ve araştırma hastaneleri ya da Ar-Ge yapmakla görevlendirilmiş kamu araştırma merkez ve enstitüleri (yürütücü kuruluş olarak) ortak başvuru yapabilmektedir.Proje bazında en çok 24 ay destek verilmektedir.

3. Destek özellikleri: Proje bütçe üst sınırı 1.000.000 TL olup, müşteri kuruluş KOBİ ise % 75, büyük kuruluş ise bütçenin % 60’ı TÜBİTAK tarafından karşılanmaktadır. Ayrıca proje bütçesine ek olarak 180.000 TL tutarında Proje Teşvik İkramiyesi desteği sunulmaktadır. Projenin hazırlanmasından önce projenin teknik olarak yapılabilirliğini ve proje ekibinin proje konusundaki yetkinliğini ölçmek için yapılacak ön çalışmalar için de 10.000 TL’lik fizibilite desteği verilebilmektedir.

4. 1505 programına ilişkin önemli istatistikler: 2011-2012 yılları arasında; programa 20 üniversite ile işbirliği sonucunda 32 proje başvurusu gerçekleşmiş, başvurulardan 11 tanesinin desteklenmesi uygun bulunmuştur.

D. 1507-TÜBİTAK KOBİ Ar-Ge başlangıç destek programı

1. Programın amacı: KOBİ’lerin araştırma, teknoloji geliştirme ve yenilik faaliyetleri ile verimliliklerini artırmaları ve katma değeri daha yüksek ürün ve hizmetlere yönelmelerini teşvik etmek amacıyla, ikisi ortaklı olmak kaydıyla, KOBİ’lerin ilk 5 projesine avantajlı bir şekilde destek sağlamaktır.

2. Destek süresi ve başvuru yapabilecek kuruluşlar: KOBİ olma şartlarını taşıyan, sektörüne bakılmaksızın firma düzeyinde katma değer yaratan, Türkiye’de yerleşik sermaye şirketleri başvurabilmektedir.Proje bazında en çok 18 ay destek verilmektedir.

3. Destek özellikleri:Proje bütçesi üst sınırı 500.000 TL olup proje giderlerinin % 75’i, proje hazırlama ve hazırlatma giderleri ile yeminli mali müşavir giderleri TÜBİTAK tarafından karşılanmaktadır. Ayrıca başarıyla tamamlanan projelerde proje fikir sahibi araştırmacıya 7.500 TL tutarında teşvik ödülü verilmektedir.

4. 1507 programına ilişkin önemli istatistikler: Program kapsamında TÜBİTAK tarafından 2008 yılında sağlanan hibe desteği tutarı 20 milyon TL iken, bu tutar 2012 yılında 81 milyon TL’ye ulaşmıştır. 2007-2012 yılları arasında programa yapılan başvuru sayısı 2 katına çıkarken, destek kararı verilen Ar-Ge projesi sayısı 4 katına ulaşmıştır. 2007-2012 yılları arasında program kapsamında firmalara yaklaşık 348 milyon TL tutarında hibe desteği sağlanmıştır.

E. 1509-TÜBİTAK uluslararası sanayi Ar-Ge projeleri destekleme programı

1. Programın amacı: Uluslararası ortak destek programlarında (EUREKA, EUROSTARS, Avrupa Birliği Çerçeve Programları altında ortak proje çağrılarına çıkan programlar ve benzeri uluslararası program ve projeler) yer alan, sektör ve büyüklüğüne bakılmaksızın Türkiye’de yerleşik katma değer yaratan kuruluşların, Ar-Ge ve yenilikçi projelerini desteklemektir.

2. Destek süresi ve başvuru yapabilecek kuruluşlar: Sektör ve büyüklüğüne bakılmaksızın firma düzeyinde katma değer yaratan, ülkemizde yerleşik tüm sermaye şirketleri proje başvurusunda bulunabilmektedir. Proje süresinde bir kısıtlama yoktur.

3. Destek özellikleri: Proje bütçesi üst sınırı bulunmamaktadır. Büyük firmalarda proje giderlerinin % 60’ı, KOBİ’lerde proje giderlerinin % 75’i hibe olarak desteklenmektedir.

4. 1509 programına ilişkin önemli istatistikler: Program kapsamında 2008 yılında sağlanan hibe desteği 20 bin TL iken, bu tutar 2012 yılında 16 milyon TL’ye ulaşmıştır. Bu süre içinde firmaların Ar-Ge proje başvuruları 5 katına, destek kararı verilen proje sayısı ise 15 katına ulaşmıştır. 2007 yılından günümüze program için destek kararı verilen Ar-Ge projelerine 38 milyon TL hibe desteği sağlanmıştır.

F. 1511-TÜBİTAK öncelikli alanlar araştırma teknoloji geliştirme ve yenilik destekleme programı

1. Programın amacı: Ulusal öncelikli alanlarda çağrıya çıkılarak, Türkiye’de yerleşik katma değer oluşturan kuruluşların hedef ve ihtiyaç odaklı, izlenebilir sonuçları olan Ar-Ge ve yenilikçi projelerini desteklemektir.

2. Destek süresi ve başvuru yapabilecek kuruluşlar: Sektör ve büyüklüğüne bakılmaksızın firma düzeyinde katma değer yaratan, ülkemizde yerleşik tüm sermaye şirketleri proje başvurusunda bulunabilmektedir. Çağrı duyurusunda belirtilmedikçe destekleme süresinde sınır yoktur.

3. Destek özellikleri: Çağrı duyurusunda belirtilmedikçe proje bütçesinde sınır yoktur. Sabit destek oranı KOBİ’ler için % 75, büyük ölçekli kuruluşlar için % 60’dır. Kabul edilen projenin dönemsel desteklemeye esas harcama tutarının % 10’u kadar tutar genel gider ödemesi olarak destek kapsamına ilave edilmektedir. Komite kararı ile yurtdışı danışmanlık ve hizmet alımı giderinin proje harcamalarının % 20’lik sınırını aşabilmesi, ayrıca birden fazla ön ödeme (transfer ödemesi) verilmesi mümkün kılınabilmektedir.

4. 1511 programına ilişkin önemli istatistikler: 2012 yılında, ulusal öncelikli alanlarımız olan enerji, otomotiv, makine-imalat, gıda ve BİT belirlenen alt teknoloji alanlarında 22 çağrı açılmış ve toplam 680 proje ön başvurusu alınmıştır. 2012 yılında, ön başvurusu tamamlanan ve panellerde başarılı bulunan projelerden, programa 336 proje başvurusu gerçekleşmiştir.

G. 1512-TÜBİTAK bireysel girişimcilik aşamalı destek programı

1. Programın amacı: Bireysel girişimcilerin, teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini, katma değer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmeleri için, fikir aşamasından pazara kadar olan faaliyetlerini çok aşamalı olarak desteklemektir.

2. Destek süresi ve başvuru yapabilecek kuruluşlar: Örgün öğrenim veren üniversitelerin herhangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek öğrenci, yüksek lisans veya doktora öğrencisi ya da lisans, yüksek lisans veya doktora derecelerinden birini, başvuru tarihinden en çok 5 yıl önce almış girişimciler başvurabilmektedir.

3. Destek özellikleri: Projede 4 aşama bulunmaktadır:

► 1. aşama, bireysel girişimcinin iş fikri başvurusunu sunduğu ve bu fikrin olumlu değerlendirilmesi durumunda girişimciye bu fikri bir girişim planı ile projelendirmesi için isteğe bağlı olarak eğitim ve rehber desteği sağlanan aşamadır.

► 2. aşamada, girişimcinin kuracağı sermaye şirketine geri ödemesiz 100.000 TL’ye varan tekno girişim sermaye desteği sağlanarak iş fikrini ispatlayacak bir çıktı (demo, prototip vb.) elde etmesi beklenmektedir. Bu aşama süresince isteğe bağlı olarak teknik, mali ve idari rehberlik desteği sağlanmaktadır.

► 3. aşama, ikinci aşamada geliştirilen çıktı üzerinde daha fazla Ar-Ge çalışmasına ihtiyaç duyulduğu durumlarda, projenin 1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı kapsamında değerlendirildiği aşamadır. Firmaların 550.000 TL’ye kadar bütçeli projelerine % 75 hibe destek sağlanmaktadır. Proje sonunda “ticari prototip” elde edilmesi beklenmektedir.

► 4. aşama, önceki aşamada elde edilen ürünlerin ticarileşmesi ve çıktıların satışını kolaylaştırmak üzere, TÜBİTAK’ın firmalara proje pazarları düzenlediği aşamadır.

TÜBİTAK, aşama 2 için 12 ay, aşama 3 için 18 ay ve aşama 4 için 12 ay süreli destek sağlamaktadır.

4. 1512 Programına ilişkin önemli istatistikler: 2012 yılında program için yapılan ilk çağrıda, ilk aşama ile ilgili olarak 745 iş fikri başvurusu yapılmıştır. Bu başvuruların 451’i başarılı bulunmuş ve 360 girişimci adayının iş planı başvurusu ikinci aşamaya geçmeye hak kazanmıştır. 125 başvuru ise başarılı iş planı olarak değerlendirilmiştir.

H. 1513 Teknoloji transfer ofisleri destekleme programı

1. Programın amacı: Üniversitelerdeki bilgi ve teknolojinin, uygulamaya dönüştürülerek ticarileştirilmesi, üniversite ve özel sektör kuruluşları arasında işbirliği oluşturulması ve sanayinin ihtiyaç duyduğu bilgi ve teknolojinin üniversitede üretilmesine yardımcı olunması amacıyla faaliyet gösteren Teknoloji Transfer Ofislerini (TTO) desteklemektir.

2. Destek süresi ve başvuru yapabilecek kuruluşlar: Proje bazında 5 yıllık destek verilmekte, bu süre 5 yıl daha uzatılabilmektedir. Üniversiteler, üniversitelerin ortak olduğu şirketler, teknopark yönetici şirketleri, teknopark yönetici şirketinin ortak olduğu şirketler başvurabilmektedir.

3. Destek özellikleri:İlk 5 yıl temel destek oranı % 80 olacak şekilde, yıllık 1.000.000 TL tutarında hibe desteği, ikinci 5 yıl için temel destek oranı % 60 olacak şekilde, yıllık 1.000.000 TL tutarında hibe desteği verilmektedir.

4. 1513 programına ilişkin önemli istatistikler: Program kapsamında açılan çağrıya 2012 yılında 39 başvuru yapılmıştır.

V)    Proje başvurularının yapılış şekli

Destek programlarına proje başvuruları https://eteydeb.tubitak.gov.tr/prodis.htm adresindeki  Proje Değerlendirme ve İzleme Sistemi (PRODİS) uygulaması üzerinden çevrimiçi (online) olarak kabul edilmektedir. Başvuruların değerlendirilmesi, kararlar, izleme süreçleri ve hibe ödemeleri de yine PRODIS sistemi kullanılmak suretiyle gerçekleştirilmektedir.

Proje başvurusu sürecini gösteren özet şema aşağıdaki gibidir:

VI)   Projelerin değerlendirme ve karar süreci

TEYDEB tarafından en az 2 kişi olmak üzere görevlendirilen hakemler online olarak sunulan proje bilgilerini incelemekte ve ayrıca firmayı yerinde ziyaret etmektedir. Hakemler projeye ilişkin değerlendirme raporlarını, kendilerine sunulan proje bilgileri, proje ekibinden aldıkları bilgiler ve firma altyapısını dikkate alarak hazırlamakta ve online olarak TÜBİTAK’a sunmaktadır. Hakemlerin raporları dikkate alınarak, proje önerisinin destek kararı, TEYDEB Grup Yürütme Komitesi tarafından alınmaktadır. Projelerin değerlendirilmesi 3 boyutta yer alan kriterlere göre gerçekleştirilmektedir.

Bu kriterlere aşağıda yer almaktadır

- Projenin endüstriyel Ar-Ge içeriği, teknoloji düzeyi ve yenilikçi yönü,

- Proje planı ve kuruluşun altyapısının uygunluğu,

- Proje çıktılarının ekonomik yarara ve ulusal kazanıma dönüşebilirliği.

Proje değerlendirme ve karar sürecini gösteren özet tablo ise aşağıdaki gibidir:

VII)  Desteklenen projelerin izlenmesi ve hibe destek süreci

Destek kararı sonrası TÜBİTAK ve firma arasında sözleşme imzalanarak destek süreci başlamaktadır.

Genellikle projeyi değerlendiren hakemler arasından proje faaliyetlerini izlemek üzere bir izleyici belirlenmektedir.

Firmaların, projede gerçekleşen teknik gelişmeleri ve değişiklikleri içeren “Dönem Raporu” nu ve proje harcamalarına ilişkin yeminli mali müşavir raporunu Prodis üzerinden online olarak sunmaları gerekmektedir. Dönemsel faaliyet ve harcamalar, izleyici tarafından firma yerinde ziyaret edilerek değerlendirilmekte ve izleyici raporu online olarak TÜBİTAK’a sunulmaktadır. İzleyici raporunun değerlendirilmesiyle birlikte destek oranı ve tutarı belirlenerek firmaya ödeme yapılmaktadır.

VIII) Proje başvuruları sırasında dikkat edilmesi gereken konular

TÜBİTAK Ar-Ge destek programlarına başvuruda bulunacak firmaların dikkat etmesi gereken birçok önemli konu bulunmakla birlikte, özellikle bu programlara ilk kez başvuracak olan ve bu konuda fazla tecrübe sahibi olmayan firmaların dikkat etmeleri gereken bazı önemli hususlar aşağıda başlıklar halinde özetlenmektedir:

•Projenin endüstriyel Ar-Ge içeriği ve yenilikçi yönü vurgulanmalıdır.

•Projenin teknoloji düzeyi, bilimsel/teknik literatür ve standartlar referans verilerek açıklanmalıdır.

•Projenin hedef ve çıktıları net ve ölçülebilir biçimde olmalı, başarı kriterleri tanımlanmalıdır.

•Projede kullanılacak yöntem ve teknikler açıklanmalıdır.

•Proje süresi ve bütçesi gerçekçi tahmin edilmelidir.

•Proje iş paketlerine bölünmeli, iş paketleri arasındaki ilişkiler iyi kurgulanmalıdır.

•Projeyi gerçekleştirmek için gerekli işbirlikleri ve hizmet alımları tanımlanmalıdır.

•Proje ekibi projeyi gerçekleştirebilir nitelikte oluşturulmalıdır.

IX)   Programlar kapsamında desteklenen Ar-Ge aşamaları

TÜBİTAK tarafından Ar-Ge projelerine yönelik olarak sağlanan destek programları kapsamında desteklenen Ar-Ge aşamaları genel itibarıyla aşağıda özetlenmektedir:

•Kavram geliştirme,

•Teknolojik/teknik ve ekonomik yapılabilirlik etüdü,

•Geliştirilen kavramdan tasarıma geçiş sürecinde yer alan laboratuar ve benzeri çalışmalar,

•Tasarım, tasarım geliştirme ve tasarım doğrulama çalışmaları,

•Prototip üretimi,

•Pilot tesisin kurulması,

•Deneme üretimi ve tip testlerinin yapılması.

X)    Ar-Ge projelerinden beklenen hedefler

TÜBİTAK tarafından Ar-Ge projelerine yönelik olarak sağlanan destek programları kapsamında Ar-Ge projelerinden beklenen ana hedeflere aşağıda yer verilmektedir:

•Yeni ürün geliştirilmesi,

•Ürün kalitesi veya standardının yükseltilmesi,

•Maliyet düşürücü ve standart yükseltici yeni tekniklerin geliştirilmesi,

•Yeni üretim teknolojilerinin geliştirilmesi.

XI)   Destek programları kapsamında desteklenen gider kalemleri

TÜBİTAK tarafından Ar-Ge projelerine yönelik olarak sağlanan destek programları kapsamında desteklenen gider kalemleri aşağıda sayılmaktadır:

•Personel giderleri,

•Alet, teçhizat, prototip, kalıp, yazılım alımları,

•Malzeme ve sarf giderleri,

•Seyahat giderleri,

•Danışmanlık ve hizmet alımları,

•Yeminli mali müşavir giderleri,

•Proje hazırlatma giderleri (sadece 1507),

•Proje teşvik ikramiyesi (1505,1513) ve bursiyer, proje kurum hissesi (1505),

•Fizibilite desteği (sadece 1505),

•Genel giderler (1511, 1512, 1513),

•Teşvik ödülü (firma KOBİ ise 1501, 1507),

•Üniversitelere yaptırılan Ar-Ge hizmet giderleri (1505, 1512, 1513 hariç),

•Toplantı, tanıtım ve organizasyon giderleri (1503,1513),

•Ulaşım, harcırah ve konaklama giderleri (1503,1513).

Yukarıda sayılan gider kalemlerinin bazılarının TÜBİTAK tarafından belirlenen kriterlere göre hesaplanarak beyan edilmesi gerekmekte olup, proje kapsamında yapılan tüm harcamalar desteklemeye esas alınmamaktadır.

Bunun en önemli örneği ise personel giderlerinde karşımıza çıkmaktadır. Ar-Ge personelinin mezuniyet durumuna göre belirlenmiş bazı katsayılar kullanılmak suretiyle hesaplanan tutar, personelin aylık ortalama maliyeti ile karşılaştırılmakta ve bunlardan düşük olanı ilgili personel için TÜBİTAK’a beyan edilecek aylık maliyet olarak tespit edilmektedir. Kişinin ilgili proje kapsamında çalıştığı süreye göre belirlenen adam ay oranları kullanılarak ilave bir hesaplama daha yapılmakta ve destek uygulanacak harcama tutarı belirlenmektedir.

Desteklenen harcama kalemleri hakkında daha ayrıntılı bilgi için, TÜBİTAK tarafından yayımlanan “Mali Rapor Hazırlama Kılavuzu”nun incelenmesi yerinde olacaktır.

XII)  Hibe desteklerinin kayıtlara alınması ve vergilendirilmesi

Ar-Ge projelerine ilişkin olarak TÜBİTAK tarafından sağlanan hibe destek tutarlarının kayıtlara alınmasında iki farklı vergilendirme rejimi uygulanmaktadır. Bunlar 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ve 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’a göre yapılan düzenlemelerdir.

5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre; hibe şeklinde sağlanan destek tutarları ile diğer kurumlardan bu mahiyette sağlanacak her türlü destek tutarları, gelir olarak kayıtlara intikal ettirilmekte ve kurum kazancına dahil edilmektedir.

Ayrıca TÜBİTAK destekli Ar-Ge projeleri kapsamında Ar-Ge indirimi uygulamasından faydalanılması mümkün olmakla birlikte, 5520 Sayılı Kanun’a göre, bu desteklerle finanse edilen Ar-Ge harcamaları da Ar-Ge indirimi hesaplamasında dikkate alınabilmektedir.

5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’a göre ise Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunanların; kamu kurum ve kuruluşları, Kanun’la kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları destekleri özel bir fon hesabında tutmaları gerekmektedir. Bu fonda yer alan tutarlar, Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre vergiye tabi kazancın tespitinde gelir, Ar-Ge indirimi tutarının tespitinde ise Ar-Ge harcaması olarak dikkate alınmamaktadır.

Ancak burada altı çizilmesi gereken önemli bir husus hibe şeklinde alınan desteklerde dönemsellik problemidir. Zira Ar-Ge projeleri kapsamında yapılan harcamalar TÜBİTAK’a 6’şar aylık iki ayrı dönemde beyan edilmekte, özellikle yılın ikinci yarısına ait harcamalara ilişkin destekler takip eden yılda alınabilmektedir.

Konuya ilişkin olarak Eskişehir Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından 13.06.2011 tarihinde verilen B.07.1.GİB.4.26.15.01-KVK-49-2-7-40-2697 sayılı özelgede;

“…

TÜBİTAK tarafından hibe olarak verilecek destek tutarlarının ilgili yılın kurumlar vergisi beyanname verme süresi geçmeden belirlenmesi halinde, hibe tutarını aşan Ar-Ge harcamalarının Ar-Ge indirimine konu edilmesi mümkün bulunmaktadır.

Hibe olarak verilecek destek tutarlarının ilgili yılın kurumlar vergisi beyanname verme süresi geçtikten sonra belirlenmesi halinde ise hibe tutarını aşan Ar-Ge harcamalarının ilgili dönemde Ar-Ge indirimine konu edilmemiş olması şartıyla, düzeltme beyannamesi verilerek Ar-Ge indirimine konu edilmesi mümkün olabilecektir.” şeklinde görüş bildirilmiştir.

Anlaşılacağı üzere Vergi İdaresi, hibe şeklindeki destek tutarları kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği tarihten sonra belirlense dahi, düzeltme beyannamesi verilmek suretiyle Ar-Ge indirimi hesaplamasının değiştirilmesi ve bu desteklerden karşılanan harcamaların Ar-Ge indirimi hesaplamasında dikkate alınamaması gerektiği görüşündedir.

Dolayısıyla, oldukça sık karşılaşılan bu sorun karşısında mükelleflerin bir eleştiri ile karşılaşmamak adına ihtiyatlı bir uygulama benimsemeleri yerinde olacaktır.

XIII)Yeminli Mali Müşavirlerin destek sürecindeki rolü

Ar-Ge projelerine ilişkin olarak Ar-Ge desteklerinden yararlanacak kuruluşlar TÜBİTAK’a sunmak üzere mali rapor hazırlamak zorundadırlar. 1 Ocak-30 Haziran ve 1 Temmuz-31 Aralık olmak üzere iki dönem halinde hazırlanan mali rapor, desteklenen projeye ilişkin gider formları, belgeleri ve gerekli ekleri, diğer destekleyici formlar ve tamamlayıcı mali belgelerden oluşmaktadır. Firmalar tarafından hazırlanan mali rapora eklenmek ve TÜBİTAK’a sunulmak üzere yeminli mali müşavir tarafından “Yeminli Mali Müşavirlik Proje Harcamalar Değerlendirme ve Tasdik Raporu” hazırlanmaktadır.

Ayrıca Ar-Ge indiriminden yararlanan mükelleflerin de, kurumlar vergisi beyannamesinde yararlanılan Ar-Ge indiriminin doğru hesaplandığı ve uygulandığına ilişkin YMM tasdik raporunu ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde bağlı bulundukları vergi dairelerine vermeleri gerekmektedir. Ar-Ge indirimine ilişkin hususlara tam tasdik raporunda yer verilmiş olması durumunda, Ar-Ge indirimine ilişkin olarak ayrıca tasdik raporu düzenlenmesine gerek bulunmamaktadır.

XIV)Sonuç

Ekonominin bilgiyle ilişkisi göz önüne alındığında, Ar-Ge kültürünün yaygınlaştırılması ve firmaların kendi bünyelerinde Ar-Ge yapılanmasının oluşturulması oldukça önemli bir gerekliliktir. Bu doğrultuda, TÜBİTAK tarafından her büyüklükte firmaya kendi bünyelerinde Ar-Ge yapılanmalarına sahip olmaları ve Ar-Ge faaliyetlerini geliştirmeleri adına çeşitli destekler sunulmaktadır.

Firmaların desteklerden yararlanmaları, proje ve kaynak yönetimi yeteneği kazanmalarına, üniversite-sanayi işbirliğinin oluşmasına, Ar-Ge yapabilmenin ve başarabilmenin verdiği moral ve özgüvene sahip olmalarına, ticari ve finansal başarılarının artmasına, ithalat ihtiyacını azaltan yerli ürünler geliştirmelerine, yeni açılım olanakları yaratmalarına ve nitelikli işgücü istihdamını artırmalarına yol açacaktır.

Hiç kuşkusuz, firmaların Ar-Ge faaliyetlerini devamlı hale getirmeleri, sanayimizin daha hızlı büyümesini ve ekonomik anlamda beklenen hedeflere de daha kolay ulaşmamızı sağlayacaktır. İlter Oktay - Erdem Ünal/E&Y

[1] TÜBİTAK’ın resmi internet sitesinde yer alan en güncel tarihli sunum ve dokümanlarda bulunan verilerden faydalanılmıştır.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.