1. Giriş
İstihdam, çağdaş gelişmiş devletlerin bile sağlamakta zorlandığı bir dev sorun durumundadır. Ülkemizde de artan işsizlik ve daralan istihdam sorunları en önemli sorunlarımızdandır. Bu sorunla baş etmek, istihdamı sağlamak, işsizliği azaltmak amacıyla yasa koyucu tarafından çeşitli düzenlemeler çıkartılmaktadır. Yapısal sorunları gidererek istihdamı kalıcı olarak iyileştirmek asıl amaç olsa da palyatif çözüm niteliğinde teşvik uygulamalarının önem ve etkisi de yadsınamaz boyuttadır. Halen de ülke istihdam yapısını iyileştirmeyi amaçlayan geçerli yedi ayrı teşvik uygulaması bulunmaktadır. Yazımızın konusu da halen geçerli olan bu teşvik uygulamalarının genel nitelikteki olanlarının önemli noktalarına parmak basmak olacaktır.
2.Beş Puanlık Prim Teşviki
Çağdaş çalışma ve sosyal güvenlik standartlarına erişimi halen sağlanamamış ülkemizde Prim Yapılandırma Kanunları vazgeçilmez düzenlemelerimiz haline geldiği bir vakıadır. 2-3 yılda bir çıkan bu kanunların çıkış sürecindeki bir ölçüde haklı serzenişlerden birisi de dürüst işveren ve sigortalıların yükümlülüklerini zamanında yerine getirmekle cezalandırılmış oldukları düşüncesi olmaktadır. Ayrıca genel olarak ülkemizde prim oranlarının yüksekliğinin de etkisiyle bu haklı serzenişin sistemde daha fazla olumsuzluğa neden olmaması amacıyla zamanında primlerini ödeyen işveren ve 4/1-b sigortalılarında demoralizasyona yol açmaması, onların da motive edilmesi amacıyla beş puanlık prim teşviki uygulaması getirilmiş bulunmaktadır.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (1) kapsamında yapılan en önemli düzenlemelerden bir tanesi olan "Prim oranlarının düşürülmesine yönelik" olarak hazırlanan beş puanlık işveren prim hissesinin Hazine tarafından karşılanmasına dayanmaktadır.
Bahse konu teşvik normalde ödenmesi gereken %20,5 oranındaki işveren hissesi primlerinin 5 puanlık kısmının hazine tarafından karşılanmasına dayanmaktadır. Bu teşvik, zaten çalışanın ücretinden kesilerek yatırılacak olan yüzde 14''''lük kısmı saymazsak işyerinin prim maliyetinin %25 oranında aşağı çekilmesi anlamına gelmektedir. Totalde ise yüzde 15''''lik bir indirim anlamına gelmektedir.
Örneğin, bir işyerinde çalışan işçiye ödenecek olan ücret 2500 TL ise işveren hissesi olarak 512,50 TL olarak hesaplanması gerekirken 387,50 TL ödemek yeterli olacaktır. %14''''lük kısmı olan 350 TL zaten işçinin ücretinden kesilecek ve olduğu gibi SGK''''ya yatırılacaktır. Dolayısıyla işçilik maliyeti totalde yüzde 15 oranında azalmış olmaktadır. Ama elbette bu teşvik genel olmayıp şartlarını sağlayan işverenlere özgü bulunmaktadır.
2.1. Beş Puanlık Prim İndirimin Koşulları
Sigorta primleri işveren hissesinden beş puanlık indirim yapılması hakkından faydalanmanın dört ana koşulu bulunmaktadır. Bunlar;
1- Aylık Prim Hizmet Bildiriminin (AP HB' nin) SGK' ya yasal süre içerisinde verilmiş olması.
SGK' ya sigortalı olarak bildirilmiş olan işçilerin, bildirim tarihlerinden sonraki prim ödeme gün sayısı veya prime esas kazanç tutarının eksik bildirdiği tespit edilmesi hali işyerine 1 yıl süreyle beş puanlık prim indirim yasağının uygulanmasını gerektirmez. (2)
2- APHB ile tahakkuk eden primlerin tamamının yasal süre içerisinde eksiksiz ödenmiş olması.
İşverenin çalıştırdığı sigortalıların prim tutarlarını noksan hesaplaması ve bu halin daha sonra saptanmış olması beş puanlık prim indiriminden faydalanmaya mani teşkil etmemektedir. İşveren tarafından daha sonra geriye dönük APHB hazırlayıp vermesi daha evvel faydalanılmış olan beş puanlık prim indirimlerini geçersiz hale getirmemektedir. APHB süresi dışında verilmiş olduğu için yalnızca sonradan verilen tahakkuk için beş puanlık indirim geçerli olmayacaktır.
3- İşverenin prim borcunun olmaması veya prim borcu varsa 6111 (3) veya 6183 sayılı (4) Kanunlar kapsamında yapılandırılmış olması.
İşverenin prim borcu varsa bu borcunu 6183 sayılı Kanun kapsamında (5) yapılandırılması halinde 5 puanlık indirimden derhal yararlanılmaya başlanacak olması önemli bir avantajı teşkil etmektedir. Zira bu yolla teşvikten yararlanma yolu açılacak olan işveren sözgelimi SGK''''ya 80 bin TL borcu var ise ve her ay 20 bin TL prim tahakkuku oluşuyorsa işveren prim borcunu 30 ay vade ile taksitlendirmesi halinde aylık ödeme tutarı yaklaşık 3.000 TL gibi olacak, ancak beş puanlık prim indirimi sonucunda her ay 3.000 TL daha az cari ay primi ödeyeceğinden 30 ayın sonunda borcunu eksik ödeme hakkını elde ettiği miktarları kadar avantaj elde edeceğinden borcunu adeta cebinden para çıkarmadan sıfırlamış olacaktır.
4- İşyerinde sigortasız işçi çalıştırıldığına yönelik bir tespitin yapılmamış olması.
Şayet söz konusu işyerinde sigortasız işçi çalıştırıldığına yönelik bir tespitin yapılmış olması halinde,
1- Tespit Mahkeme Kararından doğmuşsa Kararın kesinleşme tarihini,
2- Yapılan kontrol ve denetimler sonucunda tespit edilmesi halinde tutanak tarihini,
3- Yasayla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden anlaşılması durumunda,
söz konusu yazıların SGK' ya intikal tarihini izleyen ay başından itibaren bir yıl süreyle 5 puanlık prim indirim yasağının başlaması gerekmektedir.
2.2. Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisinde Beş Puanlık Teşvik Hakkı
• Alt işverenin çalıştırdığı sigortalıları SGK' ya bildirmediğinin tespit edilmesi, prim, işsizlik primi veya idari para cezası bulunması hallerinde, kayıt dışı sigortalı çalıştıran yahut prim, idari para cezası borcu olan alt işveren yanında asıl işveren de beş puanlık prim teşvikinden faydalanamaz.
• Asıl işverenin çalıştırdığı sigortalıları SGK' ya bildirmediğinin tespit edilmesi halinde beş puanlık prim indiriminden bir yıl süreyle yararlanamaması kuralı sadece asıl işverene uygulanır.
2.3. Yurt Dışında Çalıştırılan Sigortalılar da Kapsamda
Yurt dışına işçi görevlendiren veya yurt dışında iş üstlenmiş olup işçiyi bu ülkelere götüren 5510 sayılı Kanunun 5/g maddesi kapsamındaki sigortalılar için de 1 Haziran 2013 tarihinden itibaren 5 puanlık prim indirimi uygulaması başlatılmış olup bunların 06486 Kanun türü ile bildirilmesi gerekmektedir.
2.4. Kamu İhaleleri ile Alınan İşlerde Beş Puanlık Teşvik Yoktur
Kamu kurum ve kuruluşları ile sermayesinin yarısından çoğunun kamuya ait olduğu işyerlerinden ihale ile iş üstlenilmesi halinde beş puanlık prim indiriminden faydalanma yolu kapalı bulunmaktadır.
3.Engelli Çalıştırma Teşviki
Özel sektör işverenlerince 4857 sayılı Kanunun (6) 30' uncu maddesi kapsamında çalıştırılan engelli SSK sigortalıları ile korumalı işyerlerinde çalıştırılan engelli sigortalıların prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı Hazineden karşılanırken, -50 ve daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işyerleri için yüzde 3 olan- kontenjandan fazla özürlü çalıştıran, yükümlü olmadıkları halde özürlü çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir özürlü için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin yüzde ellisi teşvik kapsamındaydı.
4857 sayılı Kanunun 30''''uncu maddesinde değişiklik yapan 6518 sayılı Kanuna göre korumalı işyerlerinde çalıştırılan engelli işçilere ek olarak yükümlü olmadıkları halde engelli işçi çalıştıran işverenlerin çalıştırdığı bu kontenjan fazlası çalıştırılan engelli işçiler için asgari ücret üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin artık 19.02.2014 tarihinden itibaren tamamı Hazine' ce karşılanmaya başlanmış bulunmaktadır.
Bu bağlamda da aynı il hudutları içerisinde elli veya daha fazla sigortalı çalıştıran işyeri işverenlerince, çalıştırdıkları özürlü sigortalılar için 14857 sayılı Kanun türü seçili Aylık Prim Hizmet Belgesi (APHB) vermeleri gerekmektedir. Bilindiği üzere Teşvik Kanunu önündeki 1 rakamı % 100, 5 rakamı % 50 anlamına gelmektedir.
3.1. Engelli İstihdam Teşvikinde Koşullar
Bu teşvikten faydalanabilmek için de elbette bir takım koşullar söz konusudur. İşveren hissesine ait primlerin Hazine' ce karşılanabilmesi için;
• Özel sektör işverenlerinin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde SGK' ya verilmesi,
• Sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazine' ce karşılanmayan işveren hissesine ait tutarın ödenmiş olması,
şart bulunmaktadır.
3.2. Engelli İstihdam Teşviki Başvuru Yöntemi
Engelli işçi işveren hissesi sigorta prim teşvikinden faydalanılabilmesi için, işverenlerin, 4857 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinde öngörülen niteliklere sahip sigortalıların işe alındığına ve işyeri yönünden gerekli şartların taşındığına ilişkin dilekçe ile işyerinin bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlüklerine ''''ne başvurmaları da gerekmektedir. Yani bu teşvik için aktivasyon başvurusu da gerekmektedir.
Engelli Teşvik Aktivasyonu işverenler tarafından yapılacak yazılı başvurular üzerine, kapsama giren sigortalılara ilişkin aylık prim ve hizmet belgelerinin, "14857" kanun türü seçilmek suretiyle gönderilebilmesi amacıyla sistem üzerinde gerekli kodlamaların yapılması icap etmektedir. Bu suretle işverenlerin özürlü çalıştırdığı işçileri teşvik kapsamında bildirebilmeleri mümkün bulunmaktadır.
Engelli işçileri teşvikli belge türü ile bildirmek için kanun türü aktivasyonundan sonra bir de sigortalı aktivasyonunun da yapılması gerekir. Bahse konu aktivasyon programı İş-Kur veri tabanından kişinin engelli statüsünde olduğuna ilişkin kaydın olup olmadığını sorgulamakta ve engelli işçi kaydının olduğunu saptayıp teyit ederse de bu işçinin aktivasyon işlemine onay verilmektedir.
Özürlü teşvikinden yararlanacak işverenlerin, özürlü işçilerle ilgili hazırlanan (2008/77 sayılı SGK Genelgesi eki) formu her sene 24 Ocak - 23 Şubat tarihleri arasında İş-Kur' a onaylatmak suretiyle işyerinin bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlüğü' ne vermeleri gerekmektedir.
İşverenler tarafından ödenmesi gereken primlerin geç ödenmesi halinde, Hazine' ce SGK' ya yapılacak ödemenin gecikmesinden kaynaklanan gecikme zammı, işverenden tahsil edilmesi gerekmekte, Hazine' ce karşılanan prim tutarları gelir/kurumlar vergisinde gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınmamaktadır.
Diğer taraftan, 2014/Mart ayına ilişkin aylık prim ve hizmet belgesinden başlanılarak engelli teşvikinden faydalanabilmek için 2008/77 sayılı SGK Genelgesinde yer alan belgenin İş-Kur' dan vizesinin yaptırılmasına, dolayısıyla ilgili sosyal güvenlik merkezince engelli teşvikinden yararlanabilmesi için işyeri bazında tanımlama yapılmasına lüzum bulunmamaktadır.
Dolayısıyla 2014/Mart ayına ilişkin aylık prim ve hizmet belgesinden başlanılarak engelli sigortalı çalıştıran işverenler 4857 sayılı Kanun' un 30. maddesinde öngörülen teşvikten faydalanmak amacıyla engelli sigortalılarını, e-Bildirge programlarında mevcut "Engelli Teşvik Yönetimi" ekranı aracılığıyla sisteme tanımladıkları takdirde, tanımlamış oldukları engelli sigortalılarını "14857" sayılı Kanun numarasını seçmek suretiyle tanzim edecekleri aylık prim ve hizmet belgeleri ile bildirmeleri mümkün bulunmaktadır.
4.İşsizlik Ödeneği Alanları İstihdam Teşviki
4447 sayılı Kanunun (7) 5921 sayılı Kanunla (8) yeniden düzenlenen 50 nci maddesinin mülga 5 inci fıkrasına dayanan bu istihdam teşvikinde işsizlik ödeneği alanların; işe alındığı tarihten önceki aydan başlayarak işe alan işyerine ait son altı aylık dönemde, prim ve hizmet belgelerinde bildirilen ortalama sigortalı sayısına ilave olarak işe alınmış olmaları kaydıyla asgari ücret üzerinden hesaplanan kısa vadeli (KVK) sigorta primi tutarının yüzde biri olmak üzere işçi ve işveren payı sigorta primleri ile GSS sigortası primi, kalan işsizlik ödeneği süresince İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmaktadır.
Bu teşvikte teşvik süresi işçinin kalan işsizlik ödeneği süresi kadar olduğundan 1 gün ila 300 gün arasında olabilecektir.
Örneğin; 10 ay işsizlik ödeneği alma hakkı bulunan kişiyi işsizlik ödeneği aldığı ilk gün işe alan işveren için bu teşvik süresi 9 ay 29 gün olacak, 3 ay işsizlik ödeneği alma hakkı bulunan kişiyi işe alan işveren için bu teşvik süresi 3 ay olacaktır.
Bu teşvikin bitiminden sonra işçi 6111 sayılı Yasa kapsamındaki şartları sağlarsa kalan süre için 6111 teşvikinden yararlanmak mümkün olacaktır.
4.1. İşsizlik Ödeneği Alanların İstihdamını Teşvikin Koşulları
Aktivasyon şartı bulunan "15921" Kanun türü ile bildirilen bu teşvikte işçinin 01.10.2009 veya sonraki bir tarihte işe alınmış olması ve işe giriş tarihi itibariyle işsizlik ödeneği almaya hak kazanmış olması şart bulunmaktadır.
Keza sigortalının işe alındığı tarihten önceki aydan başlanarak son altı aylık dönemde APHB' de bildirilen ortalama sigortalı sayısına ilave olarak işe alınmış olması,
İşsizlik ödeneği almaya hak kazanmış olan sigortalının, işsizlik ödeneği almaya hak kazanmadan önce son çalıştığı işyeri haricindeki bir işyerinde işe başlamış olması diğer bir şarttır. Zira aynı işyerinde işten çıkarılan ve işsizlik ödeneği bağlandıktan sonra işe alınan işçi için bu teşvikten faydalanılması mümkün bulunmamaktadır.
Bu prim teşvikinden yararlanabilmek için, kapsama giren sigortalılara ilişkin 15921 sayılı Kanun numarası seçilmek suretiyle düzenlenmiş olan aylık prim ve hizmet belgelerinin, SGK' ya, yasal süresi içinde verilmiş olması ve SGK' ya ödenmesi gereken diğer primlerinin tamamının ödenmesi gerekmektedir.
5.Kadın ve Genç Erkek İşçi Prim Teşviki
4447 sayılı Kanunun (9) geçici 7 nci maddesine göre bu teşvik türü 01.07.2008 tarihinden önceki bir yıllık dönemde işyerine ait aylık prim ve hizmet belgelerinde bildirilen ortalama sigortalı sayısına ek olarak, 01.07.2009 tarihine kadar (Bu tarih daha sonra 2010/Haziran olarak revize edildi) yeni işe alınan 18 yaşından büyük kadınlar ile 18-29 yaş arasındaki erkek işçilere ait SSK primlerinin 5 yıl boyunca İşsizlik Sigortası Fonu' ndan karşılanmasını içermektedir.
18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük olanlar ile 18 yaş üstü kadınların istihdamını teşvik amacıyla uygulanan ve geçmiş dönemlerde işe alınan işçiler için halen yürürlükte bulunan bu yasa ve teşvik hakkı geldiği nokta itibariyle beş puanlık prim teşviki ve engelli istihdam teşvikine oranla daha geri bir noktada kalmıştır.
Zira işçinin işe alındığı ilk yıl yüzde 100 olan teşvik miktarı beş yıl boyunca her sene için yüzde 20 oranında azalmış olup halen 2009''''da işe alınan işçiler için yüzde 20, 2010 yılında işe alınan işçiler için yüzde 40 oranına inmiş bulunmaktadır.
Kanun türü olarak istifade etme yıllarına göre 14447-84447-64447-44447-24447 olarak seçilebilmekte olan bu teşvik türünde yeni işe alınan kadınlar ile 18-29 yaş arasındaki gençlere ait SSK primleri, beş yıl boyunca İşsizlik Sigortası Fonundan karşılandığından, kadınlar ve gençlerin, işverene ait sigorta priminin;
• 1. yıl için yüzde 100' ü,
• 2. yıl için yüzde 80’ ini,
• 3. yıl için yüzde 60' ı,
• 4. yıl için yüzde 40' ı,
• 5. yıl için yüzde 20' si İşsizlik Sigortası
Fonundan karşılanmış bulunmaktadır.
Örnek:
2010 yılında işe alınan 3.000 TL brüt ücretli bir 18 yaşından büyük kadın ve 18-29 yaş arası genç erkek işçi için uygulanan prim indirimi
• Hazinece karşılanacak olan İşveren Primi: 3000 x 0,05 = 150 TL
• İş-Kur Fonu Tarafından Karşılanacak Prim: 1071 x 0,155 x 0,40 = 66,40 TL
• Teşvik Kapsamında Ödenen Prim: 216,40 TL
• İşverenin Ödeyeceği Prim Tutarı: 615 – 216,40 = 398,60 TL olacaktır.
5.1. Kadın ve Genç İşçi İstihdam Teşvikinden Yararlanma Koşulları
İşveren payına ait primlerin İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanabilmesi için sigortalıların aylık prim ve hizmet belgelerinin SGK' ya verilmesi ve sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı payına isabet eden tutarı ile İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmayan işveren hissesine ait tutarın süresinde ödenmiş olması, ayrıca işçinin ortalamaya ilave çalışan olması koşulu aranmaktadır.
2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ile 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan hizmet ve yapım konulu işyerlerine yönelik işyerlerinin bu teşvikten faydalanmaları mümkün bulunmamaktadır.
6. Sonuç
Ülkemizin ve küreselleşen dünyamızın en önemli sorunlarından biri olan işsizlik ile mücadelede devletler önlem almaya çalışmakta, önlemler geliştirmektedirler. Gerek genel anlamda ve gerekse engelli yurttaşlarımızın pozitif ayrımcılıkla artı istihdamlarında ülkemizde de bir takım tedbirler alınmış bulunmaktadır. Beş puanlık prim teşviki ülkemizde artık kanıksanan her yapılandırma düzenlemesinde yükümlülüklerini zamanında ve doğru olarak yerine getiren vatandaşlarımızı korumayı amaçlamakta, engelli istihdam teşviki de engelli vatandaşlarımızı sosyal hayata daha fazla entegre etmeye de yaramaktadır. İşsizlik ödeneği alanları istihdam teşviki İşsizlik Fonunu daha rasyonel kullanma amacı taşımakta, kadın ve genç işçi istihdam teşviki de çalışma yaşamına yeni giren deneyimsiz işçilerimizi korumak ve çalışma yaşamına entegrasyonunu sağlamak, keza büyük ölçüde çalışma yaşamının dışındaki kadınlarımızı da istihdam yapısı içinde daha çok yer vermeyi amaçlayan teşvikler olmaktadır. Elbette aynı amaçlı olarak ama bu defa lokal nitelikli teşvikler de bulunmaktadır. Bunları da bir sonraki yazımızda ele alacağız. Şevket TEZEL Sosyal Güvenlik Müşaviri *
--------------------------------
* Gayrimenkul A.Ş. Personel Dairesi Emekli Başuzmanı.
-----------o----------
(1) 16.06.2006 tr.li ve 26200 sayılı RG' de yayımlanmıştır.
(2) SGK' nın 2011⁄45 no’ lu Genelgesi.
(3) 25.02.2011 tr.li ve 27857 (Mük.) sayılı RG' de yayımlanmıştır.
(4) 28.07.1953 tr.li ve 8469 sayılı RG' de yayımlanmıştır.
(5) 6183 sK. m.48.
(6) 10.06.2003 tr.li ve 25134 sayılı RG' de yayımlanmıştır.
(7) 08.09.1999 tr.li ve 23810 sayılı RG’de yayımlanmıştır.
(8) 18.08.2009 tr.li ve 27323 sayılı RG' de yayımlanmıştır.
(9) 08.09.1999 tr.li ve 23810 sayılı RG' de yayımlanmıştır. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti. / www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. |
