I- GİRİŞ

4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun gerekçesinde de belirtildiği üzere günümüzde istihdam sorunu, tüm ülkelerde en önemli sorunlardan biri olmaya devam etmektedir. Bir ülkede üretimde bulunmayanların sayısındaki artış sadece çalışanların üzerindeki yükü arttırmakla kalmamakta aynı zamanda pek çok ekonomik ve sosyal sorunu da beraberinde getirmektedir. İşsizlik sigortası işsizlik riskinin nedenlerini giderici uzun vadeli ekonomik ve sosyal politikalarla birlikte uygulanması halinde yararlı olur. İşsizlik sigortası bulunuyorsa işsiz kalan sigortalı düşük verimli ve gelirli bir işi kabul etmeye ya da bağımsız çalışmaya zorlanmamak da ve işsizlik ödenekleri ile işsiz kaldığı devreyi daha rahat geçirerek uygun biri işi daha kolay bulunmaktadır. Sonuç olarak çalışanlara işsiz kaldıkları dönemde gelir güvencesi getiren işverenlere de teknolojik gelişmelere bağlı yapısal bazı değişiklikleri gerçekleştirme imkanı sağlayan işsizlik sigortasının çalışma yaşamında getirilmesi hem sosyal devlet ilkesinin hem de çağdaş ve demokratik dünya ile bütünleşme hedefinin bir gereği olarak düşünülmüştür. İşsizlik sigortası kendilerinden kaynaklanmayan nedenlerden dolayı işlerinden ayrılmak zorunda kalan çalışanlara işsiz kaldıkları sürede destek olunması amacıyla 4447 sayılı Kanun[1] ile işsizlik sigortası uygulaması öngörülmüştür.

Bu makalede 4447 sayılı Kanun ve diğer mevzuat kapsamında işinden ayrılan çalışanlara verilen işsizlik sigortası uygulamasına ilişkin hak kazanma şartları ile başvuruya ilişkin usul ve esaslardan bahsedilecektir.

II- İŞSİZLİK SİGORTASININ KAPSAMI VE SUNULAN HİZMETLER

İşsizlik sigortasına 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre 4/1-a (eski SSK) sigortalısı olanlardan bir hizmet akdine dayalı olarak çalışan sigortalılar ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20. maddesinde açıklanan özel banka sandıkları ile diğer emeklilik sandıklarına tabi sigortalılar zorunlu olarak tabidir. İstekleri halinde de 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılar ve  ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı işyerleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığınca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma gün sayısı 10 günden az olan kişiler de işsizlik sigortası primi ödeyerek işsizlik sigortasına dahil olabilmektedirler[2].

Banka ve diğer kuruluşların 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20. maddesi kapsamında olan sandıklarına tabi memur veya 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye tabi sözleşmeli statüde bulunanlar, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu, 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu, 3466 sayılı Uzman Jandarma Kanunu, 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu, 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu, 2914 sayılı Yüksek Öğretim Personel Kanunu, 233 ve 399 sayılı kanun hükmünde kararnameler ile 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye tabi kamu kurum ve kuruluşlarının teşkilat kanunlarındaki hükümlerine göre sözleşmeli personel statüsünde çalışanlar ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre geçici personel statüsünde çalıştırılanlar işsizlik sigortası kapsamına dahil değildir. İşinden ayrılan sigortalılara işsizlik sigortası kapsamında yeterli çalışma süresi bulunup da diğer şartları da taşımaları halinde İŞKUR tarafından işsizlik ödeneği verilmesi yanında, bu sürede genel sağlık sigortası primleri de ödenmektedir. İşsizlik ödeneği alanlara İŞKUR tarafından ayrıca yeni bir iş bulma ve meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi verilmesi hizmetleri de sağlanmaktadır.

III- PRİM ORANLARI, PRİMLERİN ÖDENMESİ VE SORUMLULARI

İşsizlik sigortası kapsamına giren bütün sigortalılar, işverenler ve kamu kurumları adına Devlet işsizlik sigortasından sunulacak hizmetleri karşılamak için işsizlik sigortasına prim ödemek zorundadırlar. İşsizlik sigortası primi kapsamdaki çalışanların prime esas aylık brüt kazançları esas alınarak % 1 sigortalı, % 2 işveren ve %1 Devlet payı olarak ödenmektedir. İsteğe bağlı sigortalılardan işsizlik sigortası primini ödeyenlerden ise % 1 sigortalı ve % 2 işveren payı alınmakta ve devlet payı olmamaktadır. İşverenler, işsizlik sigortasına ilişkin prim yükümlülükleri nedeniyle sigortalıların ücretlerinden herhangi bir indirim veya kesinti yapamamaktadırlar. Herhangi bir nedenle işçinin sigortalılık durumunun sona ermesi halinde, o ana kadar işçiden ve işverenden kesilen işsizlik sigortası primleri ile Devlet payı iade edilmemektedir. İşsizlik sigortasına işverenlerce ödenen primler kazancın tespitinde gider olarak kabul edilmektedir. Sigortalılarca ödenen primler de gerçek ücretin hesaplanmasında gelir vergisi matrahından indirilmektedir.

IV- İŞSİZLİK ÖDENEĞİNE HAK KAZANMA KOŞULLARI VE BAŞVURU

İşyerinde çalışmakta iken işinden ayrılan işsizlik sigortası kapsamındaki sigortalının işsizlik ödeneğinden yararlanabilmek için öncelikle kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalması gerekmektedir. Ayrıca işyerinin el değiştirmesi veya başkasına geçmesi, kapanması veya kapatılması, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi gibi nedenlerle işten çıkarılmış olması halinde de ödeneğe hak kazanılmaktadır. Bu şartlarla birlikte işsizlik sigortasından yararlanma koşulları içinde yer alan süre şartları da işçinin hizmet akdinin feshinden önceki son “120 gün” içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olması, son “3 yıl” içinde “en az 600 gün” süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olması, hizmet akdinin feshinden sonraki “30 gün” içinde en yakın İŞKUR birimine şahsen ya da elektronik ortamda başvurması gerekmektedir. İşsizlik ödeneği almak için önemli şartlardan birisi olan son “120 gün” içinde kesintisiz sigortalı olarak çalışma şartının sağlanmasında, hizmet akdinin sona ermesinden önceki son “120 gün” içinde, hizmet akdi devam etmekle birlikte, hastalık, ücretsiz izin, disiplin cezası, gözaltına alınma, hükümlülükle sonuçlanmayan tutukluluk hali, kısmi istihdam, grev, lokavt, genel hayatı etkileyen olaylar, ekonomik kriz, doğal afet nedenleriyle işyerinde faaliyetin durdurulması veya işe ara verilmesi halinde, son “120 gün” ün hesabında prim yatırılmayan bu süreler kesinti sayılmamaktadır.

V- ÖDEME SÜRELERİ

İşinden kendi isteği ve kusuru dışında ayrılan işçinin 4447 sayılı Kanun’da sayılan diğer şartları da taşıması kaydıyla hizmet akdinin feshinden önceki “son 3 yıl” içinde;

• “600 gün” sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere “180 gün”,
• “900 gün” sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere “240 gün”,
• “1080 gün” sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere “300 gün”

 süre ile işsizlik ödeneği ödenmektedir.

VI- ÖDEME SÜRELERİ VE ÖDENEK TUTARLARI

Günlük işsizlik ödeneği, sigortalının “son 4 aylık” prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde kırkı olarak hesaplanmaktadır. Bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde seksenini geçememektedir.

2015 Yılı İşsizlik Ödeneği Tutarları (TL)

Dönemi                                          01.01.2015-30.06.2015     01.07.2015-1.12.2015

Asgari Ücretle Çalışan                                  476,95                                505,53

Azami ödenecek işsizlik ödeneği                      953,90                             1.011,07

Not: Damga Vergisi (binde 7,59) kesilmiş tutarlardır.

 Asgari ücret 1.1.2015-30.6.2015 tarihleri arasında 1.201,50 TL, 1.7.2015-31.12.2015 tarihleri arasında ise 1.273,50 TL’dir.

VII- SONUÇ

İşsizlik ödeneğinden yararlanabilmek için işinden işsizlik sigortasında yararlanmak için gerekli olan durumlar kapsamında ayrılan ve diğer şartları da sağlayan işçinin hizmet akdinin feshinden sonraki “30 gün” içinde en yakın İŞKUR birimine başvurması gerekmektedir. Başvuru, İŞKUR birimine şahsen gelerek veya elektronik ortamda www.iskur.gov.tr adresinden yapılabilmektedir. Mücbir sebepler dışında “30 gün” içerisinde başvurulmaması halinde, başvuruda gecikilen süre, toplam hak sahipliği süresinden düşülmektedir[3]. İşsizlik sigortası başvurusu ile kişinin iş arayan kaydı yapılmakta veya güncellenmektedir. Böylece sigortalı işsizlerin danışmanlık, işe yerleştirme ve mesleki eğitim hizmetlerini alması sağlanmaktadır.

İşinden işsizlik ödeneği almaya müstahak şekilde ayrılan ve diğer şartları da taşıması nedeniyle işsizlik ödeneği alan kişilerin işsizlik ödeneği aldıkları sürede, ikamet adresinin değişmesi, emekliye ayrılarak yaşlılık aylığı almaları, yetkili sağlık kuruluşunca istirahat raporu verilmesi, askerlik veya başka nedenlerle silahaltına alınması, yurtdışına çıkması, bir işte çalışmaya başlaması ve mahkeme kararıyla işe iade edilmesi hallerinde durumu en yakın İŞKUR birimine “15 gün” içinde bildirmesi gerekmektedir. İşsizlik ödeneği aldığı sürede durum değişikliğini zamanında bildirmeyenler kendi kusuru ve bilgilerdeki eksiklik veya yanlışlık nedeniyle yapılan fazla ödemeleri yasal faizi ile birlikte ödemektedirler. Akın ŞİMŞEK* Yaklaşım Dergisi

*   Kamu Yönetimi Uzmanı, Rekabet Kurumu, İdari Koordinatör

[1] 08.09.1999 tarih ve 23810 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[2] Akın Şimşek, “İşsizlik Sigortasında Süreler”, Vergi Raporu, Mart 2014

[3] www.iskur.gov.tr

 Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı Özdoğrular smmm ltd. şti./Mehmet Özdoğru ve/veya ozdogrular.com./com.tr' ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.