Ben yer altı maden işçisiyim. Emeklilik konusunda bir sürü değişiklik oldu. Madencinin emeklilik şartları 2008 öncesi ve sonrası ve en son hali nedir bilemiyoruz. Kendi adıma değil diğer bütün madenci arkadaşlarım adına soruyorum. Bu konuda müthiş bir bilgi kirliliği var. SGK personeli bile doyurucu bilgi veremiyor. Bu sualimi bir sosyal sorumluluk görevi olarak cevaplarsanız iletinizi işyerimizin ilan panosuna asıp tüm arkadaşların yararına ilan edeceğim. Ali Osman S/Tavşanlı-KÜTAHYA

Sayın Ali Osman Bey

Yer altı maden işyerlerinde çalışanların farklı emeklilik hakları hep merak edilmiş ve sizin de vurguladığınız üzere bu konuda bir bilgi karmaşıklığı da söz konusu olagelmiştir. Bu konuda anahtar görevi görecek bir yazı ile sizlere ışık tutmaya çalışalım.  

Yeraltında zor şartlarda hem ölümle burun buruna hem de sağlık için elverişli olmayan tozlu ve havasız şartlarda çalışanların emekliliğini kolaylaştırma Yasa Koyucunun amaçları arasında yer almıştır. 

Ama değişen mevzuatımızda bu avantajlı emeklilik yöntemleri de kendi içerisinde değişikliğe uğramıştır. 

Hizmet akdine tabi çalışan konumunda olan maden işçilerinin emeklilik haklarını kavrayabilmek için 01.10.2008'den önce maden işyerlerinin yer altı işlerinde çalışmaya başlayanlar ile bu tarihten sonra başlayanlar olmak üzere ikiye ayırmak gerekiyor. 

5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihi olan 01.10.2008 tarihinden önce maden işyerlerinin yer altı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak çalışmaya başlayanların emeklilik haklarını da üç başlık halinde görmek mümkün.

Yani emeklilik durumunu merak eden maden işçisi önce 01.10.2008'den evvel yer altı maden işyerlerinde çalışmışsa aşağıdaki üç şarta göre durumunu sorgulamalı, şayet 01.10.2008'den önce yer altı maden işyerinde çalışmamışsa 5510 sayılı Kanundaki şartlara göre değerlendirme yapmalıdır. 

Durum sorgulaması yaparken 20 veya 25 yıllık sigortalılık sürelerinin saptanmasında sigortalıların tüm hizmet sürelerinin dikkate alınacağı, 5 bin gün prim gün sayısının hesabına salt maden yeraltı sürekli ve münavebeli (gruplu) hizmetlerin, 4 bin günün hesabına ise sadece münavebeli hizmetlerin katılacağını bilmek gerekiyor.

1 Ekim 2008'den Önce Yer Altı Maden İşyerlerinde Çalışmaya Başlayanlar

1 Ekim 2008'den önce yeraltı maden işlerinde sürekli veya münavebeli olarak çalışanlar için normal emeklilikten daha kolay sağlanan üç ayrı emeklilik metodu öngörülmüş bulunuyor.

Yeraltında Sürekli Çalışanların Günden Emekliliği

En az 20 yıldan beri Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işyerlerinde sürekli çalışan ve bu işlerde en az 5000 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödeyen sigortalılara yazılı talepleri halinde yaş şartı aranmaksızın yaşlılık aylığı bağlanması gerekir.

Örnek – 1:

Maden işçisi 01.01.1979 doğumlu Ali Bey yer altı maden işyerinde 01.06.1997’den beri sürekli çalışmakta ve bu kapsamda 4600 günü bulunmakta ise maden işçisi Ali Bey 01.06.2017 tarihine kadar 400 gün daha aynı kapsamda çalışırsa 01.06.2017 tarihinde emekli olabilecektir. Ali Bey o tarihte 38 yaşında olsa bile yaştan etkilenmeyecektir.

Yeraltında münavebeli çalışanların günden emekliliği

En az 25 yıldan beri Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yer altı işlerinde yeraltı münavebeli işlerinde çalışan ve bu işlerde en az 4000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödeyen sigortalılara da yine yaş şartı aranmaksızın 8100 gün prim ödemiş sigortalılar gibi yaşlılık aylığı bağlanması gerekir.

Örnek - 2:

Maden işçisi 02.08.1972 doğumlu Veli Bey yer altı münavebeli işyerinde 08.07.1991’den beri 3800 gün çalışmıştır. Veli Bey 08.07.2016 tarihinde 25 yılı dolduruncaya kadar 200 gün daha bu kapsamda çalışırsa 08.07.2016 tarihinde emekli olabilecektir.

Yeraltında Çalışanların 50 Yaştan Emekliliği

50 yaşını dolduran ve malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi çalışmalarının en az 1800 gününü maden işyerlerinin yeraltı işlerinde geçirmiş olan sigortalıların emekliliğini de ikiye ayırmak gerekiyor. Bunlardan sigortalı olarak işe giriş tarihi 08.09.1999’dan önce olanlara 5000 gün veya 15 yıllık sigortalılık süresi ve en az 3600 gün, sigortalı olarak işe giriş tarihi 08.09.1999’dan sonra olanlara ise 7000 gün veya 25 yıllık sigortalılık süresi ve en az 4500 prim gün sayısı koşullarının yerine gelmesi halinde yaşlılık aylığı bağlanması gerekiyor.

Görüleceği üzere bu üçüncü yöntemde çalışma yaşamının 1800 günü yeraltı maden işyerlerinde geçmiş olanların yer üstü çalışmalarıyla birlikte tüm günleri birleştirilip 50 yaşını doldurmaları halinde sigortalılık başlangıçlarının 08.09.1999 tarihinden önce veya sonra olmasına göre gün sayılarına tabi olarak emeklilikleri söz konusu oluyor.

Burada belirleyici durumda olan yeraltında çalışılmış asgari 1800 gün şartının tamamlanmasında 01.10.2008 öncesi ve sonrası günlerinde birleştirilebileceğine dikkat çekmek gerekiyor. Bu halde ayrıca yeraltında geçen çalışma süresinin dörtte birinin gün sayısına ilave edilmesi gerekiyor ve durum gerekli gün sayısının tamamlanmasına önemli katkı sağlıyor. Mamafih eklenen bu süre ayrıca yaştan indirim sağlamıyor. 

Örnek - 3:

01.05.1998 tarihinde başladığı sigortalılığında 01.10.2008'den önce çalışmaya başladığı yer altı maden işyerlerinde 2160 gün, diğer işyerlerinde 780 gün çalışması olan 09.12.1963 doğumlu Sami Bey’in 2160 günlük çalışmadan 540 gün zammı var demektir. 15 yıl sigortalılık süresi bulunan ve 50 yaşını da doldurmuş bulunan Sami Bey 120 gün daha prim öderse emekli olabilecektir.

Örnek - 4:

Sami Bey’in sigortalılığa 01.01.2002’de başlayan 01.07.1967 doğumlu kardeşi Hami Bey’in ise 01.10.2008'den önce yer altı maden işyerlerinde geçmiş 1700 günü, normal işyerlerinde geçen 2000 günü bulunmaktadır. Hami Bey yer altı maden işyerlerinde en az 100 gün daha çalışırsa toplam günü 1800+450+2000=4250 günü olacak, 250 gün daha prim ödemesi halinde 2027’de veya 7 bin günü doldururduğunda hemen emekli olabilecektir. 25 yıl ve 4500 günle 2027’de emekli olma yerine 7 bin günü hedeflemesi daha yerinde olacaktır. 7 bin günü çabuk doldurması açısından da yer altı maden işyerlerinde çalışmaya devam etmesi daha isabetli olacaktır.

1 Ekim 2008'den Sonra Maden İşyerlerinde Çalışmaya Başlayanlar

Maden işyerlerinin yeraltı işlerinde ilk defa 01.10.2008 tarihinden itibaren çalışmaya başlayan sigortalıların yaşlılık aylığına hak kazanma şartları daha basite indirgenmiş bulunuyor. Buna göre maden işyerlerinin yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 20 yıldan beri çalışan sigortalılar için 7 bin 200 gün ve 50 yaş olarak öngörülmüş bulunuyor.

Fiili Hizmet Zammı Var

Tabii bununla bitmiyor. 5510 sayılı Kanunun getirdiği bu yeni sistemin ayrı bir yönü de fiili hizmet zammı kapsamına alınması oluyor. Öyle ki  01.10.2008'den sonra maden işyerlerinin yer altı işlerinde geçen prim ödeme gün sayılarına, bu işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için 180 gün, fiili hizmet süresi zammı olarak ekleniyor ve ayrıca yaş şartından bu süre kadar düşülmesi gerekiyor. Mamafih yaş haddi indiriminden faydalanabilmek için sigortalıların söz konusu işlerde en az 1800 gün çalışmış olmaları şartı da aranıyor.

Örneğin, maden işyerlerinin yer altı işlerinde ilk defa 2008/Ekim ayından sonra çalışmaya başlayan ve bu işlerde en az 2160 gün çalışan bir sigortalının fiili hizmet süresi zammı 2160 x 0,50 = 1080 gün yani 3 yıldır. Yani bu sigortalının gün sayısına 1080 gün eklenip 50 yaş şartından da 3 yaş düşülmesi gerekiyor. Maden işyerindeki çalışmalarından dolayı gün sayısı da 2160+1080=3240 gün oluyor. 

Bu durumda normal çalışma hayatına 01.10.2008'den önce başlayıp, 01.10.2008'den sonra yeraltı maden işyerlerinde çalışmaya başlamış ve hatta normal emeklilik zamanı da yaklaşmışsa maden işyerlerinden çalışmanın emeklilik avantajını yaşaması zor olacaktır. Zira bu haktan faydalanması için yeraltı maden işyerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 1800 gün çalışma şartını sağlaması zorunlu bulunuyor. 

Sınırlama Yok

Yer altı maden işçilerinin fiili hizmet zammı diğer fiili hizmet zammı hakkına sahip olan mesleklerden farklı ve daha avantajlı bulunuyor. Yer altı maden işçilerinin fiili hizmet zammı diğer meslek gruplarından farklı olarak ne 5 veya 8 yılla sınırlanmış ve ne de elde edilen fiili hizmet zammının yaştan indirme özelliği yarıya indirilmiş bulunuyor. Bu bakımlardan milletvekillerinin fiili hizmet zammı hakkı dışında diğer tüm çalışan gruplarına göre haklı olarak en avantajlı emeklilik hakkına sahip bulunuyor. 

Yer altı maden işçilerinin fiili hizmet zammına ilişkin tek dezavantajı fiili hizmet zammının tüm özelliklerinden faydalanmak için en az 1800 gün staj süresine yani asgari çalışma süresi şartına tabi tutulması oluyor.

Örnek - 1:

Örneğin yeraltı maden işçisi 01.01.1986 doğumlu Ahmet Bey 1 Ekim 2008'den önce 1440 gün normal sigortalı olarak çalışmış ve ilk defa 2009 yılında yer altı maden işyerlerinde çalışmaya başlamıştır. Ahmet Bey 05.07.2009 tarihinde başladığı yeraltı maden işyerlerinde 3 bin 840 günü tamamlarsa 3840 x 0,50 = 1920 gün fiili hizmet süresi zammı kazanacak ve gün sayısı 3840 + 1920 + 1440 = 7200 günü tamamlamış olacaktır. Bu verilere göre 1920 gün yani 5 yıl 4 ay fiili hizmet zammının da yaştan düşürülmesiyle yaş şartı 50 - 5 yıl 4 ay = 44 yaş 8 aylık iken yani 01.09.2030'da emekli olabilecektir. Ahmet Bey yeraltı maden işyerinde çalışmaya devam ettikçe emeklilik yaşı yüzde 50 oranında geri çekilmeye devam edecektir. Ancak 05.07.2029 yılından daha geriye çekilemeyecektir.

Örnek – 2:

Bir diğer maden işçisi 01.07.1988 doğumlu Mehmet Bey ise çalışma hayatına da maden işçiliğine de 01.10.2008'den sonra örneğin 02.01.2010'da başlamış ve yer altı maden işyerlerinde 2022 yılına kadar 4 bin 800 günü doldurmuştur. Mehmet Bey 4800 günü doldurmakla 4800'ün yarısı olan 2400 günlük fiili hizmet zammı ile birlikte gerekli asgari gün sayısı olan 7200 günü tamamlamış olacak, ayrıca 50 emeklilik yaşından 6 yıl 8 ay da indirim hakkı elde etmiş olacaktır. Mehmet Bey mevcut hizmetlerine göre 43 yaş 4 aylık olduğu 01.11.2031 tarihinde emekliliği hak etmiş oluyor. Mehmet Bey bugünden sonra maden işyerlerinde 4800 günün de üzerinde çalışacağı her iki tam yıl için emeklilik tarihi bir yıl daha geri gelmeye devam edecektir.  Örneğin 720 gün daha yer altı maden işyerlerinde çalışırsa 01.11.2030 tarihinde emekliliği hak etmiş olacaktır. 720 gün değil de 1440 gün daha yer altı maden işyerlerinde çalışsa emeklilik tarihi 01.11.2029 olamayacak, alacağı ilave fiili hizmet zamlarına karşın 20 yıl şartını dolduracağı 02.01.2030 tarihinden daha önce emekli olamayacaktır. Şevket Tezel

http://www.alitezel.com/index.php?sid=yazi&id=8106

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı Özdoğrular smmm ltd. şti /Mehmet Özdoğru ve/veya ozdogrular.com./com.tr' ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.