Özdoğrular - Dul Ve Yetim Kadınlar Anne-Babadan Yada Eşten Ve Anne-Babadan Olmak Üzere İki Ölüm Aylığı Alabilir mi?

Dul Ve Yetim Kadınlar Anne-Babadan Yada Eşten Ve Anne-Babadan Olmak Üzere İki Ölüm Aylığı Alabilir mi?

13 Kasım 2017

Dul Ve Yetim Kadınlar Anne-Babadan Yada Eşten Ve Anne-Babadan Olmak Üzere İki Ölüm Aylığı Alabilir mi?

I- GİRİŞ

Sigortalının ölümü sonrası geride kalan aile bireyleri yaşadıkları sosyal tehlike nedeniyle gelir kaybına uğrar. Sigortalının ölümü sonrası sosyal tehlikeye uğradığı için(1) geçim sıkıntısı yaşaması muhtemel olan sigortalının dul kalan eşi, bekar, dul veya boşanmış kız çocuğu, ölüm sosyal tehlikesi nedeniyle mahrum kalacağı maddi desteğin yerini alacak bir sosyal yardıma gereksinim duyar(2).

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun’u(3), sigortalının ölümü sonrası geçimleri sigortalı tarafından sağlanan aile bireylerinin geleceklerini güvence altına almak amacıyla, ölüm sigortası düzenlemesine yer vermiştir.

5510 sayılı Kanun’un 54. maddesine göre anne ve babasından ayrı ayrı aylığa hak kazanan çocuklara, yüksek olan aylığın tamamı, az olan aylığın yarısı (5510, md. 54/I-a.3), hem eşinden, hem de anne ve/veya babasından ölüm aylığına hak kazananlara, tercihine göre eşinden ya da anne ve/veya babasından aylık bağlanacağı (5510, md. 54/I-a.5) hükmü bulunmakla birlikte, kız çocukları açısından ölüm aylığına esas hak sahipliğinin, ölümün gerçekleştiği tarihteki sosyal sigorta mevzuatına göre belirlenmesi(4) ilkesi gereği, kız çocuklarına, anne ve baba üzerinden ya da eş ve anne-baba üzerinden olmak üzere iki aylık bağlanıp bağlanamayacağı yazımızın konusunu oluşturmaktadır.

II- ÖLÜM AYLIĞI KOŞULLARI

Temel koruma birimi olarak aileyi esas alan ölüm sigortası, diğer sigorta kollarından farklı olarak sigortalının kendisine değil, ölüme bağlı olarak geride kalan hak sahiplerine sosyal güvence sağlar. Yasa koyucu, Türk toplumunun aile ve sosyal yapısını gözeterek sigortalının eşi, çocukları, anne ve babasını(5) hak sahibi saymıştır(6).

5510 sayılı Kanun gereği, geride kalan aile bireylerinin, ölüm sigortası kapsamından ölüm aylığına hak kazanabilmeleri için üç koşulun sağlamış olması gerekir. Bu koşulların ilki sigortalının ölümü, ikincisi sigortalının sağlığında belirli bir süre prim ödemesinin olması, son koşul ise geride kalanların 5510 sayılı Kanunda tanımlanmış olan hak sahibi niteliğini taşımasıdır(7).

Sigortalının ölüm biçiminin bir önemi bulunmamakla birlikte, sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle ölmesi veya sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı almakta iken ölmesi durumunda, hak sahipleri ölüm gelirine hak kazandığı gibi sigortalının prim ödemesi ölüm aylığına hak kazanmaya yeterse hak sahiplerine ölüm aylığı dışında ölüm geliri de bağlanır (5510, md. 16, 22, 32, 34)(8).

Belirtmeliyiz ki; ölenin mirasının reddedilmesi, -sosyal sigortalardaki zorunluluk ilkesi- gereği(9), mirası reddedenin hak sahibi niteliği taşıması koşuluyla ölüm aylığı almasını engellemez(10).

Ölüm aylığı bağlanabilmesi için gerekli sigortalılık süresi ve/veya prim ödeme gün sayısı tabloda yer almaktadır(11).

Aylık Statüsü	Ölüm tarihi	Ölüm Aylığı İçin Gerekli Prim Ödeme Süresi
4/I-a veya 4/I-b veya 4/I-c	30.9.2008 sonrası	En az 1800 gün prim ödenmiş olması (4/I-a sigortalıları için her türlü borçlanma hariç en az 5 yıl sigortalılık süresi + 900 gün prim)
Emekli Sandığı (5434)	Ölüm tarihinin önemi yok	En az 10 yıl (3600 gün) prim ödenmiş olması (5 yıl/1800 gün prim ödemesi varsa 5510, md. 32 ve md. 34 kapsamında aylık bağlanır.)
SSK	01.10.2008 öncesi	En az 5 yıl sigortalılık süresi ve en az 900 gün prim ödenmesi (borçlanmayla tamamlanabilir)
Tarım SSK (2925 sayılı Kanun)	Ölüm tarihinin önemi yok	En az 5 yıl sigortalılık süresi ve en az 900 gün prim ödenmesi (borçlanmayla tamamlanabilir)
Bağ-Kur	-04.10.2000 öncesi veya -08.08.2001-01.08.2003 arası	En az 1080 gün prim ödenmiş olması (Eksik kalan süreler borçlanmayla tamamlanabilir)
Bağ-Kur	-04.10.2000-07.08.2001 arası -02.08.2003-30.09.2008 arası	En az 1800 gün prim ödenmiş olması (Eksik kalan süreler borçlanmayla tamamlanabilir)
Tarım Bağ-Kur (2926 sayılı Kanun)	-04.10.2000 öncesi veya -08.08.2001-01.08.2003 arası	En az 1080 gün prim ödenmiş olması (Eksik kalan süreler borçlanmayla tamamlanabilir)
Tarım Bağ-Kur (2926 sayılı Kanun)	-04.10.2000-07.08.2001 arası -02.08.2003-30.09.2008 arası	En az 1800 gün prim ödenmiş olması (Eksik kalan süreler borçlanmayla tamamlanabilir)
Banka Sandıkları (Aktif(12) veya SGK’ya devir)	01.10.2008 öncesi	En az 5 yıl sigortalılık süresi ve en az 900 gün prim ödenmesi (borçlanmayla tamamlanabilir)
Banka Sandıkları (Aktif veya SGK’ya devir)	30.09.2008 sonrası	En az 1800 gün prim ödenmiş olması veya her türlü borçlanma hariç en az 5 yıl sigortalılık süresi + 900 gün prim bulunması

III- DUL EŞİN HAK SAHİPLİĞİ

Hak sahiplerinden ilki dul eştir. Dul eşe aylık bağlanması için iki şart aranmaktadır. Bunların ilki sigortalının ölüm tarihinde Türk Medeni Kanun’una göre evlilik birlikteliğinin bulunması, diğer şart ise dul eşin sigortalının ölümü sonrası evlenmemesidir. Dolayısıyla dul eşin gelir ya da aylık alması veya sigortalı olarak çalışması ölüm aylığı almasına engel değildir.

Ancak 01.10.2008 tarihinden sonra ölen 4/I-a, 4/I-b veya 4/I-c sigortalısının hak sahibi eşi dışında, ölüm aylığı alan başka çocuk yok ise eşin çalışması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ya da aylık alması ölüm aylık hissesini % 75’den % 50’ye (5510, md. 34) indirir(13). Aynı oranlar, aktif ve SGK’ya devir banka sandıklarından aylık bağlanacak dul eşler içinde geçerlidir. (5510, geçici md. 20/XI) Yine ölen 5434 sayılı Emekli Sandığı iştirakçisi sigortalının dul eşinin, başka aylık alan yoksa yüzde 75, aylık alan bir çocuk varsa yüzde 60 olan aylık hissesi emekli, adi malullük, vazife malullüğü aylığı alan veya iştirakçi olan dul eş için yüzde 50 olarak uygulanır (5434, md. 68).

5510 sayılı Kanuna göre, dul eşin evlenmesi halinde aylığı kesilir, evlilik ölüm nedeniyle sona ererse dul eşe yeniden aylık bağlanır. Sonraki eşin ölümü sonrası önceki ve sonraki eşinden de ölüm aylığına hak kazanan eşe tercih ettiği aylık bağlanır(14). (5510, md. 54/I)

Eşlerin birinden ölüm geliri, diğerinden ölüm aylığı alma hakkı bulunan dul eşe gelir ve aylık mukayesesi yapılarak yüksek olan tam düşük olan yarım bağlanır(15). (5510, md. 54/son)

IV- KIZ ÇOCUKLARININ HAK SAHİPLİĞİ

5510 sayılı Kanun’a göre diğer bir hak sahibi ise sigortalının kız çocuğudur. 5510 sayılı Kanunda, sigortalının bekâr veya boşanmış ya da dul kalmış veya sonradan bu duruma düşmüş olan, sigortalı çalışması bulunmayan, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ya da aylık almayan kız çocukları, hak sahibi olarak nitelendirilmiştir.

5510 sayılı Kanun’daki bu düzenleme gereği, sigortalının kız çocuklarının hak sahipliğini, genel ve özel olmak üzere iki şarta bağlanmıştır. Sigortalının çocuklarının ölüm aylığına hak kazanabilmeleri için aranan genel şartlar, 5510 sayılı Kanun (uzun vade sigorta primine tabi) veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmamak veya asli sigortalı gelir ya da aylığı almamaktır.

Kız çocukları için aranan özel şart ise kız çocuğunun medeni hali ile ilgilidir. Kız çocukları evlenmedikleri sürece hak sahipliği niteliğini taşır. Boşanmış veya eşinin ölümü nedeniyle dul kalmış kız çocukları da bekâr kız çocukları gibi hak sahibi sayılır. Kız çocukları için yaş ve öğrenim şartı aranmaz(16). Diğer bir anlatımla kız çocukları için hak sahipliği medeni durum ve sigortalılık/gelir-aylık alma ilişkisine bağlıdır.

Belirtelim ki; 01.10.2008 tarihinden önce yürürlükte bulunan sosyal sigorta kanunları kız çocuklarının hak sahibi sayılma koşullarını farklı belirlemiştir. Bütün sigorta kanunları kız çocuklarının hak sahipliği için evli olmamak, evli olmakla beraber sonradan boşanmak veya dul kalmayı genel koşul görmüştür. Bu şartlar yanında, 506 sayılı Kanuna göre, Sosyal Sigortaya, Emekli Sandıklarına tabi bir işte çalışmayan, buralardan asli sigortalı geliri veya aylığı almayan kız çocukları hak sahibidir. Banka sandıkları için de aynı şartlar geçerlidir. 1479 sayılı Kanun ise önceleri geçimi sağlayacak gelir bulunmama şartını sonradan sigortalı çalışmamak veya kendi sigortalılığı nedeniyle aylık almamak olarak revize etmiştir(17). 5434 sayılı Kanun ise kız çocuğunun devlet memuru olmamasını (5434 veya 5510, md. 4/I-c sigortalısı olmayan) aylık almak için yeterli görmüştür. Tarım SSK ve Tarım Bağ-Kur Kanunlarında ise dönem içerisinde değişiklik olmakla birlikte son değişiklikte sigortalı çalışmamak veya kendi sigortalılığı nedeniyle aylık almamak aylık için aranan şarttır.

Kız çocuklarına ölüm aylığı bağlanması için gerekli şartlar tabloda yer almaktadır.

Aylık Statüsü	Ölüm tarihi	Kız Çocukları İçin Hak Sahipliği Koşulları
4/1-a, 4/I-b, 4/I-c	30.09.2008 sonrası	-Türkiye’de/Yurtdışında Sigortalı Çalışmamak (7103 sayılı yasaya göre değişiklik yapıldı) -Asli Sigortalı Geliri/Aylığı Almamak -Evlenmemiş, boşanmış, dul kalmış olmak
SSK	01.10.2008 öncesi	-Türkiye’de/Yurtdışında Sigortalı Çalışmamak (7103 sayılı yasaya göre değişiklik yapıldı) -Asli Sigortalı Geliri/Aylığı Almamak -Evlenmemiş, boşanmış, dul kalmış olmak
Emekli Sandığı (5434)	Ölüm tarihinin önemi bulunmuyor.	-Devlet Memuru Olmamak (5434 veya 5510, md. 4/I-c Sigortalısı Olmamak) (7103 sayılı yasaya göre değişiklik yapıldı) -5434 veya 5510, md. 4/I-c Kapsamında Aylık Almamak -Evlenmemiş, boşanmış, dul kalmış olmak
Bağ-Kur	04.10.2000 öncesi veya 08.08.2001-01.08.2003 arası	01.10.2016 tarihi öncesindeki uygulama: -Evlenmemiş, boşanmış, dul kalmış olmak -Geçimini Sağlayacak Başka Bir Geliri Olmamak (Gelirleri Toplamının Brüt Asgari Ücretten Fazla Olmaması)
	04.10.2000 öncesi veya 08.08.2001-01.08.2003 arası	01.10.2016 tarihinden itibaren uygulama: -Türkiye’de/Yurtdışında Sigortalı Çalışmamak (7103 sayılı yasaya göre değişiklik yapıldı) -Asli Sigortalı Geliri/Aylığı Almamak -Evlenmemiş, boşanmış, dul kalmış olmak
	04.10.2000-07.08.2001 arası veya 02.08.2003-30.09.2008 arası	-Türkiye’de/Yurtdışında Sigortalı Çalışmamak (7103 sayılı yasaya göre değişiklik yapıldı) -Asli Sigortalı Geliri/Aylığı Almamak -Evlenmemiş, boşanmış, dul kalmış olmak

Tarım Bağ-Kur

04.10.2000 öncesi

veya

08.08.2001-01.08.2003 arası

-Türkiye’de/Yurtdışında Sigortalı Çalışmamak (7103 sayılı yasaya göre değişiklik yapıldı)

-Herhangi bir statüde aylık almamak (ölüm gelir/aylığı dahil)