Kriz Wall Streette ABD'nin Büyük Yatırım Bankalarını Tarihe Gömdü, Fed, AIG' yi satın aldı, soncunda Tüm Dünya bu krizden etkilendi..

ABD'de, 14 ay önce konut piyasasında kullanılan kredilerin geri dönmemesiyle başlayan ve daha sonra bütün dünyayı etkilemeye başlayan küresel kriz, dünyanın en büyük ekonomisi olan ABD'nin dev bankalarını tarihe gömdü.

ABD'nin dev sigorta şirketi American International Group'un (AIG) batmasının küresel krizi daha da derinleştirmesi endişeleri üzerine ABD Merkez Bankası (Fed), şirkete acil 85 milyar dolar para aktarmayı ve karşılığında firmanın hisselerinin yüzde 80'ini denetimi altına almayı kararlaştırdı.

Küresel krizin ABD'deki seyri şöyle:

-16 Mart: JPMorgan Chase bankası, hisse senetlerinin değeri hızla düşen ve iflas eden Bear Stearns'ı, Fed'in de desteğiyle yaklaşık 1 milyar dolara satın aldı. Bear Stearns'ın bir yıl önceki değeri yaklaşık 32 milyar dolardı.

-11 Temmuz: ABD'nin Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu olarak kabul edilen ''Federal Deposit Insurance Corp'' (FDIC), konut sektöründeki kredi krizinden etkilenen ve varlıkları 32 milyar dolar, toplam mevduatı 19 milyar dolar olan IndyMac bankasına el koydu.

-7 Eylül: ABD yönetimi, konut piyasasını istikrara kavuşturma adına, konut sektöründe kullanılan kredilerin yarısını elinde bulunduran zordaki konut kredisi şirketleri Fannie Mae ve Freddie Mac'e el koydu. Bu iki şirket yaklaşık 5 trilyon dolar değerindeki krediye sahip ya da garantörü durumunda bulunuyor.

-10 Eylül: ABD'nin dördüncü büyük yatırım bankası durumundaki Lehman Brothers, 4 milyar dolarlık zarar açıkladıktan sonra kendini satılığa çıkardı.

-14 Eylül: Lehman Brothers'ı kurtarmak için yapılan görüşmelerde ABD yönetimi bankayı kurtarmak için mali destek vermeyeceğini açıklayınca, Lehman Brothers'ın çökeceği endişeleri üzerine Merrill Lynch çareyi Bank of America tarafından satın alınmakta buldu. Bank of America Merrill Lynch'i 50 milyar dolara satın aldı.

-15 Eylül: Lehman Brothers iflasını açıkladı. Ardından kredi derecelendirme kuruluşlarının notunu düşürdüğü AIG'in küresel krizin bir sonraki kurbanı olacağı endişeleri arttı.

-16 Eylül: Lehman Brothers'a destek vermeyen ABD yönetimi, küresel krizin daha da derinleşmesini göze alamayarak aynı desteği AIG'den esirgemedi. Fed, şirkete acil 85 milyar dolar para aktarmayı ve karşılığında firmanın hisselerinin yüzde 80'ini denetimi altına almayı kararlaştırdı.

Dünya çapında 116 binden fazla kişiye istihdam sağlayan AIG, 130 ülkede faaliyet gösteriyor. Aktifleri 1 trilyon doları aşan AIG, üç çeyrek üst üste zarar etti. AIG'ın bu yıl ikinci çeyrekteki zararı 5,36 milyar dolar oldu.

''CİDDİ PARA YA DA KREDİ DARLIĞI''

9 Ağustos 2007'de Fransız BNP Paribas bankası kredi maliyetini keskin biçimde artırdığında ''ciddi para ya da kredi darlığı'' ifadesi yeni bir dönemin başlangıcına işaret ediyordu.

Aslında sorunlar çok daha önce başlamıştı. ABD'de faiz oranlarının yüzde 1'den yüzde 5,35'e yükseldiği 2004 ve 2006 yılları arasındaki iki yıllık süreden sonra, konut fiyatlarının düşmesi ve konut kredilerini ödeyemeyenlerin sayısının artmasıyla ABD'de konut sektöründe sorunlar baş göstermeye başladı.

Nisan 2007'de ABD'li yüksek riskli (sub-prime) mortgage kuruluşu New Century Financial iflas başvurusunda bulundu ve çalışma gücünün yarısını azalttı. Yüksek riskli mortgage piyasasındaki çöküş dünyada diğer bankaları etkilemeye başladı.

Fed Başkanı Ben Bernanke, ABD'de yüksek riskli kredi krizinin maliyetinin 100 milyar doları bulabileceğini açıkladı.

9 Ağustos 2007'de yatırım bankası BNP Paribas, yatırımcılara, fonlarının ikisinden para alamayacaklarını bildirdi. Bu, bankaların birbirleriyle iş yapmayı reddettiğinin açık bir işaretiydi.

Avrupa Merkez Bankası (AMB), likiditeyi düzeltmek amacıyla bankacılık piyasasına önce 95 milyar avro, daha sonra 108,7 milyar avro para pompaladı. Fed, Kanada Merkez Bankası ve Japonya Merkez Bankası da müdahaleye başladı.

Avrupa'da krizin ilk kurbanı yüksek riskli mortgage piyasasına yatırım yapan Alman bankası Sachsen Landesbank oldu.

Eylül 2007'de İngiliz Northern Rock, İngiltere Merkez Bankasından acil yardım istedi. Northern Rock bankası daha sonra kamulaştırıldı.

BÜYÜK KAYIPLAR AÇIKLANMAYA BAŞLADI

1 Ekim 2007'de İsviçreli UBS, 3,4 milyar dolar zarar açıklayan dünyanın ilk büyük bankası oldu. ABD'li Citigroup yüksek riskli kredilerle ilgili 3,1 milyar dolar zarar bildirdi. Citigroup'un, 6 ay içinde açıkladığı zararı 40 milyar doları buldu.

Merrill Lynch de 7,9 milyar dolar zarar ettiğini bildirdi.

9 Ocak 2008'de Dünya Bankası, kredi krizi zengin ülkeleri etkilediği için küresel ekonomik büyümenin bu yıl yavaşlayacağını açıkladı.

22 Ocak 2007'de Fed, ekonominin resesyona girmesini önlemek amacıyla gösterge faiz oranını üç çeyrek azaltarak yüzde 3,5'e çekti. BU Fed'in son 25 yıldaki en büyük kesintisiydi.

10 Şubat 2008'de sanayileşmiş G7 ülkelerinin liderleri, ABD'de yüksek riskli mortgage piyasasındaki çöküşten kaynaklanan kayıpların dünya çapında 400 milyar doları bulabileceğini söylediler.

8 Nisan 2008'de Uluslararası Para Fonu (IMF), küresel kredi krizinin 1 trilyon doları bulabileceğini ve hatta aşabileceğini bildirdi.

Haziran 2008'de ABD Federal Soruşturma Bürosu (FBI), yaklaşık 1 milyar dolarlık mortgage yolsuzluğuyla ilgili olarak borsa simsarları ve konut sektöründe çalışanlar dahil 406 kişiyi gözaltına aldı. Ayrıca yüksek riskli mortgage kredisiyle bağlantılı korunaklı iki büyük yatırım fonunun (hedge fonları) çöküşüyle ilgili Bear Stearns bankasının iki çalışanı, fonların sorununu bildikleri halde yatırımcılara bunu açıklamamakla suçlandı. Fonların toplam kaybı 1,4 milyar dolardı.

Ağustos ayında küresel bankacılık devi İngiliz HSBC bankası, mali piyasalardaki koşulların son birkaç 10 yıldaki en zorlusu olduğunu açıkladı.

İngiltere Maliye Bakanı Alistair Darling, Guardian gazetesine verdiği demeçte, İngiliz ekonomisinin son 60 yıldaki en kötü kriziyle karşı karşıya olduğunu söyledi.

Avrupa Komisyonu, bu ay içinde yaptığı açıklamada, İngiltere, Almanya ve İspanya'nın yıl sonuna kadar resesyona gireceği uyarısında bulundu.

KÜRESEL KRİZDE EN FAZLA KAYBEDENLER

Geçen yıl üçüncü çeyrekte başlayan kredi krizinde küresel bankacılık kurumlarının kayıpları geçen ay itibariyle yaklaşık 404 milyar doları buldu.

Küresel krizde en fazla kaybedenler geçen ay itibariyle şöyle sıralanıyor:

ŞİRKET ZARARI

(milyar dolar)

1-Citigroup 57,50

2-Merrill Lynch 46,80

3-UBS 36,70

4-HSBC 18,70

5-AIG 16.77

6-RBS 16,50

7-Bank of America 15,31

8-IKB 14,73

9-Fannie Mae 12,74

10-Morgan Stanley 11,70

11-Wachovia 11,58

12-Deutsche Bank 11,40

13-Ambac 10,3

14-MBIA Inc 9,43

15-Barclays 9,20

16-JPMorgan 8,70

17-Credit Suisse 8,13

18-Washington Mutual 8,10

19-HBOS 7,50

20-Lehman Brothers 7,03

21-Bayerische Landesbank 6,75

22-Freddie Mac 6,70

23-Societe Generale 6,40

24-Mizuho Financial Group 6,24

25-Dresdner Bank 5,00

26-Bear Stearns 3,40

27-Fortis 3,10

28-WestLB 3,10

29-BNP Paribas 2,70

30-UniCredit 2,70

31-Lloyds TSB 2,60

32-Nomura Holdings 2,46

33-DZ Bank 2,00

34-Natixis 2,00

35-Swiss Re 1,85

36-HSH Nordbank 1,70

37-LBBW 1,70

38-Commerzbank 1,24

39-Mitsubishi UFJ 1,19

40-Sumitomo 1,19

41-AXA 1,14

--------

TOPLAM

pwc