Asıl işveren ve Alt işverenin 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanundaki ilişkisine bakıldığında; İşveren, işveren vekili, geçici iş ilişkisi kurulan işveren ve alt işveren başlıklı 12 maddesin de “Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde, iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişiye alt işveren denir. Sigortalılar, üçüncü bir kişinin aracılığı ile işe girmiş ve bunlarla sözleşme yapmış olsalar dahi, asıl işveren, bu Kanunun işverene yüklediği yükümlülüklerden dolayı alt işveren ile birlikte sorumludur.”[3]  Madde de alt işveren tanımı yapılmakla birlikte asıl işvereninin alt işverenle birlikte birlikte sorumlu oldukları yazmaktadır. Burada sorumluluğun içinde alt işverenin borçları, iş kazası, kayıt dışı sigortalı çalıştırma, belge bilgi verme, prim borçlarını ödememe vb… işlemlere uygulanan yaptırımlar kast edilmektedir.

Alt işverenler ayrıca tescil aşamasın da 5510 sayılı kanunun İşyeri, işyerinin bildirilmesi, devri, intikali ve nakli başlıklı 11. maddesinde “Alt işveren, asıl işverenin işyerinde çalıştırdığı sigortalıları, işverenle aralarında yaptıkları sözleşmenin ibrazı kaydıyla, Kurumdan alacağı özel bir numara ile asıl işverenin kayıtlı olduğu dosyadan bildirir.” hükmünden dolayı asıl işverenle aynı iş yeri sicilini almakla birlikte bildirim yapmaktadır.

B- TAŞERONU VE ASIL İŞVERENLERİN BORÇLARI VE SİGORTALI SAYILARI YÖNÜNDEN DESTEKTEN YARARLANMA HALLERİ

Asgari ücret desteğinin verildiği 01.01.2019 tarihinden önce tescili olan asıl işveren ve alt işverenler yönünden değerlendirme:

1- Asıl veya alt işverenlerin borcunun olması halinde; hem asıl işveren hem de alt işverenler teşvikten faydalanabilirler.

2- Sigortalı sayısı yönünden asıl işveren ayrı alt işveren ayrı ayrı değerlendirilir.

3- Faydalanacak sigortalı sayısı bir önceki yılın aynı ayına göre hesaplanır.

Asgari ücret desteğinin verildiği 2019 tarihinde tescili olan asıl işveren ve alt işverenler yönünden değerlendirme:

1- Hem asıl işverenin hem de alt işverenin destekten faydalanabilmesi için borçlarının olmaması gerekmektedir.

2- Asıl işverenin borcu olması halinde Asgari ücret desteği alamaz, fakat alt işverenin borcu yoksa alt işveren desteği alabilir (Asıl işverenler kendi borcundan sorumlu olduğundan alt işveren asıl işverenin borcundan sorumlu olmayacağından alt işveren destekten faydalanır.)

3- Alt işverenin borcunun olması sebebi ile asıl işveren destekten faydalanamaz.

4- Sigortalı sayısı yönünden asıl işveren ayrı alt işveren ayrı ayrı değerlendirilir.

Asıl işveren ve alt işverenlerin destekten faydalanmaları, kanun ve genelge de yazan diğer şartları yerine getirmekle birlikte, borçluluk halleri sorgulanırken tescil edildiği yıllar açısında değerlendirmenin yapıldı unutulmamalıdır.

Asıl İşvereninin 01.01.2019 dan önce tescili olan, Alt işvereni 01.01.2019 tarihinden sonra tescili olan işyeri yönünden destek şartı

1- Asıl işveren ve alt işverenin borcu olmaması halinde her ikisi de destekten faydalanır,

2- Asıl işverenin borcu yok alt işverenin borcu varsa, asıl işveren destekten faydalanır alt işveren faydalanamaz,

3- Asıl işverenin borcu var alt işverenin borcu yoksa, asıl işveren destekten faydalanamaz alt işveren faydalanır.

Ayrıca destekten faydalanma şartları değerlendirilirken 5510 sayılı kanunun 12. Maddesinde geçen müştereken sorumluluğa aykırı gibi görünen bir işlem olan Asıl işverenler ve alt işverenlerin dosyaları ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Fakat alt işverenin borcu noktasında müştereken sorumluluk devreye girdiğinden asıl işveren destekten faydalanamaz, Asıl işverenin borcunun olması alt işverenin asgari ücret desteğini almasına engel değildir.

C- KAYIT DIŞI ÇALIŞANI VEYA EKSİK PRİM BİLDİRİM YAPAN TAŞERONU OLAN ASIL İŞVERENİN DESTEKTEN YARARLANMA HALLERİ

5510 sayılı kanunun 11. Maddesine göre aynı sicil numarası üzerinden tescil edilen asıl işverenler ve alt işverenlerin 12. maddeye göre müştereken ve müteselsilen sorumluk verilmesine bağlı olarak; asıl işverenler alt işverenlerin borçları, iş kazası, kayıt dışı sigortalı çalıştırma, belge bilgi verme, prim borçlarını ödememe vb…işlemlerinden sorumlu tutulmuştur. Teşviklerden faydalanma, ilişiksizlik belgesi, borcu yoktur belgesi alma vb. işlemlerde asıl işveren alt işverenin borç, idari para cezaları, teşvikten men edilmesi …çeşitli sebeplerden dolayı çeşitli sıkıntılar yaşamaktadır.

Asgari ücret desteğinde ise 22.03.2019 tarih 2019/8 sayılı Asgari Ücret Desteği Genelgesinin 5. Alt İşvereni Bulunan İşyerleri ve Alt İşverenlerle İlgili İşlemler başlıklı bölümün sondan bir önceki fıkrasında “Asıl işveren alt işverenler bakımından destekten yaralanma usul ve esaslarının tespitinin ayrı ayrı yapılması nedeniyle, alt işverenlerin çalıştırdığı sigortalıların prime esas kazanç tutarlarının eksik bildirildiğinin, sigortalılarını kayıt dışı çalıştırdığının ya da bildirdiği sigortalıların fiilen çalışmadığının tespit edilmesi halinde yalnızca ilgili alt işverenlerin destek tutarları geri alınacak, buna karşın asıl işverenin destek tutarı ise geri alınmayacaktır.  Ancak asgari ücret tutarının iptalinden dolayı alt işverene çıkacak borçlardan asıl işveren de müteselsilen sorumlu olacaktır.”  hükmü geçerli olduğundan;

• Kayıt dışı çalışanı, eksik prime esas kazancı bildirimi ve fiilen çalışmadığı tespiti yapılan Alt işverenden destek tutarı geri alınır, fakat asıl işverenden bu sebeplerden dolayı faydalanmış olduğu destek tutarı geri alınmaz,
• Alt işveren geri alınan destek tutarından dolayı oluşturulan borçtan, asıl işverende 5510 sayılı Kanun’un 12. maddesi gereği sorumlu olduğundan alt işverenin borcu bitmeden hem asıl hem de alt işveren destekten faydalanamaz.
• Kayıt dışılık ve fiilen çalışmadığı tespitinde tespit durumuna göre alt işveren 1 ay veya 1 yıl teşvik ve desteklerden men edilmekle birlikte, eksik prim bildirmeden kaynaklı borcun ödenmesi halinde destekten faydalanılmaya devam edilir.

Alt işvenler ile ilgili anlatmış olduğumuz bu olumsuz durumların, alt işveren değil de asıl işverenin yapması halinde; genelge gereği dosyalar ayarı ayrı değerlendirildiğinden alt işveren destekten faydalanmaya devam eder.

“Asıl işveren ile Alt işverenler bakımından destekten yararlanma usul ve esaslarının tespitinin ayrı ayrı yapılması nedeniyle, alt işverenlerin çalıştırdığı sigortalıların prime esas kazanç tutarlarını eksik bildirdiğinin, sigortalılarını kayıt dışı çalıştırdığının ya da bildirdiği sigortalıların fiilen çalışmadığının tespit edilmesi halinde yalnızca ilgili alt işverenlerin  destek tutarı geri alınacak, buna karşın asıl işverenin destek tutarı geri alınmayacaktır.”[4]

Mehmet DEMİRCİ*

E-Yaklaşım / Haziran 2019 / Sayı: 318