Ekonominin ve çalışma hayatının en önemli sorun alanlarından birini kayıtdışılık oluşturmaktadır. Bu durum, bir yandan Devletin vergi, SGK’nın da prim gelirlerini azaltırken, bir yandan da yükümlülüklerini yerine getiren işverenler açısından haksız rekabete yol açmakta, çalışanlar bakımından da kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, emekli aylığı, işsizlik ve iş göremezlik ödeneği gibi iş hukuku ve sosyal güvenlik haklarının daha düşük olması şeklinde olumsuz sonuçlar doğurmaktadır.

Bu çerçevede, kayıtdışı istihdamla mücadele kapsamında, caydırılığı sağlamak bakımından 2008‘den bu yana yürürlüğe konulan sigorta primi teşvik ve destekleri ile ilgili düzenlemelerde, sigortasız işçi çalışılması veya işyerinde fiilen çalışmayan kişinin sigortalı (sahte sigortalı) olarak gösterilmesi durumunda, işverenler tespit tarihini takip eden aydan itibaren bir yıl süreyle sigorta primi teşvik ve desteklerinden yasaklanmaktaydı.

Bu düzenleme, kayıtdışı istihdamla mücadele bakımından olumlu bir düzenleme olmakla birlikte, yaptırımla ilgili SGK uygulanmasının çok katı olması, çok sayıda işçi çalıştıran ve bugüne kadar da yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirmiş olan büyük firmaları bilerek ve isteyerek yapmadıkları basit hatalardan dolayı mağdur edecek sonuçlar doğurmuştur.

Örneğin, yapılan kontrol ve denetim sırasında bütün çalışanlarının sigortalı olduğu tespit edilmesine rağmen, bir işçinin işe başlama tarihindeki 1 günlük eksiklikten dolayı binlerce işçi istihdam eden bir firma sigortasız işçi çalıştırdığından bahisle istihdam teşviklerinden 1yıl yasaklı hale gelebilmekteydi.

Bu nedenle, Dünya Gazetesindeki 15 Şubat 2013 tarihli yazımızda sigortasız işçi çalıştırma durumunda 1 yıl istihdam teşviklerinden yasaklı hale gelme şeklindeki yaptırımın çalışan işçi sayısı, geçmişteki yükümlülüklerin tam ve eksiksiz yerine getirilmiş olup olmadığı, sigortasız işçi çalıştırma fiilinin tekerrür etme durumu, kayıtdışı işçi çalıştırılan süre gibi kriterler dikkate alınarak uygulamanın kademelendirilerek daha adil hale getirilmesi önerisinde bulunmuştuk.

Arada geçen dört yıl sonra bu önerimize paralel bir yasal düzenlemenin yapılmış olması, bundan sonra yaşanacak olan mağduriyetleri büyük ölçüde önleyecek olması bakımından sevindirici olmuştur.

Prim teşvik yasağındaki yeni uygulama

TBMM’de 23 Şubat 2017 tarihinde kabul edilen ve şu anda da Sayın Cumhurbaşkanının imzasında olan 6824 sayılı Torba Kanunu’nun 17’nci maddesiyle 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na eklenen 14 ncü ek madde ile prim teşvik yasağı ile ilgili kademeli bir düzenleme yapılmıştır.

İlk tespitte 1 ay, ilk tespitten sonraki üç yıl içinde tekrar eden her bir tespite 1 yıl yasaklılık

Mahkeme kararıyla veya yapılan kontrol ve denetimlerde çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya bildirilen sigortalıyı fiilen çalıştırmadığı tespit edilen işyerleri ilk tespitte bir ay süreyle, ilk tespit tarihinden itibaren üç yıl içinde tekrar eden her bir tespit için ise bir yıl süreyle 5510 sayılı Kanun, 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununda yer alan sigorta primi teşvik, destek ve indirimlerden yararlanamayacaktır.

5 kişi ve toplam sigortalı sayısının %1’ini aşmayan tespitlerde prim teşvik yasaklılığı uygulanmayacak

Beş kişiden fazla olmamak koşuluyla çalıştırılan toplam sigortalı sayısının %1’ini aşmayan sayıda, çalıştırılanların sigortalı olarak bildirilmediğinin veya bildirilen kişilerin fiilen çalışmadığının tespit edilmesi hâlinde, yukarıda belirtilen 1 ay ve 1 yıl şeklindeki prim teşvik yasağı uygulanmayacak, bunun yerine sosyal güvenlik mevzuatında öngörülen ek prim, gecikme zammı ve idari para cezası yaptırımı uygulanacaktır.

Örnek-1: 500 işçi çalıştıran X işyerinde SGK Müfettişleri tarafından yapılan denetimde 5 yabancı uyruklu kişinin sigortalı olmadığının tespit edildiğini varsayalım. Bu durumda, sigortasız çalıştırıldığı tespit edilen kişi sayısı, 5 kişiyi ve toplam işçi sayısının %1’ini geçmediğinden, işverene sigorta primi teşvik yasağı uygulanmayacak, sadece sigortasız çalıştırılan kişilerden dolayı ek prim, gecikme zammı ve idari para cezası yaptırımı uygulanacaktır.

Örnek-2: 700 işçi çalıştıran Y işyerinde SGK Denetmenleri tarafından yapılan denetimde 6 kişinin sigortalı olmadığının tespit edildiğini varsayalım. Bu durumda, sigortasız çalıştırıldığı tespit edilen kişi sayısı, işyerinin toplam sigortalı sayısının %1’ini aşmamakla birlikte, sigortasız çalıştıran kişi sayısı 5 kişiden fazla olduğundan, ilk tespit olması halinde 1 ay, ilk tespitten sonraki üç yılda yapılmış bir tespit olması halinde 1 yıl süreyle sigorta primi teşvik yasaklılığı uygulanacaktır.

Örnek-3: 100 işçi çalıştıran Z işyerinde kamu kurumlarından temin edilen resmi belgelerden 3 kişinin sigortasız çalıştırıldığının SGK Müdürlüğü tarafından tespit edildiğini varsayalım. Bu durumda, sigortasız çalıştırıldığı tespit edilen kişi sayısı 5 kişinin altında olmakla birlikte, işyerinin toplam işçi sayısının %1’ini geçtiğinden ilk tespit olması halinde 1 ay, ilk tespitten sonraki üç yılda yapılmış bir tespit olması halinde 1 yıl süreyle sigorta primi teşvik yasaklılığı uygulanacaktır.

Buna göre, sigortasız işçi çalıştırma veya sigortalı olarak çalışan kişilerin fiilen çalıştırılmadığının tespiti halinde sigorta primi teşvik ve destekleri ile ilgili yeni uygulama aşağıdaki tabloda özet olarak gösterilmiştir.

Yeni uygulamadan teşvik yasaklılığı devam eden işyerleri de yararlanacak

Prim teşvik, destek ve indirimleri ile ilgili yeni düzenleme 1 Nisan 2017 tarihinde yürürlüğe girecektir.

Kanundaki düzenleme uyarınca, mahkeme kararıyla veya yapılan kontrol ve denetimlerde çalıştırılanların sigortalı olarak bildirilmediğinin veya bildirilen sigortalının fiilen çalışmadığının tespit edilmesi nedeniyle 5510 sayılı Kanun, 3294 sayılı Kanun ve 4447 sayılı Kanunda yer alan sigorta primi teşvik, destek ve indirimlerden ilgili Kanun hükümleri nedeniyle bir yıllık yararlanamama kapsamına giren ve maddenin yürürlük tarihi olan 1 Nisan 2017 tarihinde bu bir yıllık yararlanamama süresi devam eden işyerleriyle ilgili olarak yararlanamamaya esas olan tespitler ilk tespit sayılacak ve 1 yıldan geriye kalan süre için teşvik yasaklılığı kaldırılacaktır. Ancak, 1 Nisan 2017 tarihinden önceki dönemlerde yararlanılmayan sigorta primi teşvik, destek ve indirimlerden geriye yönelik yararlandırma söz konusu olmayacaktır. Celal Özcan / https://www.pwc.com.tr