Gelir vergisi Kanunu büyük çaplı değişikliğe uğruyor.
Kentsel rantlara vergi geliyor, zirai kazançların vergilendirilmesinde stopaj uygulaması yaygınlaştırılıyor, esnaf muafiyeti genişletiliyor, aralarında taksicilerin de bulunduğu meslek grupları için her ilçede özel komisyonlarca yıllık kazanç tespiti öngörülüyor. Vergi kayıp ve kaçağına karşı da yeni güvenlik müesseseleri devreye sokuluyor.
Vergi Konseyi koordinatörlüğünde Gelir İdaresi Başkanlığı ve Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü temsilcilerinin de katılımıyla hazırlanan yeni Gelir Vergisi Taslağı, Maliye Bakanlığınca değerlendirilmeye alındı. Gelir İdaresi Başkanlığı ve Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü bürokratları, 90 madde dolayındaki taslağı madde madde ele alarak, son kez gözden geçiriyor. Son kararı Bakanlığın vermesi istenen maddeler de düzenleniyor.
KENTSEL RANTLARA VERGİ
Gelir vergisini daha basit ve güncel hale getiren taslak, menkul kıymet araçlarındaki vergi rejimini aynen koruyor. Ancak kentsel rantlar, tarım kesiminin ve esnafın vergilendirilmesi, gider bildirimi ve diğer güvenlik müesseseleri konularında radikal değişiklikler içeriyor.
Maliye Bakanı Kemal Unakıtan' ın da görüşleri doğrultusunda son şekli verilecek olan Gelir Vergisi Taslağı ile getirilmesi öngörülen bazı düzenlemeler şöyle:
-Kentsel rantlara vergi: Gayrimenkuldeki değer artışı kazancındaki 5 yıllık sınır 10 yıla çıkarılıyor. Ancak değer artış kazancının enflasyondan arındırılması uygulamasına son veriliyor. Bunun yanı sıra, 1. yıldan itibaren 10 yıla kadarki süreçte kademeli bir vergileme getiriliyor.
Buna göre, edindiği gayrimenkulü 1 yıl sonra satan, elde ettiği rant gelirinin yüzde 10'unu düşecek, geri kalan yüzde 90'ı için beyanda bulunup, vergi ödeyecek. Gayrimenkulünü 2. yılda satanlar değer artış kazancının yüzde 20'sini düşüp, yüzde 80'inin vergisini verecek. Vergiden düşülen tutar 3. yılda yüzde 30, 4. yılda yüzde 40, 5. yılda yüzde 50, 6. yılda yüzde 60, 7. yılda yüzde 70, 8. yılda yüzde 80, 9. yılda da yüzde 90 olacak. Böylece, 1 yıl içinde elden çıkarılan gayrimenkulden elde edilen değer artış kazancının yüzde 90'ı, 9. yılda ise yüzde 10'u vergilendirilecek.
10 yıl sonra satılan gayrimenkullerde ise rant geliri ne olursa olsun, gelir vergisi ödenmeyecek.
Kentlerde imar değişiklikleriyle metro, yol ve alışveriş merkezi gibi etkenler sonucu yüksek tutarlarda gayrimenkul rantı olduğunu belirten bir Maliye yetkilisi, “Bunların vergilendirilmesi gerekiyor. Bizim yaptığımız da kademeli yapıyla adil bir vergileme gerçekleştirmek. Kişi diyelim 100 bin YTL'ye edindiği bir ev ya da arsayı, 2 yıl sonra 150 bin YTL'ye sattı. Bunun yüzde 20'sini düşecek. Geri kalan yüzde 80'i için beyanname verip, normal tarifeden gelir vergisi ödeyecek” dedi.
TAKSİLERE YAZAR KASA
- Esnaf muafiyeti genişletilecek ve halen basit usule tabi olan küçük esnafın bir bölümü de bu muafiyetten yararlanacak ve bu şekilde vergi dışı kalacak.
Aralarında taksicilerin de olduğu bazı meslek grupları için her ilçede, esnaf odaları, Vergi Dairesi Başkanlığı ve Defterdarlıklar ile diğer kesim temsilcilerinden oluşan özel komisyonlar oluşturulacak. Bu komisyonlar, her yıl ekonomik şartlar ve yıpranma gibi çeşitli unsurları da dikkate alarak, ilgili meslek grupları için yıllık kazanç tespit edecek. Bu kazanç üzerinden de vergi alınacak.
Getirilecek hadlerin üstünde cirosu bulunan esnaf ise gerçek usule geçirilecek.
Maliye Bakanlığı, taksiciler için farklı yöntemler üzerinde de duruyor. Alınan bilgiye göre, Türkiye Şoförler ve Otomobilciler Federasyonu, bundan bir süre önce Maliye Bakanlığına, “Taksilerimiz çok eskidi. Ticari taksilerde ÖTV' yi sıfırlayın. Biz de taksilerimizi yenileyelim” talebiyle geldi. Bakanlığın buna yanıtı, “Tamam, biz ticari taksilerde ÖTV' yi sıfırlayalım. Ama siz de, taksilere yazar kasa takın” oldu. Başlangıçta bu öneriye sıcak bakan federasyon yetkilileri, daha sonra buna itiraz etti ve taksilerin topluca yenilenmesi olayı da öylece kaldı.
Maliye Bakanlığı, yeni vergi düzenlemeleri sırasında, yıllık kazanç tespiti alternatifinin yanı sıra, taksilere yazar kasa takılması konusunu da gündemde tutuyor. Taksicilere “ÖTV sıfırlamasına karşı yazar kasa” önerisinin yenilenebileceği belirtiliyor.
Taksicilerle ilgili vergileme rejiminin de görüşmeler sonrasında netleşeceği ifade ediliyor.
LÜKS HAYATA “NASIL FİNANSE ETTİN?” SORGUSU
- Vergi kayıp ve kaçağıyla mücadeleye dönük yeni güvenlik müesseseleri devreye giriyor. “Nereden Buldun” ve “Hayat Standardı”nın kaldırılmasıyla vergi güvenlik müesseselerinden yoksun kalan vergi mevzuatının yeni Gelir Vergisi Kanunuyla yeni oto kontrol sistemlerine kavuşturulması öngörülüyor.
Bu çerçevede gider bildirimi, asgari gayri safi hasıla ve ortalama kar haddi gibi güvenlik müesseselerinin uygulamaya konulması planlanıyor.
Lüks hayata, “Bunları nasıl ve neyle finanse ettin?” sorusunun sorulacağı gider bildiriminde, yıl içindeki harcamalar, o yıla ilişkin belan edilen gelirle karşılaştırılıyor. Geliri düşük, harcaması fazla olandan da açıklama isteniyor.
“Nereden Buldun’ dan farklı olarak, servet yerine harcamanın sorgulanacağı gider bildiriminde, kredi kartı dahil yüksek harcaması olanlardan, sık sık yurt dışına gidenlerden, 5 yıldızlı otellerde kalanlardan, buralarda düğün yapanlardan, özel hizmetçisi, yatı ve uçağı olanlardan, beyan ettiği gelir ile yaşam standardı arasında büyük fark bulunanlar, gösterdikleri gelir ile bu tür yaşamı nasıl devam ettirebildiklerini izah edecek.
Asgari gayri safi hasılayla işletmelerin belli dönemdeki hasılatına göre, bir yıllık tahmini hasılata ulaşılıyor ve kar marjının düşülmesinin ardından, bu hasılata uygun beyanda bulunulup bulunulmadığına bakılıyor.
Ortalama kar haddinde ise aynı sektörde faaliyet gösteren firmaların satış miktarına göre ortalama kar oranları hesaplanıyor ve buradan hareketle beyanlar karşılaştırılıyor.
-Zirai kazançlar: Taslakla tarım kesimindeki vergi yükü ağırlaştırılmadan, stopaj uygulaması yaygınlaştırılıyor. Bu şekilde defter tutma yükümlülüğünün kapsamı daraltılıyor. Çiftçinin sattığı ürün karşılığında vergi ödesin, ödemesin makbuz alması zorunlu kılınıyor.
VERGİ ORANLARI
Bu arada Vergi Konseyi, taslak çalışmaları sırasında gelir vergisi dilim ve oranlarının yeniden düzenlenmesini istedi.
Konsey, halen yüzde 15, 20, 27 ve 35 olarak uygulanan oran sayısının Avrupa Birliği (AB) ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) genelinde olduğu gibi 2 ya da 3'e indirilmesini talep etti. Yeni oranların da yüzde 10 ile 25 arasında belirlenmesini önerdi.
Ancak, taslakta oranlarla ilgili herhangi bir değişikliğe yer verilmedi. Oranların taslak çalışmalarında en son ele alınacak konu olduğuna işaret eden Maliye Bakanlığı yetkilileri, bu konuda şu değerlendirmede bulundular:
“Sayın Bakanımız da, bütçe olanakları ölçüsünde oran indirimine sıcak bakıyor. Kurumlar vergisinde indirim daha kolaydı. Çünkü daha dar bir kesime hitap ediyor. Oysa gelir vergisi çok geniş bir alanı ilgilendiriyor. Biz, gerek Bakanlıktaki son değerlendirmeler, gerekse Taslağın Başbakanlık ve Meclis'te ele alınması süreci için oran değişiklikleri için de alternatifler belirleyeceğiz. Bunların her birinin getirisini ve götürüsünü hesaplayacağız. Gelir vergisinde oran değişikliği, tamamen siyasi otoritenin vereceği bir karar. Biz, bunun rakamlarını masaya koyarız, kararı onlar verir.”
Yeni Gelir Vergisi Kanun Taslağıyla vergi tarifesi değişiyor.
Belge almayan çiftçilere kamu desteğini engelleyen düzenlemeyle küçük esnaf da, 50 YTL harç ödeyerek edineceği esnaf belgesi karşılığında vergiden istisna tutuluyor.
Taslak, taksicilerin de aralarında bulunduğu meslek grupları için 6 aylık asgari ücretten az olmamak kaydıyla her işkolu ve bölge için ayrı ayrı yıllık kazanç tespitini de öngörüyor.
Vergi Konseyi koordinatörlüğünde Konsey, Gelir İdaresi Başkanlığı ve Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü uzmanlarınca hazırlanarak Maliye Bakanlığına sunulan Gelir Vergisi Kanun Taslağı üzerindeki çalışmalar yoğun şekilde devam ediyor.
Maliye Bakanlığı bürokratlarınca madde madde yeniden ele alınarak düzenlenen Taslağın bayramdan sonra Maliye Bakanı Kemal Unakıtan ile yapılacak değerlendirmeler neticesinde son şeklini alması bekleniyor.
GELİRE YENİ TANIM
83 maddeden oluşan Taslakla getirilen bazı düzenlemeler şu şekilde belirleniyor:
-Gelire yeni tanım:Gelir, “bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği girişim kazançları, ücretler, sermaye kazançları ve diğer kazançların safi tutarı” olarak tanımlanıyor. Yeni düzenlemede, ticari, zirai ve serbest meslek kazançlarıyla arızi kazançlar, “girişim kazançları” adı altında toplanıyor.
“Kiralama gelirleri, menkul sermaye gelirleri ve elden çıkarma kazançları”, “sermaye kazancı” olarak değerlendiriliyor. Karşılıksız edinimler ile kazanç sayılan harcama fazlalığı da diğer kazançları oluşturuyor.
-Elden çıkarma kazancı: Anonim şirket hisseleri, menkul kıymet araçları ve ortaklık payları ile kentsel rantlar, “elden çıkarma kazancı” şeklinde değerlendiriliyor. Kentsel rantların vergilendirilmesindeki 5 yıllık süre 10 yıla çıkacak. Bu sürede birinci yıl rant gelirinin yüzde 90'u, ikinci yıl 80'i, üçüncü yıl 70'i, dördüncü yıl 60'ı, beşinci yıl 50'si, altıncı yıl 40'ı, yedinci yıl 30'u, sekizinci yıl 20'si, dokuzuncu yıl da 10'u vergiye tabi tutulacak.
-Karşılıksız edinimler: Veraset yoluyla edinilenler hariç olmak üzere, herhangi bir suretle karşılıksız olarak edinilen paraların ve sair kıymetlerin 1.000 YTL'ye kadar olan kısmının yüzde 50'si, 1.001 ile 5.000 YTL arasındaki kısmın yüzde 60'ı, 5.001 YTL ve üzerindeki kısmının da yüzde 70'i hak sahibi yönünden, edinimin gerçekleştiği takvim yılında elde edilmiş kazanç sayılacak.
-Özel inşaat işleri: Başkasının arsası üzerine taşınmaz inşa etme faaliyeti, taahhüt niteliği bulunsun ya da bulunmasın, ticari kazanç hükümlerine tabi olacak. Kendi arsası üzerinde inşaat yapan ya da yaptıranların (kat karşılığı dahil) bu inşaat faaliyetinden doğan kazançları, inşaat faaliyetinin arsa sahibinin teşebbüs olduğu bir ticari işletme bünyesinde gerçekleştirilmesi halinde de kazançlar, ticari kazan sayılacak.
-Ulaştırma işlerinde matrah: Dar mükellefiyete tabi olanların Türkiye ile yabancı memleketler arasında yaptıkları ulaştırma işlerinden elde edilen kazanç, hasılata ortalama emsal oranların uygulanması suretiyle hesaplanacak. Ortalama emsal oranı, Türkiye'de sürekli ya da geçici olarak çalışan bütün mükellefler için kara taşımacılığında yüzde 12, deniz taşımacılığında yüzde 15, hava taşımacılığında yüzde 5 olarak uygulanacak.
ORANLAR KONUSUNDA ÇALIŞMA YAPILACAK
-Gelir vergisinde oran sayısı 4'den 3'e inecek. Halen yüzde 15, 20, 27 ve 35 olarak uygulanan oranlar da yüzde 10, 20 ve 25 olarak düzenlenecek. Dilimler de 7 bin 500 YTL, 20 bin YTL ve 40 bin YTL olarak sıralanacak.
Buna göre, gelir vergisine tabi girişim kazançları ve ücretlere isabet eden vergi matrahının 7.500 YTL'ye kadar olan kısmından yüzde 10 gelir vergisi alınacak.
20 bin YTL'nin ilk 7.500 YTL'si için 750 YTL, fazlası için yüzde 20 vergi olacak. 40 bin YTL'nin 20 bin YTL'si 3.250 YTL, üstü yüzde 25 oranında vergilendirilecek.
Ancak oran konusu Maliye Bakanlığında yeniden ele alınıyor. Bakanlıktan bir üst düzey yetkili, Maliye Bakanı Unakıtan'ın oran indirimine sıcak baktığını belirterek, şu değerlendirmede bulundu:
“Taslakta önerilen tarifeyi masaya koyacağız. Biz de alternatifli çalışma yapıyoruz. Her bir alternatifin getirisini ve götürüsünü hesaplayacağız. Daha sonra da bunları Bakanımızın ve hükümetin önüne koyacağız. Nihai karar burada verilecek. Ancak, oran indiriminin yürürlük tarihi de ayrıca değerlendirilecek. Dünyadaki küresel krizin bizi nasıl etkileyeceğini de dikkate alarak bu konuda bir karar verilecek. Yeni Gelir Vergisi Kanunu 1 Ocak 2009'de yürürlüğe girse bile yeni oranların uygulanması 1 Ocak 2010'a da bırakılabilir.”
-Ücretlilerin asgari geçim indirimi, yeni sistemde de aynen yer alacak. FUTBOLCULAR SERBEST MESLEK ERBABI OLACAK
-Sporcular da serbest meslek erbabı sayılacak. Hakemlere yapılan ödemeler ise ücret olarak değerlendirilecek.
-Küçük esnafa istisna: Bir iş yeri açmaksızın gezici olarak ve doğrudan doğruya tüketiciye iş yapmak kaydıyla, hallaç, kalaycı, lehimci, çilingir, boyacı, berber, nalbant, fotoğrafçı, odun ve kömür kırıcısı, badanacı, çamaşır yıkayıcısı ve hamal gibi kimselerin veya küçük tamirat ve tadilat işleriyle uğraşan küçük sanat erbabının bu işlerinden elde ettikleri kazançlar gelir vergisinden istisna olacak.
Aynı şekilde dışarıdan işçi almamak şartıyla, oturdukları evlerde imal ettikleri havlu, örtü, çarşaf, halı, kilim, dokuma mamulleri, örgü, dantel işleri, süpürge, paspas, fırça, sepet, yapma çiçek ve turistik eşyayı dükkan açmaksızın satanlar ile pazar takibi suretiyle gıda, bakkaliye ve temizlik maddelerini satanlar ve sabit iş yerlerinin önünde sergi açmak suretiyle o iş yerlerinde satışı yapılan türden malları satanlar da bu kapsamda değerlendirilecek.
Gezici piyango bayileri, PTT acenteliğiyle uğraşanlar ve hurdacılar da gelir vergisi istisnasından yararlanacak.
Esnaf istisnasını düzenleyen maddede “Bu maddede yer alan istisnaların, küçük esnaf belgesi karşılığında ödenecek harçlar ve kesinti yoluyla alınan vergilere etkisi yoktur” denildi.
Maliye Bakanlığının düşündüğü sisteme göre, istisna kapsamına giren küçük esnaf, her yılın ocak ayında vergi dairesine giderek, 50 YTL karşılığında istisnaya ilişkin küçük esnaf belgesini alacak. Temmuzda yeniden vergi dairesine gidilerek, belge onaylatılacak. Temmuzda da harç alınıp alınmayacağı, çalışmalar sonucunda netleşecek.
-Zirai kazancın basit usulde tespiti: Defter tutmak zorunda olup olmadıklarına bakılmaksızın, çiftçi niteliğini haiz gerçek kişilerin elde ettikleri zirai kazançlar, hasılatları üzerinden vergi kesintisi yapılmak suretiyle vergilendirilecek.
-Vergi kanunlarına göre defter tutmakla yükümlü oldukları halde defter tutmayan ya da Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre belge alma, verme, saklama ve ibraz yükümlülüklerine uymayan ya da çiftçi kayıt sistemine kaydolmayan çiftçiler, çeşitli kamu kurum ve kuruluşları tarafından verilen avans, kredi, sübvansiyon, prim gibi ayni ve nakdi destek unsurlarından yararlanamayacak.
Bu hükmün uygulanmasına ilişkin usuller, ilgili kuruluşların görüşleri de alınarak Maliye Bakanlığınca belirlenecek.
-Çiftçilerde defter tutma: Tarımsal iş ortaklıkları ve tarımsal üretim ortaklıkları bilanço esasına göre defter tutmaya ve ortakları bünyesinde vergilendirilecek kazançları bu bölümdeki esaslara göre tespit edecek.
Gerçek usulde vergilenip vergilendirilmediğine bakılmaksızın, yıllık alımları 100 bin YTL'yi veya yıllık satışları 140 bin YTL'yi aşan çiftçi niteliğini haiz gerçek kişiler, işletme hesabı esasına göre, bu hadlerin 2 katını aşanlar ise bilanço esasına göre defter tutacak. Çiftçiler, diledikleri takdirde, işletme hesabı yerine bilanço esasına göre defter tutmaya isteyebilecek.
BASİT USUL
-Aşağıda sayılan kişilerin ticari kazançları, basit usulde tespit olunacak.
.Kendi işinde bilfiil çalışan veya bulunanlar,
.İşyeri mülkiyetinin iş sahibine ait olması halinde emsal kira bedeli, kiralanmış olması halinde yıllık kira bedeli toplamı büyükşehir belediye sınırları içinde 4 bin YTL'yi, diğer yerlerde 3 bin YTL'yi aşmayanlar,
-Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olmayanlar,
-İlk madde ve yardımcı malzeme verilerek yaptırılan üretim veya imalatlar için ödenen hizmet bedelleri de dahil olmak üzere, satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satanlar için yıllık alım tutarı 60 bin YTL'yi ya da yıllık satış tutarı 90 bin YTL'yi, bunların dışındaki işlerle uğraşanlar için gayri iş hasılatı 40 bin YTL'yi, söz konusu işlerin birlikte yapılması halinde ise yıllık satış tutarı ile iş hasılatı toplamı 120 bin YTL'yi aşmayanlar.
TAKSİCİLER İÇİN YILLIK KAZANÇ TESPİTİ
-Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığının yetkilendireceği 2 temsilciyle ilgili meslek odasından 2 temsilcinin katılımıyla oluşturulacak komisyonlar, bölgeler ve iş kolları itibarıyla asgari ücretin 6 aylık tutarından az olmamak üzere, basit usule tabi mükellefler için yıllık kazanç tutarı belirleyecek. Bu şekilde tespit edilecek safi kazanç tutarı, hiçbir bölge veya iş kolu için yıllık asgari ücretin 4 katını geçemeyecek.
Maliye Bakanlığı, safi kazanç tespitini öncelikle taksiciler için düşünüyor. Taslaktaki düzenleme aynen kanunlaştığı takdirde, komisyonlar, günümüzde uygulanmakta olan asgari ücrete göre en az 3 bin 832,2 YTL, en fazla da 30 bin 657,6 YTL safi kazanç belirleyecek.
KİRA GELİRLERİ
-Gayrimenkul sermaye iradı kalkacak ve yerine kiralama gelirleri gelecek. Gayrimenkul kiralarının yanı sıra, dalyanlar, mucitleri tarafından kiraya verilen ihtira beratları, telif hakları, taşınmazlardan ayrı kiraya verilen eklentiler ile her türlü tesisatı, demirbaş eşyası ve döşemeleri gibi unsurlardan elde edilen gelirler de, kiralama geliri olarak nitelenecek.
-Konut olarak kiraya verilen taşınmazlardan bir takvim yılı içinde elde edilen kiralama gelirlerinin safi tutarının 2 bin 500 YTL'lik kısmı gelir vergisinden müstesna edilecek. İstisna tutarının üzerinde gelir elde edilip beyan edilmemesi ya da eksik beyan halinde, istisnadan yararlanılamayacak.
