I- GİRİŞ
10.09.2014 tarihli ve 6552 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun’un 55. maddesiyle 01.04.2015 tarihinde yürürlüğe girmek üzere 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na “Ev Hizmetlerinde Çalışanların Sigortalılığı” başlıklı Ek 9. madde olarak bir madde eklenmiştir.  Bahsi geçen maddeyle ilgili olarak 01.04.2015 tarihli ve 29313 sayılı Resmi Gazete’de Ev Hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanun’un Ek 9. Maddesi Kapsamında Sigortalı Çalıştırılması Hakkında Tebliğ yayımlanmıştır.

Bu makalemizde, hangi işlerin ev hizmeti kapsamında olduğu, bu çalışmanın kimleri kapsadığı, ayda 10 gün ve fazla bu kapsamda çalışanların sigortalılığı, teşvik ve indirimden yararlanıp yararlanamayacakları, 10 günden az bu kapsamda çalışanların sigortalılığı ele alınıp, değerlendirilecektir. 

II- KONU

A- HANGİ HİZMETLERİN EV HİZMETİ SAYILACAĞI

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Ek 9. maddesi uygulamasında, aralarında aile bağı olup olmadığına bakılmaksızın bireylerin içinde yaşadığı yapı ile bu yapının garaj, depo ve bahçe gibi bölüm ve eklentileri, ev hizmetlerinde çalışanlar açısından “ev” olarak dikkate alınmaktadır. Keza çocuk, yaşlı veya özel bakım işi nedeniyle ev hizmeti kapsamında sigortalı sayılanların bu işi kendi evinde ya da hastanede yapmaları halinde sigortalıların çalıştığı yerler evin bölüm ve eklentisi olarak değerlendirilmektedir.

Bu cümleden olmak üzere, ev içerisinde yaşayanlar tarafından yapılabilecek temizlik, ütü, yemek yapma, çamaşır, bulaşık yıkama, alışveriş ve bahçe işleri ile çocuk, yaşlı veya özel bakıma ihtiyacı olan kişilerin bakım işlerinin ev halkı dışındaki bireyler tarafından yapılması “ev hizmeti” olarak kabul edilmektedir. Ev içinde yaşayanları evden alarak alışverişe, gezmeye götüren, boş zamanını evin bölüm ve eklentilerinde geçiren şoförlük hizmeti de ev hizmeti sayılmaktadır.

B- AYNI KONUTTA BİRLİKTE YAŞAYAN 3. DERECEYE KADAR HISIMLARIN DURUMU

Türk Medeni Kanunu’na göre; anne, baba, çocuklar, evlatlık 1. derece, dedeler, nineler, kardeşler, torunlar 2. derece, amca, hala, dayı, yeğenler (kardeşlerimizin çocukları) 3. derece kan hısımlığı sayılmaktadır.

Evlenme ile meydana gelen hısımlıkta, kadın kocasının kan hısımlarıyla, koca da karısının kan hısımlarıyla sihri/kayın hısım olmaktadır. Eşlerden biri ile diğer eşin kan hısımları, aynı tür ve dereceden kayın hısımlığını meydana getirmektedir.

Bu bağlamda, kaynana, kayınbaba 1. derece, eşin kardeşleri, eşin dede ve ninesi 2. derece, eşin yeğenleri, eşin dayısı, eşin halası, eşin amcası ise 3. derece kayın hısımı olmaktadır.

5510 sayılı Kanun’un “Sigortalı sayılmayanlar” başlıklı 6. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde; Aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü derece dâhil bu dereceye kadar hısımlar arasında ve aralarına dışarıdan başka kimse katılmaksızın, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanların sigortalı sayılmayacakları düzenlenmiştir.

Buradan, aynı konutta birlikte yaşamak ve konut içinde yapılan işlerde çalışmak kaydıyla 3. dereceye kadar (bu derece dâhil) hısımların Ek 9. madde kapsamında sigortalı sayılmayacakları, aynı konutta birlikte yaşanıp yaşanmadığı tespitinin kimlik paylaşım sistemine yapılacağı anlaşılmaktadır. Ancak, 3. dereceye kadar olan hısımlar dışından olup ev hizmeti nedeniyle işe alman ve aynı evde yaşayanlar Ek 9. madde kapsamında sigortalı sayılacaklardır.

C- EV HİZMETLERİNDE AYNI KİŞİ YANINDA 10 GÜN VE DAHA FAZLA SÜRE İLE SİGORTALI ÇALIŞANLAR

Ev hizmetlerinde işveren yanında ayda 10 gün ve daha fazla süreyle çalışanlar, 5510 sayılı Kanun’un Ek 9. maddesinin yürürlük tarihi olan 01.04.2015 tarihinden itibaren 4/1-(a)  maddesi kapsamında (eski SSK’lı) sigortalılara sağlanan haklardan aynı şekilde yararlanmaktadır.

Ev hizmetlerinde işveren yanındaki çalışma süresi saat olarak toplanıp, 7.5’a bölündüğünde küsuratların tama iblağ edilmesi suretiyle 10 gün ve üzerinde çıkanlar bu kapsamda çalışan olarak değerlendirmektedir. 

5510 sayılı Kanun’un 4/1-(a) maddesi kapsamındaki sigortalılar bir veya birden fazla işveren yanında çalışabildiklerinden, 10 gün ve daha fazla süreyle ev hizmetinde çalışan sigortalılar da gerek 4/1-(a) bendi, gerekse ek 9. madde kapsamında aynı anda bir veya birden fazla işveren yanında sigortalı olabilmektedir.

5510 sayılı Kanun’un 4/1-(b) kapsamında ayda 30’ar gün sigortalılığı bulunanların aynı zamanda ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla çalışması halinde öncelikle 4/1-(a) kapsamındaki sigortalılığı geçerli sayılmakta, 4/1-(b) kapsamındaki sigortalılık ise geçerli sayılmamaktadır. Ancak, ev hizmetlerinde çalışma gün sayısı ayda 10 günden fazla 30 günden az olanların ayın kalan günlerinde 4/1-(b) kapsamındaki (eski Bağ-Kur) sigortalılıkları yeniden başlatılmaktadır. 

Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süreyle sigortalı çalıştıran işverenlerin kayıtları T.C. kimlik numarası ile takip edilmekte, işveren için işyeri numarası oluşturulmamaktadır. İşyeri tescili “Entegre Tescil (4/a)” Programının içinde yer alan “Ev Hizmetlerinde Çalışanlar - 10 Günden Fazla İşveren Tescil İşlemleri” menüsünden yapılmaktadır.

Prime esas kazanç beyanı prime esas kazancın alt (2021 yılı için 119,25 TL/Gün) ve üst sınırı (2021 yılı için 894,38 TL/Gün) arasında olmak üzere işverenin sigortalıya ödediği brüt ücrete göre belirlenmektedir. Sigorta primleri, çalıştırılan ayı izleyen ayın sonuna kadar ödenmesi gerekmekte olup, süresinde ödenmeyen primler için gecikme zammı ve gecikme cezası uygulanmaktadır.

Ev hizmetlerinde işveren ve sigortalı bildirimi ve sigortalı tescili https://uyg.sgk.gov.tr/IsverenSistemi menüsünde bulunan “Kolay İşverenlik” başlıklı bölümden (Kolay İşverenlik Başvuru/Kayıt İşlemleri, Beyan Giriş/Teşvik Tanımlama İşlemleri, Eksik Gün Giriş İşlemleri, Aktif Sigortalı Listesinden Çıkarılanlar, Genel Açıklamalar, Teşvik İşlemleri Genel Açıklamalar (yeni) bölümlerinden) veya “Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge” ile yapılmaktadır. Ayrıca işyeri dosyası açılmamakta ve bildirgeyle işlem yapılması durumunda bildirge aslı sigortalı dosyasında muhafaza edilmektedir.

D- SÜRENİN HESAPLANMASI VE PRİM ORANI

Ev hizmetlerinde işveren yanındaki çalışma süresi saat olarak toplanıp, 7.5’a bölündüğünde 10 gün ve üzerinde çıkanlar, 10 gün ve daha fazla süreyle çalışanlar olarak değerlendirmektedir. Küsuratlar tama iblağ edilmektedir.

Bu kapsamda çalışan sigortalılar, kısa ve uzun vadeli sigorta primlerinin hepsine tabidir. Bu cümleden olmak üzere, bu sigortalı çalışanlar % 34.5 oranında sigorta primi işçi ve işveren hissesi ile % 3 işsizlik sigortası primi işçi ve işveren hissesi olmak üzere toplam % 37.5 oranında prime tabidirler. Bu primin % 15’i işçi hissesi, % 22.5’u ise işveren hissesinden oluşmaktadır.

E- YABANCI UYRUKLULAR VE SGK’DAN AYLIK VE GELİR ALANLARIN EK 9. MADDE KAPSAMINDA ÇALIŞTIRILMASI

Ek 9. madde kapsamında yabancı uyruklu sigortalılar da çalıştırılabilmektedir. Şu kadar ki, bu kişiler kısmi süreli olarak değil, ayda 30 gün olarak prime tabi tutulacaklardır. Yabancıların Ülkemizde çalıştırılması çalışma iznine bağlı olduğundan gerçek kişi işverenler “Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Sigortalı Olarak Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge” ile müracaatlarında yabancı çalışan sigortalıların çalışma iznini de bildirgeye eklemeleri gerekir.

Yaşlılık ve emekli aylığı alan sigortalılar Ek 9. madde kapsamında ev hizmetlerinde ayda 10 gün ve daha fazla süreyle çalışabilmektedir. Yaşlılık aylığını 5510 sayılı Kanun’un 4/1-(b) ve 4/1(c ) kapsamında çalışması (eski Bağ-Kur ve Emekli Sandığı) nedeniyle yaşlılık aylığı alanlar sosyal güvenlik destek primine tabi bulunmaktadır.

Yaşlılık aylığını 4/1-(a) kapsamında çalışması (eski SSK) nedeniyle alanlar ise tercihlerine göre sosyal güvenlik destek primine ya da uzun ve kısa vadeli sigorta kolları olmak üzere tüm sigorta kollarına tabi olacak şekilde prime tabi tutulmaktadırlar. Hak sahibi eş, çocuk, ana ve baba olarak Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan gelir/aylık alanlar, 4/1-(a) kapsamında çalışması (eski SSK) nedeniyle yaşlılık aylığı alanlar gibi prime tabi bulunmaktadır.

Malullük aylığı alanların 5510 sayılı Kanun’un Ek 9. maddesi kapsamında ev hizmetlerinde 10 günden fazla çalışması halinde bağlanan malullük aylığı kesilmektedir.

F- EV HİZMETLERİNDE AYDA 10 GÜN VE DAHA FALA ÇALIŞANLAR KONUSUNDA PRİM TEŞVİKİ VAR MI?

Ev hizmetlerinde ayda 10 gün ve daha fala çalışanlar, 5510 sayılı Kanun’un 81/1-(ı) maddesi kapsamında % 5 prim indirimine, söz konusu çalışmanın 30.05.2013 tarihli ve 2013/4966 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki I, II, III sayılı listelerde yer alan 51 il ve Bozcaada ve Gökçeada ilçelerinde olması durumunda 5510 sayılı Kanun’un 81/1-(i) maddesi kapsamında % 6 prim indirimine tabi bulunmaktadır.

Ayrıca, ev hizmeti çalışmasının gerekli şartların bulunması halinde; en az 12 ay, en çok 18 ay (18 aylık süre; 18 yaşından büyük kadın, 18-25 arası erkek, engelli olunması durumunda geçerlidir)  süreyle % 37.5 oranında sigorta ve işsizlik sigortası priminin tamamının işsizlik sigortası fonundan karşılanmasını esas alan 27103 sigorta prim teşvikinden (bu teşvik için gerekli şartlar; işe alınanın alındığı tarihten önceki yıla ait sigortalı ortalamasının üzerinde çalıştırılması, işe alınan kişinin İŞKUR’a kayıtlı işsiz olması, isteğe bağlı sigorta durumu hariç, işe alındığı tarihten önceki 3 ay içinde 10 günden fazla sigorta priminin bulunmamasıdır), bunun dışında, 29 yaşından büyük erkek olması halinde en az 6 ay, en çok 24 ay süreyle, 18 yaşından büyük kadın, 18-29 arası erkek olması durumunda en az 24 ay, en çok 54 ay süreyle % 20.5 oranında sigorta primi işveren hissesinin işsizlik sigortası fonundan karşılanmasını esas alan 06111 sigorta prim teşvikinden (bu teşvik için gerekli şartlar; işe alınanın alındığı tarihten önceki 6 aya ait sigortalı ortalamasının üzerinde çalıştırılması, işe alınan kişinin yine 6 aya ait aylık prim ve hizmet belgesinde yer almamasıdır) yararlanılması söz konusudur. Başka teşvikler de söz konusu olmakla beraber, ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla çalışanlar için en çok kullanılan sigorta prim indirimi ve istihdam teşvikleri bunlardır.

G- EV HİZMETLERİNDE AYDA 10 GÜNDEN AZ ÇALIŞANLAR

Ay içindeki çalışma saati toplamının 7.5’a bölünmesiyle 9 ve altında hesaplanan çalışmalar bu kapsamda değerlendirilmektedir. 7.5 saatin altında yapılan çalışmalar bir gün olarak kabul edilmektedir. Bu şekilde ev hizmetlerinde ayda 10 günden az çalışanlar, kısa vadeli sigorta kollarına tabi olup, % 2 oranında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primleri çalıştığı işverence karşılanmaktadır. Sigortalı istemesi halinde % 32.5 oranındaki genel sağlık sigortası ile uzun vadeli sigorta primini isteğe bağlı sigortalı olarak, bildirmek suretiyle ödeyebilmektedir.

III- SONUÇ

Bu makalemizde Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun Ek 9. maddesi kapsamında 10 gün ve fazla ev hizmetlerinde çalışanlarla ilgili sigortalılık ve bu sigortalılıkla ilgili prim indirimi ve teşviki konusu ile 10 günden az ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığının ne şekilde olacağı ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Ev hizmetlerinde çalışanlarla ilgili olarak yaşanacak işçilik alacakları, sigortalılık konularında yaşanacak mağduriyetlerin engellenmesi ve çözüme kavuşturulması adına gerekli desteği vermeye hazırız(*). 
(*)            Daha fazla bilgi için bize www.ulubeyhukuk.com  adresinden ulaşabilirsiniz

Raşit ULUBEY*
Emre ULUBEY**

Yaklaşım / Kasım 2021 / Sayı: 347

*    İş, Sosyal Güvenlik ve İŞKUR Uzmanı

**  Avukat