Bugün 1 Mart 2023, gelir vergisi beyan dönemi başladı.

2022 yılında elde edilen ve yıllık beyanname ile beyanı gereken gelirlere ilişkin yıllık gelir vergisi beyannamelerinin 1-31 Mart tarihleri arasında verilmesi ve tahakkuk edecek vergilerin iki taksitte (birinci taksit Mart, ikinci taksit Temmuz ayı içinde olmak üzere) ödenmesi gerekiyor.

Gelire giren kazanç ve iratlar aşağıdaki unsurlardan oluşuyor:

• Ticari kazançlar,
• Zirai kazançlar,
• Ücretler,
• Serbest meslek kazançları,
• Gayrimenkul sermaye iratları,
• Menkul sermaye iratları,
• Diğer kazanç ve iratlar.

Gelir vergisi sistemimizde kural, bir takvim yılında elde edilen gelirlerin yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan yoluyla vergilendirilmesidir. Ancak bazı gelir unsurları kaynakta kesinti (stopaj) yoluyla vergilendirilir. Yani bu gelirlerde yapılan stopaj nihai vergileme niteliğindedir.

Son yıllarda stopaj yoluyla nihai vergileme yönteminin çeşitli muafiyet ve istisna uygulamaları ile yaygınlaştığını görüyoruz. Bu örneklerde vergileme, normal vergilemenin aksine safi kazanç üzerinden değil, gayrisafi hasılat/brüt gelir üzerinden yapılıyor. Bu şekilde yapılan vergilemenin stopaj/tevkifat olarak nitelendirilmesi vergileme ilkelerine uygun değil, çünkü stopaj yıllık beyanname üzerinden hesaplanan vergiye mahsuben yapılan ön vergilemedir. Bu nedenle, istisna veya muafiyet uygulanan durumlarda yapılan stopaj "asgari gelir vergisi" olarak adlandırılsa daha isabetli olur.

Üstelik bu tür uygulamalar defter tutan mükellefler aleyhine haksız rekabet yaratıyor.

Son yıllarda yapılan bu tür düzenlemeler ve adı geçici olmakla birlikte kalıcı hale gelen geçici 67 nci madde uygulamaları nedeniyle defter tutan mükellefler dışında çok az sayıda yıllık gelir vergisi beyannamesi veren mükellef kaldığını söyleyebiliriz.

Defter tutan tacir, serbest meslek erbabı gibi sürekli gelir vergisi mükellefleri ile defter tutmayan ücret, menkul sermaye iradı (kâr payı, eurobond faiz geliri vs.), değer artış kazancı ve alım-satım kazancı elde eden kişiler dışında neredeyse gelir vergisi beyannamesi veren gerçek kişi olmadığını söylemek sanırım yanlış olmaz.

Bugünkü yazımda, 2022 yılında elde edilen hangi gelirler için beyanname verilmesi gerektiğini, gelir türleri itibariyle açıklamaya çalışacağım.

Gelir türleri itibariyle beyan durumu

a) Ticari kazançlar

Defter tutan tacirler zarar etseler dahi yıllık beyanname vermek zorundalar. Esnaf muaflığından yararlananlar ile kazançları basit usulde tespit edilenler 2022 yılı için gelir vergisi beyannamesi vermeyecekler.

İnternet ortamındaki sosyal ağ sağlayıcıları üzerinden metin, görüntü, ses, video gibi içerikler paylaşan sosyal içerik üreticilerinin bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlar ile akıllı telefon veya tablet gibi mobil cihazlar için uygulama geliştirenlerin elektronik uygulama paylaşım ve satış platformları üzerinden elde ettikleri kazançlar, vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2022 yılı için 880 bin TL) aşmaması kaydıyla gelir vergisinden müstesna.

Buna göre, söz konusu istisna kapsamına giren kazançların tutarı 2022 yılında 880 bin TL'yi aşmadığı sürece gelir vergisinden istisna olacak, dolayısıyla bu gelirler için gelir vergisi beyannamesi verilmeyecek. Başka gelirler dolayısıyla beyanname verilmesi halinde de bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecek.

b) Zirai kazançlar

Ziraî faaliyetlerden elde edilen ziraî kazançlarda vergileme genel olarak "stopaj" yoluyla yapılıyor.

Kanunda yazılı işletme büyüklüğü ölçüsünü aşan çiftçiler ile bir adet biçerdövere veya bu nitelikteki bir motorlu araca yahut on yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olan çiftçilerin kazançları, gerçek usulde yıllık beyan esasına göre; diğer bütün çiftçilerin kazançları ise hasılat üzerinden stopaj yoluyla vergiye tabi tutuluyor.

c) Serbest meslek kazançları

Serbest meslek erbabı da zarar etse dahi yıllık beyanname vermek zorunda. Ancak telif kazançları istisnasından yararlananlar (yani 2022 yılında telif kazançları toplamı 880 bin TL'nin altında olanlar), bu kazançlarına ilişkin olarak beyanname vermek zorunda değiller.

Gelir Vergisi Kanunu'nun 18'inci maddesi kapsamında elde edilen telif hakkı ve ihtira beratı kazançları belli şartlarla istisna edilmiş olup, faaliyetin devamlı veya arızi olması istisnanın uygulanmasına engel teşkil etmez.

Telif ve ihtira beratı kazançlarının 2022 yılı için 880.000 TL'yi aşmaması halinde, söz konusu kazançlar gelir vergisinden istisna olup, bu kazançlar için yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmeyecek, diğer gelirler dolayısıyla beyanname verilmesi halinde de bu kazançlar beyannameye dahil edilmeyecektir. Dolayısıyla, bu kazançlar üzerinden tevkif/stopaj suretiyle ödenen vergiler nihai vergi haline gelir.

Sanatçının vergilendirilmesinde esas alınan bu yöntem, kazancın belirlenen tutarı (2022 yılı için 880.000 TL'yi) aşması halinde; aşan tutarı değil, elde edilen gelirin tamamını vergilendirdiğinden haksız sonuçlar doğurmaktadır. Bu haksız durumu örneklerle açıklayan detaylı bir yazıya buradan ulaşabilirsiniz.

d) Ücretler

2022 yılında bir veya birden fazla işverenden elde edilen stopaja tabi tutulmuş ücret gelirlerinin (kümülatif stopaj matrahlarının) toplamı 880 bin TL'yi aşanlar gelir vergisi beyannamesi vermek ve tüm ücret gelirlerini beyan etmek zorundalar.

Birden fazla işverenden alınan ücretlerin toplamı 880 bin TL'nin altında kalsa bile, birinci işverenden sonraki işverenlerden alınan ücretlerin toplamı 70 bin TL'yi aşması halinde de tüm işverenlerden alınan (birinciden alınanlar dahil) ücretlerin beyanı gerekir. Mükellefler hangi ücretin birinci işverenden elde edilen ücret olduğunu serbestçe belirleyebilirler.

Gelir Vergisi Kanununun 86’ncı maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre, kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı için yıllık beyanname verilmemekte ve diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dâhil edilmemektedir.

Bu nedenle, 4490 sayılı Kanun uyarınca Türk Uluslararası Gemi Siciline kayıtlı gemilerde ve yatlarda çalışan personele ödenen ve gelir vergisinden istisna edilmiş bulunan (dolayısıyla stopaja tabi tutulmayan) ücretler, beyan edilmeyeceği gibi diğer gelirler için beyanname verilip verilmeyeceğinin tespitinde de dikkate alınmaz.

Ancak 4691, 5746 ve 3218 sayılı Kanun’lar kapsamında stopaj teşvikine konu ücretler üzerinden kesilen gelir vergileri, verilen muhtasar ve prim hizmet beyannamesi üzerinden tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkin edilmektedir.

Anılan Kanunlar kapsamında çalışan ve şartları taşıyan hizmet erbabına ödenen ücretler üzerinden gelir vergisi kesintisi yapılması nedeniyle, bu ücretlerin beyanname verilip verilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınması gerekmektedir. Beyanname verildiği durumlarda, ücret gelirleri üzerinden kesilen ve işveren tarafından muhtasar ve prim hizmet beyannamesinde tahakkuktan terkin edilen gelir vergisi hesaplanan vergiden mahsup edilebilecektir.

e) Kira gelirleri

2022 yılında stopaja tabi tutulmuş işyeri kira gelirleri toplamı 70 bin TL'yi aşmayanların beyanname verme zorunluluğu yok. Beyan sınırının hesabında, ücretler hariç, diğer beyana tabi gelirlerin de dikkate alınması gerekiyor.

2022 yılında 9 bin 500 TL'lik istisna tutarını aşmayan konut kira gelirleri için de beyanname verilmesi gerekmiyor.

İstisna tutarını aşan konut kira geliri olanlar ise beyanname vermek zorundalar. Bu kişilerin beyannamede 9 bin 500 TL'lik istisnayı uygulayabilmeleri için tüm gelirleri toplamının (istisna olsun olmasın) 250 bin TL'yi geçmemiş olması gerekiyor.

Hem konut hem de iş yeri kira geliri olan kişiler ise, yıllık gelirlerinin beyan sınırını aşıp aşmadığının tespitinde; konut kira gelirinin gelir vergisinden istisna edilen kısmını aşan tutarı ile gelir vergisi stopajına tabi işyeri brüt kira gelirlerinin toplamını birlikte dikkate alacaklardır. Bu toplam 70.000.- TL’yi aşmadığı takdirde sadece stopaja tabi olmayan konut kira gelirlerinin istisna tutarını aşan kısmı beyan edilecektir. 

Ticari, zirai ve serbest meslek kazancını beyan etmek zorunda olanlar 9 bin 500 TL'lik istisnadan yararlanamazlar.

Stopaja ve istisna uygulamasına konu olmayan kira gelirleri toplamı 3 bin 800 TL'lik beyanname  verme sınırını aşanların da beyanname vermesi gerekir.

f) Menkul sermaye iradı

Gelir Vergisi Kanunu'nun geçici 67'nci maddesi kapsamasında banka ve aracı kurumlarca stopaja tabi tutulmuş menkul sermaye iradı (mevduat, repo, tahvil-bono faizi, MKYF kar payı, katılım bankası kar payı vs.) elde edenler, bu gelirleri için beyanname vermek zorunda değiller. Söz konusu gelirler üzerinden yapılan stopajlar nihai vergi niteliğinde.

Geçici 67'nci maddenin kapsamına girmeyen az sayıdaki menkul sermaye iradı (2022 yılında 70 bin TL'yi aşan kâr payları ve eurobond faiz geliri gibi) için ise beyanname verilmesi gerekiyor.

Keza Gelir Vergisi Kanunu'nun 94'üncü maddesine göre stopaja tabi bulunmayan alacak faizleri ile yabancı ülkelerde elde edilen menkul sermaye iradının da yurt dışında beyan veya stopaj yoluyla vergilendirilmiş olsun veya olmasın, Türkiye'de beyan edilmesi zorunluluğu var. Hesaplanan vergiden yurt dışında ödenen vergiler mahsup edilir.

g) Diğer kazanç ve irat (değer artışı kazançları ile arızi kazançlar)

Gelir vergisi Kanunu'nun geçici 67'nci maddesi kapsamasında banka ve aracı kurumlarca stopaja tabi tutulmuş alım satım kazançları için beyanname verilmez. Bu geçici madde kapsamında stopaja tabi olmayan kazançlar (örneğin eurobond satış kazançları) beyan edilmek zorundadır. Satış kazancının tespitinde alış bedeli Yİ-ÜFE ile artırılır. İktisap bedelinin Yİ-ÜFE oranında arttırılabilmesi için, artış oranının yüzde 10 veya daha fazla olması şarttır.

İktisaptan itibaren 5 yıl içinde satılan gayrimenkullerin satış kazançları da beyan edilir. Ancak satış kazancının tespitinde alış bedeli Yİ-ÜFE ile artırılır. Yİ-ÜFE oranında artırım yapılabilmesi için, artış oranının yüzde 10 veya daha fazla olması şarttır. Bu şekilde tespit edilen kazançtan beyanname üzerinde 2022 yılı için 25 bin TL istisna indirilir.

2022 yılında istisna tutarı 58 bin TL'yi aşan arızi kazançlar da beyan edilmek zorundadır.

Bu yoğun ayda mükelleflere, vergi dairesi çalışanlarına ve mali müşavirlere kolaylıklar dilerim. Erdoğan Sağlam

https://t24.com.tr/yazarlar/erdogan-saglam/gelir-vergisi-beyannamesi-verme-suresi-basladi,38924