|
Bugünlerde uzlaşma müessesesi;
✔ Vergi denetim elemanlarına uzlaşma komisyonlarına katılım karşılığında ücret ödenmesi,
✔Gerek tarhiyat sonrası, gerek tarhiyat öncesinde uzlaşmalarda, pek istisnai haller haricinde, vergi aslından indirim yapılmaması, vergi cezalarının %80 inin kaldırılması şeklinden tek tip uygulamanın yaygınlık kazanmış olması,
✔Uzlaşmanın vaki olmaması durumunda tutanağa son teklif yerine, vergi aslı ile cezanın tamamının son teklif olarak yazılması,
üzerinden eleştirilmektedir.
✔Uzlaşma kurumu öteden beri, kayıt dışı ekonomiyi beslediği, uzlaşma komisyonları vasıtasıyla vergi ve cezalardan vaz geçilmesinin devletin egemenlik ilkesine aykırı olduğu gibi birçok yönden de eleştirilmektedir.
✔Uzlaşma; tarafların aralarındaki görüş ve çıkar ayrılığını, karşılıklı olarak ödünler vererek kaldırıp uyuşmak, anlaşmak anlamına gelmektedir. Vergi hukuku bakımından uzlaşma da, mükellef ile idarenin ikmalen, re’sen ya da idarece tarh edilen/edilecek vergi ile kesilen/kesilecek cezaların dava konusu edilmeksizin tahakkuk edecek/ödenecek miktarları hususunda anlaşmalardır.
✔Uzlaşma müessesesi ile verginin bir an önce tahakkuk ve tahsil edilmesi amaçlanmaktadır.
✔Uzlaşma talebi vergi incelemesi aşamasında yapılabileceği gibi (tarhiyat öncesi uzlaşma), vergi tarhiyatı yapıldıktan ve/veya cezalar kesildikten sonra tebliğ edilen vergi ve ceza ihbarnamesi üzerine de (tarhiyat sonrası uzlaşma) yapılabilmektedir.
Vergi usul mevzuatına göre,
✔İkmalen, re'sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları ile 15.000,00 (2023 yılı için) Türk lirasını aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları uzlaşma kapsamındadır.
Ancak,
✅Kaçakçılık kapsamındaki fiillerle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde tarh edilen vergi ve kesilen cezalar,
✅Kaçakçılık fiillerine iştirak edenlere kesilen cezalar,
✅VUK 370 inci maddenin (b) fıkrası kapsamında kendilerine ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen mükelleflere mezkur maddeye göre kesilen cezalar,
✅15.000,00 TL yi aşmayan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları
uzlaşma kapsamı dışındadır. ( Uzlaşmaya konu edilebilecek usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarının tespitinde cezayı gerektiren fiil bazında kesilecek toplam ceza tutarı dikkate alınır.)
✔Uzlaşma konusu verginin matrah farkları itibariyle bölünebildiği durumlarda uzlaşma sadece toplam matrah farkının bu bölümüne isabet eden vergi kısmı için de yapılabilir.
✔Tarhiyat sonrası uzlaşma talebi dilekçe ile mükellefin bizzat veya resmî vekâletini haiz vekili vasıtasıyla (tüzel kişilerle küçüklerin ve kısıtlıların, vakıflar ve cemaatler gibi tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin kanunî temsilcileri vasıtasıyla) vergi ihbarnamesinin tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde mükellefin bağlı olduğu vergi dairesi veya uzlaşmaya yetkili komisyonlara yapılır. Bu dilekçenin taahhütlü posta veya interaktif vergi dairesi üzerinden gönderilmesi de mümkündür.
(devamı uzlaşma müessesesi (2)
✔ Tarhiyat öncesinde uzlaşma talebi için nezdinde vergi incelemesi yapılan kimsenin bizzat veya noterden alınmış vekâletnameye dayanarak vekili vasıtasıyla (Tüzel kişiler, küçük ve kısıtlılarla, vakıflar ve cemaatler ile tüzel kişiliği olmayan teşekküllerde bunların kanuni temsilcileri marifetiyle) ve yazılı olarak incelemeyi yapana veya bağlı bulunduğu birime yahut ekip Başkanlığına başvurması şarttır.
✔ Uzlaşma talebinin inceleme tutanağında yer alması, ilgili mercie yapılmış yazılı başvuru yerine geçer. Vergi inceleme tutanağının taraflarca imzalanması aşamasında, vergi inceleme elemanı tarafından mükellefe uzlaşma talebinin olup olmadığı sorulmak ya da mükellef tarafından talepte bulunmak suretiyle gerçekleşmektedir. Mükellefin uzlaşma talebi genelde vergi inceleme tutanağında yer almaktadır.
✔ Nezdinde vergi incelemesi yapılan kimseler, incelemenin başlangıcından, inceleme ile ilgili son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen süre içerisinde her zaman uzlaşma talebinde bulunabilirler.
✔ İncelemenin sonuçlandığı tarihte tarh zamanaşımının sona ermesine üç aydan az bir zaman kalması halinde mükellefe uzlaşma talebinde bulunup bulunmadığı sorulmaz ve uzlaşma talebinde bulunmaya davet edilmez. Ancak bu durum mükellefin tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunmasına engel değildir.
✔ Harici bilgilere dayanılarak, mükelleflerin bilgisi dışında yapılan vergi incelemelerinde, incelemeyi yapan herhangi bir taahhüt altına girmeksizin mükellefi uzlaşma talebinde bulunmaya davet edebilir. Bu durumda vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlarca yapılacak uzlaşmaya davet hallerinde ise davet yazısının tebliğ tarihinden itibaren en geç 15 gün içerisinde uzlaşma talebinde bulunulabilir.
✔ Uzlaşmaya davet keyfiyeti ile uzlaşma müzakeresinin yapılacağı yer ve tarih, muhatabına yazı ile uzlaşma gününden en az 15 gün önce tebliğ olunur.
✔ Uzlaşma konusu yapılan vergi ve cezada uzlaşma vaki olduğu takdirde uzlaşma tutanağı düzenlenir ve derhal ilgili vergi dairesine intikal ettirilir. Bu tutanak tahakkuk fişi yerine geçer. Uzlaşma tutanağı vergi ve cezaların ödeme zamanlarından önce ilgiliye tebliğ edilmişse kanuni ödeme zamanlarında; ödeme zamanları kısmen veya tamamen geçtikten sonra ilgiliye tebliğ edilmiş ise ödeme süreleri geçmiş olanlar uzlaşma tutanağının tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir
✔ Uzlaşmanın vaki olmadığına dair tutanağa idarenin nihai teklifi yazılır. Mükellef dava açma süresinin sonuna kadar teklif edilen vergi ve cezayı kabul ettiğini yazılı olarak bildirirse bu takdirde uzlaşma sağlanmış sayılır.
Mükellef, uzlaşma görüşmelerinde, bağlı olduğu meslek odasından bir temsilci ve 3568 sayılı Kanuna göre kurulan meslek odasından bir meslek mensubu bulundurabilir.
✔ Uzlaşmanın vaki olması halinde mükellef, üzerinde uzlaşılan vergi ve cezaya (bunlardan birisi üzerinde uzlaşılmış olsa dahi her ikisine); adına sadece ceza kesilmiş bulunan, üzerinde uzlaşılan işbu cezaya karşı dava açamaz.
✔ Uzlaşma temin edilemediği takdirde (Muhatabın bilinen en son adresine uzlaşmaya davet yazısının tebliğ edilememesi , mükellef veya vekilinin uzlaşma komisyonunun davetine icabet etmemesi, komisyona geldiği halde uzlaşma tutanağını imzalamaması veya tutanağı ihtirazi kayıtla imzalamak istemesi halinde uzlaşma temin edilememiş sayılır.) uzlaşmanın temin edilemediğine dair tutanak düzenlenir, başkaca bir işlem yapılmaz.
✔ Uzlaşma komisyonlarının tutacakları uzlaşma tutanakları kesin olup gereği vergi dairelerince derhal yerine getirilir.
✔Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz.
✔ Mükellef veya adına ceza kesilen; üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit olunan hususlar hakkında dava açamaz ve hiçbir mercie şikayette bulunamaz.
✔ Müddeti içinde uzlaşma talebinde bulunan mükellef veya ceza muhatabı uzlaşma talep ettiği vergi veya ceza için, ancak uzlaşma vaki olmadığı takdirde dava açma yoluna gidebilir.
✔ Tarhiyat sonrası uzlaşmanın vaki olmaması halinde mükellef veya ceza muhatabı; tarh edilen vergiye veya kesilen cezaya, uzlaşmanın vaki olmadığına dair tutanağın kendisine tebliğinden itibaren genel hükümler dairesinde ve yetkili vergi mahkemesi nezdinde dava açabilir. Bu takdirde, dava açma müddeti bitmiş veya 15 günden az kalmış ise bu müddet tutanağın tebliği tarihinden itibaren 15 gün olarak uzar.
✔ Yapılan tarhiyata karşı cezada indirim veya uzlaşma hükümlerinden sadece birisinden yararlanılabilir. Uzlaşma talebinde bulunan mükellef, uzlaşma tutanağını imzalayıncaya kadar uzlaşma talebinden vazgeçtiğini beyan ederek adına salınan cezalar hakkında Kanunun 376 ncı maddesinin uygulanmasını isteyebilir.
✔ Uzlaşılan vergi miktarı üzerinden, VUK’un 112 nci maddesine göre gecikme faizi hesaplanır.
✔ Tarhiyat öncesi uzlaşmanın temin edilememiş veya uzlaşma müzakeresinde uzlaşmaya varılamamış olması halinde mükellefler veya ceza muhatabı olanlar verginin tarhından ve cezanın kesilmesinden sonra uzlaşma talep edemezler.
✔ Tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunan mükellef, tayin edilen uzlaşma gününden önce yazılı olarak vergi inceleme raporunu düzenleyene veya komisyona sekreterya hizmeti veren birime bu talebinden vazgeçtiğini bildirirlerse, mükellef uzlaşma istememiş gibi işlem tesis edilir ve ilgili tarhiyat sonrası uzlaşma talebinde bulunabilir.
✔ Uzlaşma görüşmeleri sırasında kısmi uzlaşma talebinde bulunulması halinde, tutanağın açıklama bölümünde inceleme raporunda eleştirilen matrah farklarından hangilerinde uzlaşma talep edildiği ve bunlara ilişkin olarak uzlaşılan vergi ve ceza miktarı belirtilir.
“ Değerlendirme”
✔ Denetim elemanlarına uzlaşma komisyonlarına katılım karşılığında ücret ödenmesi,
✔ Gerek tarhiyat sonrası, gerek tarhiyat öncesinde uzlaşmalarda, pek istisnai haller haricinde, vergi aslından indirim yapılmaması, vergi cezalarının %80 inin kaldırılması şeklinden tek tip uygulamanın yaygınlık kazanmış olması,
✔ Uzlaşmanın vaki olmaması durumunda tutanağa son teklif yerine, vergi aslı ile cezanın tamamının son teklif olarak yazılması,
üzerinden eleştirilmektedir.
▶ Denetim Elemanlarına Uzlaşma Komisyonlarına Katılım Karşılığında Ücret Ödenmesi :
✔ Böyle bir durum vergi denetim elamanının tarafsızlığını etkileyebilecek bir uygulamadır. Ayrıca böyle bir uygulama daire başkanlıkları ve denetim elamanları arasında adaletsizliğe de neden olabilmektedir. Çünkü her dairenin iş yükü, her bir dairedeki ve denetim elamanındaki incelemelerin süreçleri farklıdır.
✔ Son zamanlarda denetim elamanlarının bazı özlük sorunlarının olduğu kamuoyu tarafından bilinmektedir. Özellikle denetim elamanlarının almış oldukları ücretler bir kariyer meslek olan vergi müfettişliği ile bağdaşmamaktadır. Kamuda çalışan ve 4/d'li diye adlandırılan çalışanların vergi müfettişleri kadar maaş alması ya da vergi müfettişi maaşlarının 4/d'li çalışan seviyesine kadar indirgenmiş olmasının izah edilebilir tarafı bulunmamaktadır.
✔ Her ne kadar bu durumun kısmen telafisi için denetim elamanlarına uzlaşmaya katılmaları karşılığı ücret ödense de, bu çözüm kalıcı, kesin ve adil bir çözüm değildir.
✔ Bu sebeple denetim elamanlarının tarafsızlığını etkileyebilecek olan uzlaşmaya katılım karşılığında ücret ödenmesi uygulamasından vaz geçilerek, doğrudan özlük haklarında iyileştirme yapılmasının makul ve hukuki olacağını düşünmekteyiz.
▶ Uzlaşmanın Vaki Olmaması Durumunda Tutanağa Son Teklif Yerine, Vergi Aslı ile Cezaların Tamamının Son Teklif Olarak Yazılması:
✔ Yukarıda ifade ettiğimiz üzere, 213 Sayılı VUK'nun Ek-1. maddesi uyarınca; "uzlaşmanın vaki olmaması durumunda tutanağa idarenin nihai teklifi yazılır. Mükellef dava açma süresinin sonuna kadar teklif edilen vergi ve cezayı kabul ettiğini yazılı olarak bildirirse bu takdirde uzlaşma sağlanmış sayılır." Bu husus kanunun amir hükmüdür. İdare bu kurala uymak ve mükellef hakkına saygılı olmak zorundadır.
✔ Ancak bazı uzlaşma komisyonlarında, cezaların % 80 ninden vaz geçildiği halde, tutanağa son teklif olarak vergi aslı ve cezanın tamamı yazılmaktadır.
✔ Böyle bir uygulama mükellefin uzlaşma hakkının elinden alınması anlamına gelir. Zira böyle bir durumunda dava açma süresinin sonuna kadar uzlaşma ortada olmalıdır. Mükellefin karar alma ve düşünme hakkı elinden alınmamalıdır.
✔ Ayrıca böyle bir uygulamanın vaki olması ve ispatı halinde, yapılan tarhiyatın vergi mahkemesince iptal edilebileceği tabiidir. Vergi Atölyesi |
