Asgari işçilik uygulaması, kısaca Sosyal Güvenlik Kurumu'nun (SGK) kayıt dışı istihdamla mücadelede kullandığı bir yöntem olup, “ölçümleme”, “ön değerlendirme”, “asgari işçilik araştırması”, “asgari işçilik incelemesi” gibi isimlerle uzun yıllardır devam etmektedir. 

Bu yöntemde, SGK ihale konusu işler, uluslararası anlaşmalara göre yapılan projeler, inşaat konusu işler, yap-işlet, yap-işlet-devret, kamu-özel işbirliği (PPP) modelleriyle yapılan işlerde iş bitiminde belli kriterlere ve belli hesaplama yöntemlerine göre asgari işçilik kontrolü yapmaktadır.

Aşağıda ana hatları ile asgari işçilik uygulamasının nasıl yapıldığı açıklanmıştır.

İhale konusu işlerde asgari işçilik uygulaması

Öncellikle 5510 sayılı Kanun ve ikincil mevzuatla yapılan düzenlemelerle kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşlar, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar ihale yolu ile yaptırdıkları her türlü işleri üstlenenleri ve bunların adreslerini on beş gün içinde Kuruma (SGK) bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır.

Bu çerçevede, yukarıda sayılan kurum ve kuruluşların ihale mevzuatına göre yaptırdıkları işlerde SGK tarafından asgari işçilik hesaplaması yapılmaktadır.

- Hesaplama yapılırken öncelikle ihale konusu işin başlangıç ve bitiş tarihleri tespit edilmekte ve işin başlangıç tarihi ile kesin kabulün ya da noksansız geçici kabulün yapıldığı tarihe kadar SGK’ya bildirilmiş olan işçilik miktarları dikkate alınmaktadır.

- İhale makamı tarafından yükleniciye ödenen Katma Değer Vergisi hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dâhil toplam hak ediş tutarına, iş için tespit edilen asgari işçilik oranı %25 eksiltilerek uygulanmaktadır.  

- Hesaplama sonucunda çıkan bildirilmesi gereken işçilik matrahı, işveren tarafından ihale konusu iş süresince SGK'ya bildirilen işçilikten fazla ise, çıkan fark işçilik tutarı işverene tebliğ edilmektedir.

- İşverence borcun tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmesi veya itirazda bulunulmaması halinde borç kesinleşmekte ve işlemler sonuçlandırılmaktadır.

- Borcun ödenmemesi veya itiraz edilmesi halinde SGK’nın denetim elemanlarınca (işverence istenmesi halinde SSMM/YMM’ler tarafından) inceleme yapılmakta ve denetim sonucu düzenlenecek rapora göre işlemler sonuçlandırılmaktadır.

- Sonuçta, ihale konusu işten dolayı fark işçilik dahil borcun olmaması veya hesaplanan fark prim borcunun ödenmesi üzerine ihale makamınca teminat iadesine esas olmak üzere SGK tarafından işverene 'ilişiksizlik belgesi' verilmektedir.

Özel nitelikteki inşaat işlerinde asgari işçilik uygulaması

Aynı şekilde, gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği haiz olmayan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan/yaptırılan özel nitelikteki inşaat işleri ile ilgili olarak iş bitiminde SGK tarafından asgari işçilik hesaplaması yapılmaktadır.

- Özel nitelikteki inşaatlar ile ilgili asgari işçilik hesaplaması yapılırken işin başlangıç ve bitiş tarihleri tespit edilmekte ve işin başlangıç tarihi ile bitiş tarihine kadar SGK’ya bildirilmiş olan işçilik miktarları dikkate alınmaktadır.

- SGK Müdürlükleri tarafından yapılan asgari işçilik araştırmasında inşaat maliyetine SGK tarafından yayımlanan tebliğ ile belirlenen asgari işçilik oranı %25 eksiltilerek uygulanmaktadır.

- Bina maliyeti; belediyeler, valilikler ve ruhsat vermeye yetkili diğer makamların vermiş olduğu inşaatın ruhsatnamesinde yazılı bulunan, ruhsatname yoksa SGK denetim elemanlarınca tespit edilecek yüzölçümü ile birim maliyet bedelinin çarpımı suretiyle bulunan tutar üzerinden hesaplanmaktadır.

- Özel nitelikteki inşaatlar ile ilgili yapı müteahhidi işverenlerin, bu bina inşaatı işyerinden dolayı borcunun olmaması halinde işverene 'ilişiksizlik belgesi' verilmektedir.

- Özel bina inşaatları ile ilgili SGK tarafından düzenlenecek olan “ilişiksizlik belgesi” yapı kullanma izin belgesi alınabilmesine imkan sağlamaktadır.

Asgari işçilikte yapılan hatalar ve ortaya çıkan riskler

İşyerinin, varsa alt işverenlerin çalıştırdığı işçilerin tamamı kayıtlı çalışmış olsalar dahi iş bitiminde yapılacak olan “asgari işçilik kontrolünde” aşağıdaki nedenlerle eksik işçilik borcu ile karşılaşılabilmektedir.

- İşçilerin ücretlerinin (sigorta primine esas kazançlarının) gerçek ücret yerine daha düşük seviyeden gösterilmesi,

- Ay içinde tam çalışmış işçilerin prim gün sayılarının 30 gün yerine daha düşük (Örneğin, 10 gün, 15 gün gibi) gösterilmesi,

- SGK’nın belirlediği işçilik oranının işe uygun olmaması,

- Bina inşaatlarında yapı grubu ve sınıfının hatalı belirlenmesi,

- İşyeri dosyasının hatalı açılması

- İşin büyük bölümünün alt işveren kaydı olmayan üçüncü kişilere faturalı yaptırılması,

- Alt işveren olmayan üçüncü kişilerden alınan malzemeli işçilik ve sırf işçilikli faturaların SGK asgari işçilik mevzuatının aradığı kriterleri taşımaması,

- Alt işverenlerle yapılan sözleşmelerin hatalı olması ve rücu hükümlerinin bulunmaması

Sonuç olarak; ihale konusu işler, uluslararası anlaşmalara göre yapılan projeler, inşaat konusu işler, yap-işlet, yap-işlet-devret, kamu-özel işbirliği (PPP) modelleriyle yapılan işlerde büyük miktarlarla asgari işçilik borcuyla karşı karşıya kalınmaması,  ihale makamlarına verilmiş olan kesin teminat mektuplarının geri alınması veya resmi mercilerden yapı kullanma izin belgesi alınması konusunda sorun yaşanmaması için asgari işçilik mevzuatına uygun işlem yapılması, bununla ilgili bir takip ve kontrol sistemi kurulması, gerekli durumlarda asgari işçilik mevzuatında uzmanlaşmış profesyonellerden destek alınmasında fayda vardır. Celal ÖZCAN

https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/sgk-asgari-iscilik-uygulamasi-ve-risklerine-dikkat/724457