Belediyelerin belediye başkanlarının ön planda tutulduğu yani belediye faaliyetlerinin tanıtımı adı altında kamufle edilmiş şekilde başkanın reklamının yapıldığı reklam ve tanıtım faaliyetleri yaygın olmakla birlikte yaklaşan mahalli idare seçimleri öncesinde söz konusu faaliyetlerin yoğunluğu artmaktadır. Diğer adaylara karşı haksız rekabet teşkil eden ve kamu kaynağının kullanımıyla ilgili olan bu faaliyetlere ilişkin olarak şu iki soru vergi mükellefi vatandaşların aklına gelmektedir:

1- Belediyelerin belediye başkanının ön planda tutulduğu reklam ve tanıtım harcamaları yapmaları yasal olarak mümkün mü?

2- Söz konusu harcamalar nasıl ve nereden finanse edilmektedir?

Bu soruların cevabı ilgili mevzuat hükümlerinin ve uygulamada belediye faaliyetlerinin işleyiş şeklinin irdelenmesi suretiyle verilebilir.

1. Belediyeler belediye başkanının ön planda tutulduğu reklam ve tanıtım harcamaları yapabilir mi?

5393 sayılı Belediye Kanunu’nda belediyenin görevleri arasında tanıtım faaliyetleri yer almakta birlikte söz konusu faaliyetlerin mahalli müşterek nitelikte olması şartı bulunduğu gibi belediyelerin görevleri arasında reklam yapma gibi bir görev ve faaliyet alanı bulunmamaktadır. Aynı şekilde, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda “tanıtım” hizmet kavramının tanımı içinde yer almakla birlikte “reklam” söz konusu kavramın tanımı içinde yer almamaktadır.

Dolayısıyla, belediyelerce yapılan tanıtımın yasal dayanağı bulunmakla birlikte reklamın herhangi bir yasal dayanağı bulunmamaktadır. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda “Kamu idarelerine bütçeyle verilen harcama yetkisi, kanunlarla veya Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle düzenlenen görev ve hizmetlerin yerine getirilmesi amacıyla kullanılır.” denilmekte olup, aynı kanunun 71’inci maddesinde “mevzuatında öngörülmediği halde ödeme yapılması” kamu zararına yol açan haller arasında sayılmıştır. 

Bu noktada reklam ile tanıtım arasındaki farkın belirlenmesi gerekmektedir.

1- Tanıtım; bir marka, ürün veya hizmet hakkındaki bilgileri çok kişiyle paylaşmak veya farkındalığı artırmak için çeşitli iletişim faaliyetlerini ifade ederken reklam, bir ürün veya hizmeti hedef kitleye satmak amacıyla yapılan bir tür halkla ilişkiler (PR) çalışmasıdır.

2- Tanıtımda bir ürün veya hizmetin (faaliyet) genel özellikleri anlatılırken reklam söz konusu ürün ve hizmetin arkasındaki aktörü de tanıtmakta ve muhataba özel mesajlar da vermektedir.

3- Reklam özel olarak tasarlanmış bir içerik olduğu için maliyeti tanıtımın maliyetinden çok daha yüksektir.

Bu bağlamda, örneğin belediye tarafından yapılan bir altyapı yatırımının tamamlanmış olduğu ve halkın hizmetine sunulmuş olduğuna ilişkin olarak yazılı ve görsel basına yapılan açıklamalar tanıtım iken, söz konusu tanıtımda belediye başkanının adının, resminin, sloganının, mesajlarının veya vaatlerinin ön plana çıkarılması reklam mahiyetindedir. 

Yukarıda da ifade edildiği üzere, billboard, afiş, tabela, röportaj vb. araçlar üzerinde belediye başkanının adının, resminin, sloganının, mesajlarının veya vaatlerinin ön plana çıkarılması reklam mahiyetinde olup, söz konusu faaliyetin maliyetinin belediye bütçesinden ödenmesi yasal olarak mümkün değildir.

Öte yandan, belediyelerce reklam ve tanıtım harcamaları temsil ağırlama bütçesinden yapılmakla birlikte Belediye Bütçesinden Yapılacak Temsil, Ağırlama Ve Tören Giderleri Yönergesi’ne ne tanıtım faaliyetine ne de reklam faaliyetine yer verilmiştir. Bu nedenle, reklam harcamalarının söz konusu bütçeden yapılması da yasal olarak mümkün değildir.

Nitekim, belediyelerce yapılan reklam faaliyetleri ile ilgili olarak ise İçişleri Bakanlığı’nca yayımlanan genelgelerde;

“1- Belediyelerce gerçekleştirilecek tanıtım faaliyetlerinde belde halkının algılaması dikkate alınarak pozitif algılamayı sağlayacak şekilde beldenin tanıtımı esas alınacak, belediye başkanının şahsi tanıtımının yapıldığı düşüncesine sebebiyet verebilecek uygulamalardan özenle kaçınılacaktır.

2- Yol ve kaldırım yapımı, asfalt yenilenmesi ve çevre düzenlemesi gibi rutin hizmetler için tanıtım yapmak yerine bilgilendirme gereken hizmetler belirlenerek bu hizmetler için tanıtım yapılacaktır.

3- Yapılacak tanıtım faaliyetlerinde kişiler değil, hizmet ve faaliyetler ön plana çıkarılacaktır.

4- Belediyelere ait reklam panolarında kutlama mesajları yayınlanırken belediye ya da yapılan hizmetler yerine belediye başkanının adı ile fotoğrafının ön plana çıkarılması biçimindeki uygulamalardan kaçınılacaktır.

5- Genelge hükümleri tüm belediyelerce hassasiyetle uygulanacak, Genelgenin uygulanmasında gerekli gözetim ve denetim, ilgili valilikler ve Bakanlık denetim elemanlarınca gerçekleştirilecektir”

denilmektedir.

İkinci olarak, 30.06.2021 tarihinde yayımlanan “Tasarruf Tedbirleri” konulu 2021/14 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi’nde;

“İdare faaliyetlerini tanıtmaya yönelik rapor, kitap, dergi, bülten ve benzeri yayınlar basılmayacak, bu dokümanların hazırlanması ve paylaşımı elektronik ortamda yapılacaktır.”

“Uluslararası toplantılar ile millî bayramlar hariç açılış, konferans, seminer, yıl dönümü ve benzeri kutlama ve organizasyonlara ilişkin faaliyetler nedeniyle gezi, kokteyl, yemek ve benzeri davetler düzenlenmeyecek, hediye verilmeyecek ve diğer adlar altında ödeme yapılmayacaktır.”

“Kamu kurum ve kuruluşlarınca mevzuattan kaynaklanan zorunluluklar gereği yapılan veya kurum faaliyetleri ile doğrudan ilgili olan tanıtım giderleri hariç olmak üzere basın ve yayın organlarına ilan-reklam verilmeyecektir” denilmektedir.

Söz konusu yasal düzenlemeye göre, mevzuattan kaynaklanan zorunluluklar gereği yapılan veya kurum faaliyetleri ile doğrudan ilgili olan tanıtımlar dışındaki tanıtımların dahi yapılması yasal olarak mümkün değildir.

Dolayısıyla, tanıtım olarak adlandırılan ve fakat yapılan denetimlerde içerik bakımından reklam niteliğinde bulunduğu anlaşılan harcamalar görevliler adına kamu zararı olarak tespit edilir.

Nitekim, Sayıştay’ca yapılan denetimlerde ve kamu zararına ilişkin olarak verilen tazmin kararlarında; kamu idarelerince tanıtım, halkla ilişkiler, organizasyon vb. adlar altında yapılan faaliyetlerde röportaj, afiş, billboard vb. araçların içeriğine bakılmakta ve içerikte belediye başkanının mesaj ve vaatlerinin ön planda tutulduğu tanıtım araçlarına ilişkin harcamalar kamu zararı olarak tespit edilmektedir.

2- Reklam ve tanıtım harcamaları nasıl ve nereden finanse ediliyor?

Uygulamada, belediye başkanının veya partisinin şahsi hesabından yapılmayan reklam ve tanıtım harcamaları belediyelerce şu yöntemlerle yapılmaktadır:

1- Reklam ve tanıtım harcamalarının temsil ağırlama bütçesinden yapılması. Bu yöntemde söz konusu harcamalar “organizasyon hizmeti”, “halkla ilişkiler”, “sosyal medya yönetimi” vb. faturalarla ödenmektedir.

2- Bazı reklam ve tanıtım harcamalarının faturasının belediye şirketleri tarafından ödenmesi. Bu yöntemde faturanın içeriği reklam ve tanıtım olarak değil, sanki belediye şirketinin ihtiyacı bulunan başka bir mal veya hizmet şirkete sunulmuş gibi gösterilmektedir.

3- Bazı belediyelerde belediye sınırları içindeki reklam ve ilan alanları belediye şirketlerine tahsis edilmiş olduğundan söz konusu alanların mevcut belediye başkanının reklamları için ya bedelsiz ya da emsalinden düşük bedelle kullandırılması.

4- Reklam ve tanıtım faturalarının belediyeden ihale alan kişiler tarafından ödenmesi. Etik açıdan da sorunlu olan söz konusu yöntem bu kişilerin belediyeye sunduğu mal ve hizmetlerin bedeli ve gerçekliğinin sorgulanmasını da gerektirir.

Hangi yöntemle yapılırsa yapılsın reklam harcamalarının belediye bütçesi veya belediye şirketi hesabından ödenmesinin herhangi bir yasal dayanağı bulunmamaktadır. Yerinde yapılan denetimlerde tespit edilen reklamlara ilişkin reklamın finansman şeklinin yukarıda açıklanan yöntemler üzerinden araştırma yapılmak suretiyle anlaşılması mümkündür.

Belediyelere veya belediye başkanlarına ait reklamların belediye şirketi bütçesinden veya belediye şirketlerinin kullanımında olan varlıklarla bedelsiz olarak yapılması ise şirketin bu sebeple mahrum kaldığı gelirin veya yaptığı yersiz harcamanın şirket yöneticilerine tazmin ettirilmesi ve şirket yöneticileri hakkında “güveni kötüye kullanma suçu” kapsamında adli işlem yapılmasına yol açar.

Sonuç;

Hangi yöntemle yapılırsa yapılsın belediyelerce tanıtım adı altında bile olsa belediye başkanının adının, resminin, sloganının, mesajlarının veya vaatlerinin ön plana çıkarıldığı faaliyetlerin maliyetinin belediye bütçesinden ödenmesi yasal olarak mümkün olmayıp, aksi bir durum belediye görevlileri hakkında kamu zararı olarak mali sorumluluk ve diğer yasal sorumlulukları gerektirir. Söz konusu faaliyetlerin belediye şirketi imkânlarından yapılması halinde ise şirket yöneticilerinin şirket menfaatlerine aykırı davranış olarak mali ve adli sorumluluğunu gerektirir. Ahmet Arslan

https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/belediye-baskanlarinin-reklam-ve-tanitim-harcamalari/729605