Kamu kurumları genellikle kâr amacı gütmeyen kurumlar olduğundan bunların birbirlerinden mal ve hizmet alımlarının ihalesiz şekilde yapılabileceği düşünülebilmektedir. Uygulamada da bazı kamu kurumlarınca sadece protokol düzenlemek suretiyle diğer kamu kurumlarından bedel karşılığında mal ve hizmet alımı yapılmaktadır.

Söz konusu uygulamaların bir kısmının yasal dayanağı bulunmakla birlikte birçoğunun yasal dayanağı bulunmamaktadır.

Her ne kadar kamu idarelerinin birbirlerinden ihalesiz şekilde mal ve hizmet alması sonucunda piyasa rayiçlerinden daha yüksek bedelle alım-satım yapılmış olsa dahi alan taraf için gerçekleşen fazla giderin satan taraf için fazla gelir mahiyetinde olduğu ve dolayısıyla fazla giderin kamunun içinde fazla gelirle dengelendiği düşünülebilirse de alım satım yapan kamu kurumlarının hepsi aynı bütçeye tabi olmadığı gibi her bir kurumun kendine özgü hesap verebilirlik mekanizması bulunmaktadır.

Öte yandan, kamu kurumlarına özgü mevzuat düzenlemelerinde diğer kamu kurumlarına taşınır veya taşınmaz mal tahsisi veya bedelsiz şekilde devrine yani yardım yapabilmesine imkân veren düzenlemeler bulunmaktadır. Bununla birlikte, kamu kurumları arasında taşınır veya taşınmaz tahsisi veya devrinin bedel karşılığında yapılması halinde ihale kanunları devreye girmekte olup, ihale kanunlarında alıcı veya satıcı kamu kurumunu ihalelerden muaf tutan düzenlemeler oldukça sınırlıdır. 

1. Kamu kurumları hangi durumlarda ihalesiz şekilde birbirlerinden mal ve hizmet alabilir?

Kamu kurumlarının mal ve hizmet alımlarının gerçekleştirilme usul ve esasları 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda düzenlenmiş olup, kamu kurumlarının kanunun 3. maddesinde belirtilen istisnalar dışında diğer kamu kurumlarından yapacakları alımlar dahil tüm mal ve hizmet alımlarının ihale ve şartların sağlanması halinde doğrudan temin yoluyla gerçekleştirmesi gerekmektedir.

Söz konusu kanunda kamu kurumlarının diğer kamu kamu kurumlarından ihalesiz şekilde veya doğrudan temin yoluna da başvurmaksızın yapabileceği alımlar şu şekilde sıralanmıştır:

1- Bu kanun kapsamına giren kuruluşların; Adalet Bakanlığı’na bağlı ceza infaz kurumları, tutukevleri işyurtları kurumları, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na bağlı huzurevleri ve yetiştirme yurtları, Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı üretim yapan okullar ve merkezler, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlı enstitü ve üretme istasyonları ile Başbakanlık Basımevi İşletmesi tarafından bizzat üretilen mal ve hizmetler için anılan kuruluşlardan, Devlet Malzeme Ofisi Ana Statüsünde yer alan mal ve hizmetler için Devlet Malzeme Ofisi Genel Müdürlüğü’nden, yük, yolcu veya liman hizmetleri için Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü’nden, akaryakıt ve taşıt için Tasfiye İşleri Döner Sermaye İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nden yapacakları alımlar ile araştırma-geliştirme faaliyetleri kapsamında Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu’ndan yapacakları mal, hizmet ve danışmanlık hizmet alımları, et ve et ürünleri için Et ve Balık Kurumu Genel Müdürlüğü’nden, çay ve çay ürünleri için Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nden, faaliyet alanındaki mal ve hizmetler için Uluslararası Sağlık Hizmetleri Anonim Şirketi’nden, ray üstünde çeken ve çekilen araçlarda kullanılan monoblok tekerlek ve tekerlek takımları için Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü’nden yapacakları alımlar,

2- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın bağlı, ilgili veya ilişkili kurum veya kuruluşlarının, faaliyetleri ile ilgili olarak birbirlerinden veya diğer kamu kurum ve kuruluşlarından karşılanan enerji, yakıt, mal, hizmet, danışmanlık alımları ve büyük onarım işleri, TETAŞ tarafından tedarik amaçlı yapılacak elektrik enerjisi alımları,

3- Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü ile Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Taşımacılık Anonim Şirketinin, Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii Anonim Şirketi, Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii Anonim Şirketi ve Türkiye Vagon Sanayii Anonim Şirketi’nden yapacağı mal veya hizmet alımları.

Kamu kurumlarının mal ve hizmet satışları genel olarak 2886 sayılı Devlet İhale Kanununda düzenlenmiş olup, söz konusu kanunda kamu kurumlarının diğer kamu kurumlarına ihalesiz şekilde mal ve hizmet satabilmesine imkan veren herhangi bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. 

2. Kamu kurumları diğer kamu kurumlarının döner sermaye işletmelerinden ihalesiz şekilde mal ve hizmet alabilir mi?

Kamu kurumları sadece kendilerine bağlı döner sermaye işletmelerinden ihalesiz şekilde mal ve hizmet alımında bulunabilir, diğer kamu kamu kurumlarına ait döner sermaye işletmelerinden ise ancak ihale ve şartların sağlanması halinde doğrudan temin yoluyla mal ve hizmet alımında bulunabilir. 

3. Kamu kurumları kendilerine ait şirketlerden ihalesiz şekilde mal ve hizmet alımı yapabilir mi, bu şirketlere ihalesiz şekilde mal ve hizmet satabilir mi?

Sermayesinin tamamı kamu kurumuna ait olsa dahi bir kamu kurumu kendisine veya başka bir kamu kurumuna ait şirketlerinden ihalesiz şekilde mal ve hizmet alımı yapılamaz, bu şirketlere ihalesiz şekilde mal ve hizmet satamaz.

Hatta, alımı veya satımı yapan kamu kurumunun idarecilerinin kendisinden alım yapılan veya kendisine satış yapılan kamu şirketinde yönetici pozisyonunda olması yani her iki tarafta alım ve satıma karar verenin aynı kişi olması halinde bu görevlilerin ihaleye fesat karıştırma suçuyla karşı karşıya kalması bile söz konusu olabilir. 

4. Kamu kurumlarının ihalesiz olarak birbirlerinden mal ve hizmet alımında bulunması halinde ne olur?

Kamu kurumlarının ihalesiz olarak birbirlerinden piyasa rayiçlerine aykırı şekilde mal ve hizmet alımında bulunması 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na göre kamu zararını oluşturur ve oluşan zararın ihalesiz şekilde alım ve satımda bulunan kamu görevlilerince tazmin ettirilmesi sonucunu doğurur.

Oluşan zararın karşı taraf kamu kurumu lehine gerçekleşmiş olması veya alım satım işleminin protokol vb. kamu ihale mevzuatında yeri olmayan işlemlerle yapılmış olması kamu zararının tespit ve tahsiline engel teşkil etmez.

Kamu kurumları arasında ihalesiz şekilde mal ve hizmet alımında bulunulmasının kamu görevlileri arasında özel bir menfaat sağlamak veya ihale prosedürlerinden kaçınmak amacıyla yapılması halinde görevi kötüye kullanma suçu başta olmak üzere adli yaptırımlarla ve disiplin cezalarıyla karşılaşılmasına sebebiyet verebilir. 

Sonuç

Kamu kurumlarının ihalesiz şekilde birbirlerinden mal ve hizmet alımına imkân veren yasal düzenlemeler çok sınırlı (istisnai) olup, yukarıda belirtilen söz konusu istisnalar dışında kamu idarelerinin ihalesiz şekilde birbirlerinden mal ve hizmet alımında bulunması yasal olarak mümkün değildir. Başka bir deyişle, bir kamu kurumuna mal ve hizmet satan tarafın başka bir kamu kurumu olması bu kuruma herhangi bir ayrıcalık sağlamamaktadır.

Buna rağmen, kamu kurumlarının ihalesiz olarak birbirlerinden piyasa rayiçlerine aykırı şekilde mal ve hizmet alımında bulunması kamu zararını oluşturur.

Oluşan zararın karşı taraf kamu kurumu lehine gerçekleşmiş olması veya alım satım işleminin protokol vb. kamu ihale mevzuatında yeri olmayan işlemlerle yapılmış olması kamu zararının tespit ve tahsiline engel teşkil etmez.

Kamu kurumları arasında ihalesiz şekilde mal ve hizmet alımında bulunulmasının kamu görevlileri arasında özel bir menfaat sağlamak veya ihale prosedürlerinden kaçınmak amacıyla yapılması kamu görevlilerinin adli ve idari yaptırımlarla karşılaşması sonucunu da doğurabilir.

Ahmet Arslan

CPA, MBA

Kaynakça

www.maliekonomim.com

https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/kamu-kurumlari-ihalesiz-sekilde-birbirlerinden-mal-ve-hizmet-alabilir-mi/738510