7440 sayılı Kanunun 6/1 maddesi kapsamında mükellefler stoklarında bulunan ancak kayıtlarında yer almayan emtialara ilişkin yapılan bildirim sonucunda bildirilen stok tutarı Stoklar hesabına karşılık 525 KAYDA ALINAN EMTİA ÖZEL KARŞILIK HESABINA kaydedilir. 7440 sayılı Kanuna göre emtia için ayrılan karşılık, ortaklara dağıtılması veya işletmenin tasfiye edilmesi hâlinde, sermayenin unsuru sayılır ve vergilendirilmez.

525 No.lu Hesap, parasal olmayan öz sermaye unsuru kıymet olarak enflasyon düzeltmesine tabidir. Bu durumda enflasyon düzeltmesi sonrası farkın da ortaklara dağıtılıp dağıtılamayacağının 213 sayılı Vergi Usul Kanunu Mükerrer 298. maddesi ile 555 Seri No.lu Vergi Usul Genel Tebliği hükümlerine göre açıklanması gerekir.

555 Seri No.lu Vergi Usul Genel Tebliğine göre 7440 sayılı Kanun kapsamında, işletmede mevcut olduğu halde kayıtlarda yer almayan emtianın kayda alınmasına ilişkin olarak oluşturulan karşılık hesapları bilançoda düzeltilmiş değerleriyle yer alır. 555 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Tebliğine öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kâr dağıtımı sayılmaz. Bunun haricinde enflasyon fark hesapları, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği takdirde, bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tâbi tutulur ve kar dağıtımı tabi tutulur.

Bu durumda 7440 sayılı Kanun 525 KAYDA ALINAN EMTİA ÖZEL KARŞILIK HESABINA yönelik 2024 sonrasında ortaklara dağıtımı halinde:

• 7440 sayılı Kanuna göre emtia için ayrılan karşılık, ortaklara dağıtılması veya işletmenin tasfiye edilmesi hâlinde, sermayenin unsuru sayılır ve vergilendirilmez.
• 555 Seri No.lu Vergi Usul Genel Tebliğine göre enflasyon düzeltme farkı ortaklara dağıtılırsa, bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tâbi tutulur ve kar dağıtımı tabi tutulur.

Burada üzerinde durulması gereken nokta öz sermaye enflasyon düzeltme farklarının başka hesaba aktarımı, ortağa dağıtımı 525 No.lu hesap özelinde değil örneğin 213 sayılı Kanunun 328 ve 329 uncu maddeleri kapsamında oluşturulan sabit kıymet yenileme fonu ile aynı Kanunun 325/A maddesi kapsamında ayrılan girişim sermayesi fonu; 5520 sayılı Kanunun 5/1-e, j ve k bentleri gereğince oluşturulan fonlar;; 26/6/2001 tarihli ve 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun ek 3 üncü maddesi ile 28/2/2008 tarihli ve 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun 3. maddesi kapsamında oluşturulan fon hesapları  içinde geçerlidir.

Amortisman Süresi Biten Ancak Amortisman Ayrılmayan / Daha Az Ayrılan İktisadi Kıymetlerin Enflasyon Düzeltmesi

2023 Hesap Dönemi öncesinde ayrılmamış amortisman tutarları enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmayacaktır. Faydalı ömür süresini tamamlayan ve amortisman yoluyla değeri tamamen yok edilmiş iktisadi kıymetlerin birikmiş amortismanlarının enflasyon düzeltmesine tabi tutulması ihtiyaridir.
Amortisman süresi bitmiş ama amortisman ayrılmamış iktisadi kıymetler açısından ise durum açıklanmaya değerdir. Burada daha önce ayrılmayan amortismanlar açısından muhasebenin çift kayıt sistemi yönünden 257 / 570-580 – 590 No.lu hesaplar açısından karşılıklı düşünmek gerekir. Bu durumda geçmiş dönemlerde ayrılmamış olsa dahi 570-580 – 590 No.lu hesaplarda da bir değişiklik yapılmayacaktır. Bunun neticesinde bu hesaplar enflasyon değerlemesine tabi olduğu için 2023 döneminde 698 – 2024 döneminde 590 hesapları açısından değerlenecektir ve enflasyon düzeltmesi sonrası kâr zarar açısından bir değişikliğe neden olmayacaktır.

296 Geçici Hesap ve Enflasyon Düzeltmesi

7440 sayılı Kanunun 6/3. Fıkrasına Göre Mükelleflerin Bilançolarında Görülmekle Birlikte İşletmelerinde Bulunmayan;

– Kasa Mevcutlarını,

– İşletmenin Esas Faaliyet Konusu Dışındaki İşlemleri Dolayısıyla (Ödünç Verme Ve Benzer Nedenlerle Ortaya Çıkan) Ortaklarından Alacaklı Bulunduğu Tutarlar İle Ortaklara Borçlu Bulunduğu Tutarlar Arasındaki Net Alacak Tutarlarını, (“131. Ortaklardan Alacaklar” ve “231. Ortaklardan Alacaklar” toplamından “331. Ortaklara Borçlar” ve “431. Ortaklara Borçlar” toplamının çıkarılması sonucunda kalan net tutar esas alınarak)

– Bunlarla İlgili Diğer Hesaplarda Yer Alan İşlemlerini(136. Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabı)

%3 Oranında Vergi Ödenmesi Suretiyle Vergi Dairelerine Beyan Etmek Suretiyle Kayıtlarını Düzeltebileceklerdir. Yapılan düzeltme tutarları ve ödenecek vergi 689 Diğer Olağandışı Gider Ve Zararlar Hesabına (7440 sayılı Kanun 6/3 md.) (Kanunen Kabul Edilmeyen Gider) kaydedilir.  7440 sayılı Kanunun 1 sayılı Tebliğine göre kayıtlarda bu hesap yerine dileyen mükellefler 296 Geçici Hesabı kullanabilir. Söz konusu Geçici Hesapta izlenen tutarın herhangi bir şekilde kurum kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınamaz. 296 Geçici Hesabı kullanma tercihinde bulunmayan mükellefler açısından dönem karı azalacak veya dönem net zararı artış gösterecektir. Bu durumda teknik iflas v.b. konularda analizler mükellef aleyhine olacaktı. Bu durum göstermektedir ki 296 Geçici Hesabı aslında aktif/ pasifi değil özkaynağı düzenleyici bir hesap kodudur ve özkaynaklarla birlikte değerlendirilmesi gerekir.

Nevi itibarıyla iktisadi işletmelere dâhil bulunan kıymetlerden parasal ve parasal olmayan kıymetler 555 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği eki listelerde (EK 1 ve EK 2) yer almaktadır. Bu listelerde parasal / parasal olmayan kıymetlerin arasında 296 Geçici Hesabı sayılmamıştır. 555 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğine göre söz konusu listelerde öz sermaye kalemlerine yer verilmemekle birlikte, aksine bir hüküm olmaması ve Tebliğde bir belirleme yapılmamış olması şartıyla, bu Tebliğ uygulamasında öz sermaye kalemleri “parasal olmayan kıymet” olarak addolunur. 296 Geçici Hesabı özkaynağı düzenleyici bir hesap olması nedeniyle “parasal olmayan kıymet” olarak addolunması gerektiği düşünülmektedir. Bunun sonucunda enflasyon düzeltmesine tabi olduğu düşünülmekte ve düzeltme katsayısı ile değerinin düzeltilmesi gerekmektedir.

Enflasyon Düzeltmesi Sonrası Dikkate Alınacak Bilançolar

Enflasyon Düzeltmesi Öncesi Bilançonun Dikkate Alınması Durumları

·      Net Dönem Karının Dağıtılmasında: Kar Payı Tutarı, Enflasyon Düzeltmesi Uygulanmış Finansal Tablolarda Bulunan Kar Dağıtımına Konu Kaynakların Toplamını Aşamaz.
·      Yedek Akça Ayrılmasında
·      İntifa Senedi Sahiplerine Ödeme Yapılmasında
·      Kar Payı Avansı Hesaplamalarında

Enflasyon Düzeltmesi Sonrası Bilançonun Dikkate Alınması Durumları

·      Serbest Yedek Akçelerden* Ve Dağıtılabilir Diğer Kaynaklardan Yapılacak Zarar Mahsubundan Sonra Kalan Kar Payının Dağıtılmasında
·      Sermaye Artırımı/Azaltımı İşlemlerinde: Şirketin Sermayesine İlişkin Yapılacak Değerlendirmelerde, Ticaret Siciline Tescil Edilmiş Olan Sermaye Tutarı Esas Alınır.
·      Birleşme/Bölünme/Tür Değişikliğinde
·      Sermaye Kaybı/Borca Batık Olma Hallerinde

Enflasyon Düzeltmesinin Borca Batıklığa Etkisi

Ticaret Bakanlığı Tarafından Yayımlanan Enflasyon Düzeltmesi Uygulayan Şirketlerde Esas Alınacak Finansal Tablolara İlişkin Tebliğ Taslağı’na Göre Borca Batıklık Tespitinde Enflasyon Düzeltmesi Uygulanmış Bilanço Esas Alınır.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun 376. maddesine Göre Sermayenin Kaybı, Borca Batık Olma Durumunu 3 Şekilde Açıklamıştır.
·       Sermaye İle Kanuni Yedek Akçeler Toplamının Yarısının Zarar Sebebiyle Karşılıksız Kalması Hali: İyileştirici Önlem Yeterlidir
·       Sermaye İle Kanuni Yedek Akçeler Toplamının 2/3’ünün Zarar Sebebiyle Karşılıksız Kalması Hali: Sermayenin Üçte Biri İle Yetinme Veya Sermayenin Tamamlanmasına Karar Verilmesi Gerekir.
·       Borca Batık: Aktiflerin Şirket Alacaklılarının Alacaklarını Karşılamaya Yetmediğinin Anlaşılması Hâli Yani Aktiflerin Şirket Borcundan Düşük Olmasıdır.

2023 Hesap Dönemi Bilançoları Üzerinde Enflasyon Düzeltmesi Uygulanması İle Stok Ve Maddi Duran Varlığı Olan Şirketler Açısından Olumlu Etki Yapmıştır. Bu Durumda Enflasyon Düzeltmesi Sonucu Şirketlerin Borca Batık Olma Durumundan Çıkmış Olması Muhtemeldir Ve Bu Durum Şirket Lehinedir. Burada Öz Sermaye Hesaplarının Enflasyon Düzeltmesi Sonucu Zarar Etkisi Akla Gelmekle Birlikte Öz Sermaye Hesabı Artışı Geçmiş Yıl Zararı/ Geçmiş Yıl Karındaki Azalmayı Nötrler Durumda Ve Bilançoya Etki Etmemektedir. Buna Ek Olarak 555 No.lu Tebliğ Öz Sermaye Kalemlerine Ait Enflasyon Farklarını Düzeltme Sonucu Oluşan Geçmiş Yıl Zararlarına Mahsubuna Olanak Tanımıştır.

Arsa Alımı Sonrası Özel İnşaatlarda Enflasyon Düzeltmesi

Bir mamul üretimi olarak görülmesi gereken özel inşaat üretiminde, üretim maliyetinin bir unsuru niteliğine dönüşen arsa payı maliyetinin, inşaat maliyetine yüklenmesi gerekmektedir. İnşaat yapmak üzere satın alınan arazilerin maddi duran varlık olarak “250 Arazi ve Arsalar” hesabında kayıtlara alınması ancak, giderlerin yansıtma hesapları aracılığıyla üretim hesaplarına aktarma işleminde “250 Arazi ve Arsalar” hesabından “151 Yarı Mamuller- Üretim” hesabına aktarılması gerekmektedir. Arsa için inşaat yapı ruhsatı alınması tek başına “150 İlk Madde ve Malzeme” hesabında izlenmesini gerektirmez.  “150 İlk Madde ve Malzeme” ve “250 Arazi ve Arsalar” hesapları farklı şekillerde enflasyon düzeltmesine tabidir. (20.04.2005 – 017665 Sayılı Özelge)

Toplulaştırılmış yöntemler kullanılarak düzeltilebilecek parasal olmayan kıymetler, stoklarla sınırlıdır. bu durumda 250 Arazi ve Arsalar Hesabı stok mahiyetinde olmadığından Toplulaştırmış Yöntem Uygulanamaz ve gerçek yöntemle enflasyon düzeltmesi yapılması gerekir. Boş arsa ve araziler amortismana tabi değildir.

Yıllara Sari İnşaat Enflasyon Düzeltmesi Hesap Kodları

Yıllara sâri inşaat ve onarma işlerine ilişkin maliyetleri ile hakedişler deftere kayıt tarihi esas alınarak düzeltme işlemine tabi tutulacaktır.  Mahsuben verilen veya alınan avanslar, ödeme veya tahsil tarihinden mahsup tarihine kadar düzeltilir. 2023 hesap dönemi sonu itibarıyla düzeltme sonucu oluşan düzeltme farkları işin bitiminde mali kâr/zarar tutarının tespitinde dikkate alınmayacaktır.

* 697 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı: Yıllara sâri inşaat işlerine ilişkin maliyetlerin ve hakediş bedellerinin düzeltmesinden ortaya çıkan farklar bu hesapta izlenir.

* 178 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı: 697 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı borç kalanı vermesi durumunda bu hesaba devredilerek kapatılır.

* 358 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı: 697 Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı alacak kalanı vermesi durumunda bu hesaba devredilerek kapatılır.

Sermayeye İlave Edilen Enflasyon Düzeltme Farklarının Kurumlar Vergisi – Kâr Dağıtımı Karşısında Durumu

Öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları Kurumlar Vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kar dağıtımı sayılmaz. Özelgelerin analizinde sermayeye eklenmiş olan pasif kalemlere ait enflasyon fark hesaplarının, şirketin sermaye azaltımı yapması veya tasfiye edilmesi sebebiyle ortaklara dağıtılması halinde,

* işletmeden çekilen tutarların öncelikle kurumlar vergisine tabi tutulması( ilgili dönem kar zararı ile ilişkilendirmeden enflasyon düzeltmesi yapılan dönem itibariyle),

* vergi sonrası dağıtılan kazancın da kar dağıtımına bağlı vergi kesintisine tabi tutulması gerekmektedir.

501 Ödenmemiş Sermaye Hesabı Enflasyon Düzeltmesi

Enflasyon Düzeltme işleminde bilançoda yer alan parasal olmayan 500 Sermaye Hesabı Enflasyon Düzeltmesine göre:

» Nakit Olarak Ödenmiş Sermaye Tahsil Tarihi

» Ayni Sermaye Olarak Konulan Kıymetler Mülkiyetin İntikal Ettiği Tarih Düzeltmeye Esas Tarih olarak dikkate alınır.

Bu durumda ödenmeyen sermaye enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz. Ödenmiş sermayenin enflasyon düzeltmesi sonucu ortaya çıkan olumlu/olumsuz farkları “500-Sermaye Hesabında değil:

*“502- Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları Hesabı” veya

*“503- Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farkları Hesabında (-)” takip edilir.

2003 Hesap Dönemine İlişkin 502- Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları Hesabı ve 503- Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farkları Hesabında yer alan tutarlarda düzeltmeye tabidir.

2024 Toplulaştırılmış Yöntemden 3 Hesap Dönemi Boyunca Vazgeçilemez.

Stokların düzeltilmesinde gerçek yöntemi kullanan mükellefler mümkün olduğunca inebildikleri kadar alt ayrıma giderek düzeltme işlemini gerçekleştireceklerdir. Toplulaştırılmış yöntemleri seçenler ise her bir mal grubu ve mümkün olduğunca inebildikleri her bir alt ayrım itibarıyla diledikleri toplulaştırılmış yöntemi kullanmakta serbesttirler. Bu durumda enflasyon düzeltmesi sırasında gerçek yöntem- toplulaştırmış yöntem uygulamasına mamul- yarı mamul- ham madde bazında alt ayrıma göre karar vermek, her bir alt ayrımlar için yöntem seçimi gerekir.

2024 hesap dönemi ilk geçici vergi dönemi itibarıyla yapılan toplulaştırılmış yöntem tercihi sonraki dönemlerde değiştirilemediği gibi, toplulaştırılmış yöntem tercihinde bulunanların her bir mal grubu ve alt ayrım itibarıyla seçtikleri toplulaştırılmış yöntemden üç hesap dönemi boyunca vazgeçmeleri mümkün değildir. Ancak, 2024 hesap dönemi ilk geçici vergi dönemi itibarıyla yapılan gerçek yöntem tercihi sonraki hesap döneminde değiştirilebilecektir.

Karşılık Hesabı ve Enflasyon Düzeltmesi

Düzeltme işlemine tabi olacak karşılıklar Vergi Usul Kanun hükümlerine göre ayrılması mümkün olan karşılıklardır. Buna göre Vergi Usul Kanununda yer almayan:

» Kıdem Tazminatı Karşılığı

» Garanti Gider Karşılığı gibi karşılıklar enflasyon düzeltmesinde de dikkate alınmaz.

Vergi Usul Kanununda yer alan Şüpheli Alacak Karşılığı ise parasal mahiyet taşıdığından enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

2023 yılında Sermayeye İlave Edilen Yeniden Değerleme Fonu ve 503 Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farkı Hesabı

1/1/2024 tarihinden önce  213 sayılı Kanunun geçici 31-32. maddesi ve/veya mükerrer 298. maddesinin (Ç) fıkrası kapsamında fonda bekletilen ve sermayeye ilave edilmiş olan yeniden değerleme fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları, artış olarak dikkate alınmaz ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.  Sermayenin, düzeltmeye esas tutarına ulaşılırken (sermayeye ilave edilmiş olan) bu nevi fonlar düzeltmeye tabi tutulmadan sermayeden düşülür. Bu durumda nakdi / ayni sermaye artışlarının enflasyon düzeltmesi yapılması sonrasında sermayede olumsuz fark oluşabilir. Bu durumda olumsuz fark 503 Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farkları Hesabına kaydedilir.

580 Geçmiş Yıllar Zararı Hesabı ile 502 Sermaye Düzeltme Olumlu Farkları Hesabı Mahsubu

31.12.2023 tarihinde enflasyon düzeltmesi öncesinde rutin kayıtlar yapılmak suretiyle dönem sonu kar zarar oluşacak ve buna göre enflasyon düzeltme öncesi bilanço verileri ile Kurumlar Vergisi beyanı oluşacaktır. Bundan sonra enflasyon düzeltme kaydı yapılacak ve parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmesi sonucu oluşan farklar “698- Enflasyon Düzeltme Hesabı” ile karşılıklı çalışacaktır. Yapılan düzeltme sonucu zarar tutarı yüksekse 580 Geçmiş Yıllar Zararları Hesabı kullanılacaktır. 555 VUK Tebliğine göre öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları ( 502, 549) düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kâr dağıtımı sayılmaz. Bu durumda 2023 yılında düzeltme sonucu hesaplanan 580 No.lu hesap ile 502-549 No.lu hesaplar mahsuplaştırılabilir. Bu durumda enflasyon düzeltmesi sonucu oluşan zarar enflasyon düzeltmesi kapsamında tanzim edilen bilançoda gösterilmeyebilecektir.

Gelecek Dönemlere İlişkin Sigorta Giderlerinin Enflasyon Düzeltmesi Karşısındaki Durumu

Peşin ödenen ve cari dönem içinde ilgili gider hesaplarına kaydedilmemesi gereken180 ve 280 No.lu Hesaplarda izlenen gelecek aylara – yıllara ait giderler parasal olmayan kıymetlerden sayıldığı için Defterlere Kayıt Tarihi itibariyle enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Bunlara mahsuben verilen veya alınan parasal olmayan avanslar, ödeme veya tahsil tarihinden mahsup tarihine kadar düzeltilir. Bunlara örnek olarak peşin ödenen işyeri kira gideri – işyerine ilişkin sigorta gideri – güvenlik için bina kamera bedelleri verilebilir. Bu tutarlarda enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.

180- 280 Nolu Gider Hesapları Enflasyon Düzeltmesine Tabi İken 181-281 Gelir Tahakkuk Hesapları Enflasyon Düzeltmesine Tabi Değildir.

Enflasyon Düzeltmesi Sonrası Stokların – Arsaların / Maddi Duran Varlıkların Zararına Satışı

Enflasyon düzeltme işlemine tabi tutulmuş olan 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetlerden amortismana tabi olmayan kıymetlerin, düzeltilmiş değerlerinin altında bir bedelle satılması halinde, düzeltme sonrası değerle, düzeltme öncesi değer arasındaki farka isabet eden zarar, gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde dikkate alınmayacaktır. Bu durumda 2024 Hesap Döneminde parasal olmayan kıymetlerden olan stokların -arsaların amortismana tabi olmaması nedeniyle zararına satışı gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde dikkate alınmayacak olup, amortismana tabi olan maddi duran varlıkların zararına satışı gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde dikkate alınabilir.

Ersan KARACA
Yeminli Mali Müşavir
Bu e-Posta adresi istenmeyen postalardan korunmaktadır, görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir.

https://www.alomaliye.com/2024/05/06/enflasyon-duzeltmesi-bilinmesi-gerekenler/