I- GİRİŞ

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan ticaret şirketlerinden olan anonim şirketlerde sermaye miktarı belirli olup paylara bölünmüştür. Söz konusu paylar hamiline yazılı olabileceği gibi nama yazılı olarak da temsil edilebilir. Anılan Yasa’daki istisnalar hariç olmak üzere anonim şirketlerde payın senede bağlanması zorunlu değildir. Ancak payın senede bağlı olup olmaması devrine ilişkin işlemleri etkileyici sonuçlar doğurur. Zira hamiline yazılı senetlerin devri zilyetliğin geçirilmesiyle devir olurken, nama yazılı senetlerin devri pay bedellerinin ödenmiş olup olmamasına göre değişir. Benzer şekilde herhangi bir senede bağlanmamış payların devri de kendine özgü kurallar taşır.

II- ANONİM ŞİRKETLERDE PAY

A- TANIMI

Anonim şirketlerde sermaye paylara bölünmüş olup her pay sahibi şirkete taahhüt ettiği sermaye borcunu yerine getirmekle mükelleftir (TTK Md.329/1, 480/1). Dolayısıyla, pay esas sermayenin ekonomik değer taşıyan bir parçasıdır. Diğer bir ifadeyle sermaye şirketlerinin devredilebilir hukuki işleme konu edilebilir olan küçük birimleri pay kavramını ifade etmektedir([1]).

B- TEMSİLİ

Anonim şirketlerde bedeli tamamen ödenmiş paylar için hamiline yazılı senetler, bedeli tamamen ödenmiş veya ödenmemiş paylar için nama yazılı senetler çıkarılabileceği gibi paylar senetsiz olarak da temsil edilebilir (TTK Md.484/1-2). Bununla birlikte senede bağlanmamış paylar da senetli paylar gibi devir, rehin, intifa, haciz gibi her çeşit işlemin konusu yapılabilir([2]).

Bu şirketlerde hamiline yazılı payların senede bağlanması zorunludur. Buna göre hamiline yazılı payların bedelinin tamamının ödenmesi tarihinden itibaren yönetim kurulu üç ay içinde pay senetlerini bastırıp pay sahiplerine dağıtır (TTK Md.486/2). Bu süre hamiline yazılı payların bedellerinin tamamen ödendiği tarihten başlar. Nama yazılı senetlerde ise bu zorunluluk talep koşuluna bağlanmıştır. Bu bağlamda anonim şirketlerde azlığın([3]) talebi halinde nama yazılı pay senedi bastırılıp tüm nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılması gerekir (TTK Md.486/3).

III- ANONİM ŞİRKETLERDE PAYIN DEVRİ

A- SENEDE BAĞLANMAMIŞ PAYLARIN DEVRİ

Öğretide “çıplak pay” olarak da adlandırılan senede bağlanmamış payların devri ancak Türk Borçlar Kanunu’nun alacağın devrini düzenleyen hükümlerine göre gerçekleştirilir. Bu devir halinde taraflar arasında alacağın devrini içeren yazılı bir sözleşme yapılması şart olup, bedeli tamamen ödenmiş çıplak paylarda şirketin onayı gerekmez (TBK Md.184/1). Ancak, bedeli kısmen veya tamamen ödenmemiş çıplak payın devri söz konusu ise devir işlemi bir nevi borcun üstlenilmesi anlamına geleceğinden ancak şirketin onayı ile mümkün olabilir (TBK Md.195/1).

B- HAMİLİNE YAZILI SENETLERİN DEVRİ

Anonim şirketlerde pay senetleri hamiline veya nama yazılı olabilir (TTK Md.484/1). Ancak, bedelleri tamamen ödenmemiş paylar için hamiline yazılı senet çıkarılamayacağından, hamiline yazılı pay senetleri bedeli tamamıyla ödenmiş payları temsil eder (TTK Md.484/2). Nama yazılı pay senetlerinin hamiline yazılı pay senetlerine dönüştürülebilmesi de ancak bedellerinin tamamen ödenmesi halinde mümkündür (TTK Md.485/2). Bedellerinin tamamen ödenmiş olması hamiline yazılı senetlerin devrinde ve tedavülünde kolaylık sağlar. Bu bakımdan bu senetlerin devri zilyetliğin geçirilmesiyle hüküm ifade eder (TTK Md.489/1). Dolayısıyla, hamiline yazılı senetler devir amacıyla teslim gibi yollarla olabileceği gibi miras gibi sebeplerle de el değiştirebilir. 

C- NAMA YAZILI SENETLERİN DEVRİ

Nama yazılı pay senetleri de esas itibariyle serbestçe devre konu olabilir (TTK Md.490/1). Ancak bedeli tamamen ödenmemiş olan nama yazılı senetlerin devri için şirketin onayı şarttır. Tıpkı bedeli tamamen ödenmemiş çıplak payların devrinde olduğu gibi bu payların devri de borcun nakli niteliğinde olduğundan ancak alacaklının rızası ile geçerli olabilecektir. Böylece şirket bedelinin tümü ödenmemiş olan şirketlerde ödeme gücü yetersiz kişilerle karşı karşıya kalmamalı, ancak, salt payların bedellerinin ödenmemiş olması, şirkete onayı reddetmek hakkını vermemeli; devralanın ödeme gücüne sahip olması ve dürüst olması halinde şirket devir işlemine onay vermelidir([4]).

Bununla birlikte devir, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebrî icra yoluyla gerçekleşmişse, payların bedellerinin tümü ödenmemiş bile olsa şirketin onayına gerek yoktur. Dolayısıyla, nama yazılı pay senetlerinin devrinde temlikname,  ciro ve teslim yeterlidir. Bununla birlikte devrin şirkete karşı ileri sürülebilmesi için pay defterine kaydedilmesi gerekir.

Nama yazılı payların devrine ilişkin bir diğer sınırlama da bu tür devirlerin ancak şirketin onayıyla yapılabileceğinin esas sözleşmede hüküm altına alınmasıdır (TTK Md.492/1). Esas sözleşme, böyle bir sınırlama getirmemişse payın serbestçe devri kuralı geçerli olur([5]). Diğer taraftan, şirketin tasfiye haline girmesiyle birlikte devredilebilirliğe ilişkin sınırlamalar düşer (TTK Md.492/3).

IV- SONUÇ

Anonim şirketlerde devredilebilir hukuki işleme konu edilebilir olan en küçük birim olan pay devre konu olabilir. Ancak payın türü ve senetle temsil edilip edilmemesi devrini etkileyen sonuçlar doğurur. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre senetle temsil edilmeyen ve çıplak pay olarak tabir edilen bedeli tamamen ödenmiş paylar taraflar arasında alacağın devrini içeren yazılı bir sözleşme ile hüküm ifade ederken, bedeli tamamen ödenmemiş çıplak payların devrine ilişkin yazılı sözleşme ancak şirketin onayı ile geçerli hale gelir. Diğer taraftan bedeli tamamen ödenmiş paylar için çıkarılması zorunlu olan hamiline yazılı pay senetleri zilyetliğin geçirilmesiyle devredilebilir. Bedeli tamamen ödenmemiş olan nama yazılı senetlerin devri için şirketin onayı şart olmakla birlikte esas sözleşmede bir sınırlama bulunmaması halinde bedeli tamamen ödenmiş nama yazılı pay senetleri temlikname, ciro ve teslim ile devre konu olur.

Özdem SATICI TOPRAK*

E-Yaklaşım / Haziran 2024 / Sayı: 378

* Ticaret Başmüfettişi

[1] E. DEMİRKAPI, Limited Ortaklıkta Payın Devri, 2008, s.6

[2] Y.12.HD., 2015/7998 E., 2015/11868 K., 30.04.2015 T.

[3] Azlık, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 411/1. Maddesine göre sermayenin en az onda birini, halka açık şirketlerde yirmide birini oluşturan pay sahipleridir.

[4] https://www.muglabarosu.org.tr/Upload/files/pdf/TTK%20Madde%20Gerek%C3%A7eleri.pdf

[5] https://www.muglabarosu.org.tr/Upload/files/pdf/TTK%20Madde%20Gerek%C3%A7eleri.pdf