Bireysel emeklilik sistemi 2003 yılında uygulamaya alındı. 2013 yılında devlet katkısı uygulaması geldi. 2017 yılında da çalışanların bireysel emeklilik sistemine girmesini sağlayan Otomatik Katılım Sistemi (OKS) başladı. Şimdi BES için çok önemli yeni uygulamalar devreye alınıyor. 1 Temmuz 2024’te BES’te çok uzun süredir üzerinde çalışılan iki yeni uygulama başlıyor. Her iki uygulama da katılımcıları sistemde daha uzun süre tutmayı amaçlarken, katılımcıların BES’teki birikimlerini kullanabilmesini ve nakit ihtiyaçlarının giderilmesini sağlıyor. Gelin, bu uygulamaların neler olduğuna ve benzerlikleri ile farklılıklarına bir bakalım… 

56 yıllık yatırım yolculuğu

BES’te 18 yaş altının sisteme alınmasıyla ülkemizde ilk defa 56 yıl sürecek bir yatırım yolculuğu başladı. Dile kolay, yarım asırdan fazla. İnsan hayatı bu, inişleri çıkışları, gelirleri, giderleri var. 56 yıl boyunca sisteme katkı payı ödemek ama BES’te oluşan birikimlerden faydalanamamak, katılımcıları endişelendiriyordu. Ya, nakit ihtiyacım olursa; ev, araba alırken nereden para bulacağım gibi sorular, katılımcıların BES’e temkinli yaklaşmasına, zaman zaman da uzak durmasına neden oluyordu. Bu sorular genellikle BES’te birden fazla sözleşme yaparak aşılmaya çalışılıyordu. Bir sözleşme ev alımı için, bir sözleşme çocuğun okulu için, bir sözleşme acil ihtiyaçlar için gibi. Ama bu katılımcı ev alırken veya çocuğunun okulu için yaptığı birikimi kullanmak istediğinde, sözleşmesini sonlandırmak zorunda kalıyor, buradaki bütün birikimi alarak sistemden çıkıyordu. Bu da bir taraftan sistemin hedefleriyle uyuşmuyor, diğer yandan devlet katkılarından tam olarak faydalanılamadığı, kesinti ödendiği ve yüksek oranlı stopaj dolayısıyla katılımcıların şikâyetlerine neden oluyordu. İşte BES’te yeni başlayan iki uygulama, bu sorunlara çare olması amacıyla tasarlandı. 

Birikimler karşılığı kredi

1 Temmuz 2024 tarihinden itibaren hem gönüllü BES hem de OKS tarafındaki sözleşmeler, bankalarda teminata kabul edilerek, kredi kullanmak mümkün olabilecek. Böylece hem katılımcının birikimleri teminat için kurulan özel fonlar aracılığıyla sistem içinde kalmaya ve değerlenmeye devam edecek, hem de katılımcı bankadan uygun faizlerle kredi kullanabilecek. Dolayısıyla ödenen kredi faizinin bir kısmı bu fonlardan elde edilen getirilerle karşılanmış olacak, katılımcı birikimlerini alarak sistemden ayrılmak zorunda kalmayacak ve sistemdeki kazanılmış haklarını korumaya devam edecek. Bu uygulama katılımcıların acil ihtiyaçlarının giderilmesini sağlayacak ama aynı zamanda BES’teki birikimler de sistemde değerlenmeye devam edecek. Özellikle sistemin avantajlarından faydalanmak için çok önemli olan ‘başlangıç tarihinden kaynaklanan’ haklar korunacak. 

Kısmı ödeme hakkı

Yine 1 Temmuz 2024 tarihinde uygulamaya başlayacak olan kısmi ödeme hakkı, katılımcıların belli koşullarla sistemdeki birikimlerinden faydalanmasını amaçlıyor. Nedir bunlar? Başta afet durumları olmak üzere, evlilik, konut alımı ve üniversite eğitimi nedeniyle BES’teki birikimlerden çekim yapılabilecek. Ayrıca afet durumu hariç olmak üzere bu haktan faydalanmak üzere sistemde en az 5 yıl tamamlamış olmak ve en az beş aylık brüt asgari ücret tutarında bir katkı payı ödemek gerekiyor. 

UYGULAMALARIN FARKLARI

1- Gönüllü BES tarafındaki sözleşmeler her iki uygulamadan da faydalanabilirken, OKS tarafındaki birikimler karşılığında bankalardan kredi kullanılabilecek ama OKS sözleşmesi olan çalışanlar, kısmi ödeme hakkından faydalanamayacak. 

2- Kısmi ödemede devlet katkılarının da bir kısmı kullanılabilecek. Ama birikimler karşılığında kredi kullanırken katılımcı sadece kendi birikimlerini teminata verebilecek, devlet katkılarını kullanamayacak.

3- Birikimler karşılığında kredi kullanırken herhangi bir koşul aranmıyor. Sadece kredi tutarının en az %20 fazlasının teminata alınması gerekiyor. Hâlbuki kısmi ödemede katılımcının sistemde en az beş yılı tamamlaması ve en az 5 brüt asgari ücret tutarında katkı payı ödemiş olması gerekiyor. 

4- Kısmi ödeme almak için sistemden an az 3 yıl ayrılmayacağına dair taahhütte (eğitim için 4 yıl) bulunmak gerekiyor. Birikimler karşılığında kredi kullanırken ise taahhüt istenmiyor ama kredi borcu kapanana kadar katılımcının sistemden çıkışına da izin verilmiyor.

5- Katılımcı doğal afet, evlilik, konut ve eğitim nedenleriyle birer kez talepte bulunabiliyor. Her beş yılda bir, farklı bir nedenle kısmi ödeme alınabiliyor. Hâlbuki BES birikimleri karşılığında kredi kullanabilmek için herhangi bir bekleme süresine gerek yok. Katılımcı kredi borcunu kapattıktan sonra tekrar BES birikimlerini teminat göstererek kredi kullanabilir.

6- Kısmi ödeme hakkının kullanımı sistem dışına para çıkması anlamına gelirken, birikimler karşılığında kredi kullanımında teminattaki birikimler, sistem içinde kalarak değerlenmeye devam ediyor.

UYGULAMALARIN BENZERLİKLERİ 

1- Hem BES birikimleri karşılığında kredi kullanımı uygulaması hem de kısmi ödeme uygulamasının hedefi katılımcıyı sistemde daha uzun süre tutmak. 

2- Gerek BES birikimleri karşılığında kredi kullanımı, gerekse de kısmi ödeme hakkının kullanımında üzerinde haciz ve rehin olan sözleşmeler ile işveren grup emeklilik sözleşmeleri talepte bulunamayacak. BES birikimleri karşılığında kredi kullanılan sözleşme kısmi ödeme talebinde bulunamazken, kısmi ödeme talebinde bulunan sözleşmelerdeki birikimler, bankalarda teminat olarak gösterilemeyecek. 

3- Her iki uygulama da katılımcıların tüketim ihtiyaçlarının karşılanması hedefini taşıyor. Dolayısıyla her iki uygulamanın yoğun kullanımında kamunun enflasyonla mücadelesine ket vurabilir. 

4- Her iki uygulama da aşırı kullanımda bireysel emeklilik sisteminin büyüyememesi, güdük kalması, ekonomide beklenen faydaları sağlayamaması gibi sonuçlar doğurabilir. 

Zeynep Candan AKTAŞ

Bu e-Posta adresi istenmeyen postalardan korunmaktadır, görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir.

https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/beste-iki-yeni-uygulama-basliyor/752018