I- GİRİŞ

Sosyal güvenlik mevzuatında nispeten küçük rakamlarla ifade edilecek tutarlardaki eksik bildirimlerden dolayı işverenler aleyhine idari para cezası uygulanmamasına, ayrıca asgari ücret desteğinden ve sigorta prim teşviklerinden yasaklanmamalarına yönelik bazı istisnai düzenlemeler yapılmıştır.

Bu istisnai düzenlemeler, maddi hata olarak ifade edilecek tutarlardaki rakamlar nedeniyle işverenleri kimi zaman telafisi çok güç sonuçlarla karşılaşmadan yaptıkları hatalı işlemleri düzeltmelerine imkan sağladığından işverenler yönünden önem arz etmektedir.

Ne var ki her biri 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun farklı maddelerinde yer alan bu istisnai düzenlemelerdeki tutarların farklı belirlenmiş olması ve ilgili maddelerde aranılan bazı şartlar nedeniyle istisnai düzenlemelerin amaca tam anlamıyla hizmet ettiğini söylemek pek de mümkün değildir.

II- SÜRESİ DIŞINDA VERİLEN BİLDİRGE VE BEYANNAMELERE İDARİ PARA CEZASI UYGULAMASINDAKİ İSTİSNA

5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin ikinci fıkrasında;

“Kurumca, birinci fıkrada belirtilen bildirge, beyanname, belge veya defterlere istinaden sigortalıların ve çalışma gün sayılarının eksiksiz bildirilmesi şartıyla bildirilen prime esas kazanç tutarında, fiilin işlendiği tarihteki brüt asgari ücretin üçte birini geçmeyecek ve % 1’ini aşmayacak şekilde eksiklik tespit edilmesi durumunda, eksikliğin on beş gün içinde düzeltilmesi için ilgiliye yazılı ihtar verilir. Bu süre sonunda tespit edilen eksik tutarın Kuruma bildirilmemesi halinde birinci fıkranın ilgili hükümlerine göre idari para cezası verilir. Eksikliğin işverence tespit edilmesi durumunda bu süre; bildirge, beyanname, belge veya defterlerin Kuruma verilmesinden itibaren on beş gündür.” hükmü yer almaktadır.

Bu düzenleme uyarınca denetim raporu, mahkeme kararı veya resmi kurum ve kuruluşlardan alınan yazılar sonrasında eksik bildirildiği tespit edilen prime esas kazanç tutarı fiilin işlendiği tarihteki brüt asgari ücretin üçte birini ve ilgili ayda bildirimi yapılan sigortalıların SPEK tutarının % 1’ini aşmıyorsa eksik bildirilen prime esas kazanç tutarının hangi aya ilişkin olduğu ve yasal verilme süresinin son gününden itibaren ne kadarlık bir süre geçtiği üzerinde durulmayarak, eksik bildirilen kazançla ilgili SGK tarafından istenilen ek bildirge 15 günlük süre içinde verildiği taktirde idari para cezası uygulanmamaktadır.

Buna karşın herhangi bir denetim raporu, mahkeme kararı veya resmi yazı olmaksızın hatalı bildirim yapıldığının işverence ilgili aya ilişkin bildirgenin verildiği tarihten itibaren 15 günlük süre içinde fark edilerek 15 günlük süre içinde kendiliğinden verilecek ek bildirge ile düzeltilmesi halinde idari para cezası uygulanmazken, ek bildirgenin/beyannamenin 15 günlük süre geçirildikten sonra verilmesi halinde yasada öngörülen sürenin geçirilmiş olması nedeniyle idari para cezası uygulanmaktadır.

Bu bağlamda, Yasa’da belirtilen tutardaki prime esas kazancın eksik bildirildiği Kurumun  denetim ve kontrolle görevle memurlarınca tespit edilmesi halinde, bildirgenin verilmesi gereken yasal sürenin üzerinden ne kadarlık bir süre geçirildiği üzerinde durulmaksızın bildirge/beyanname Kurumca yapılacak tebligat üzerine 15 günlük süre içinde verildiği takdirde idari para cezası uygulanmaksızın işleme alındığına göre, işverenlerce yasal süresi dışında kendiliğinden verilecek ek bildirgeler için de yasada belirtilen tutarlarla sınırlı olmak kaydıyla daha önceki bildirimin yapıldığı tarihten itibaren ne kadarlık bir süre geçtiği üzerinde durulmaksızın bildirgenin/beyannamenin cezasız bir şekilde işleme alınması gerektiği değerlendirilmektedir.

Ayrıca, Yasa’da yer alan “fiilin işlendiği tarihteki brüt asgari ücretin üçte birini ve ilgili ayda bildirimi yapılan sigortalıların SPEK tutarının % 1’ini aşmıyorsa” şartında yer alan “ilgili ayda bildirimi yapılan sigortalıların SPEK tutarının % 1’ini aşmıyorsa” şartının özellikle az sayıda sigortalı çalıştıran işverenler yönünden istisnadan yararlanılamamasına neden olduğu dikkate alındığında, bu ibarenin madde metninden çıkartılması ve geriye yönelik verilecek bildirge/beyannamelerin cezasız olarak işleme alınmasında “fiilin işlendiği tarihteki brüt asgari ücretin üçte birini aşmama” şartının aranılmasının eşitlik ilkesine de uygun olacağı değerlendirilmektedir.

III- ASGARİ ÜCRET DESTEĞİ YASAKLAMASINDAKİ İSTİSNA

5510 sayılı Kanun’un Geçici 101. maddesinin 3. fıkrasında;

“… ilgili ayda 2024 yılı Ocak ila Aralık aylarına/dönemine ait aylık brüt asgari ücretin onda birini geçmeyecek tutarda eksik prime esas kazanç bildirimi yapıldığının tespiti durumunda Kurumca yapılacak ihtar üzerine on beş günlük süre içinde söz konusu eksikliği gideren işyerleri hakkında bu madde hükümleri uygulanmaya devam eder.” hükmü yer almaktadır.

Bildirge ve beyannamelerin süresi dışında verilmesi halinde, idari para cezası uygulanmaksızın işleme alınmasında “fiilin işlendiği tarihteki brüt asgari ücretin üçte birini ve ilgili ayda bildirimi yapılan sigortalıların SPEK tutarının % 1’ini aşmama” şartı aranılırken, asgari ücret desteğinden yararlanma noktasında “aylık brüt asgari ücretin onda birini aşmama şartı” aranılmaktadır.

Dolayısıyla asgari ücretin onda birinden fazla, üçte birinden az tutarda eksik kazanç bildiriminde bulunduğu tespit edilen işverenin, Kurumca yapılan tebligat üzerine 15 günlük süre içinde bildirgeyi/beyannameyi vermesi durumunda idari para cezası uygulanıp uygulanmayacağı noktasında yapılan işlemi maddi hata kabul edilerek idari para cezası uygulanmazken, sıra asgari ücret desteğine geldiğinde maddi hata olarak değerlendirilmeyip bir yıllık asgari ücret desteğinin geri alınmasının pek de makul bir uygulama olmadığı değerlendirilmektedir.

Bu bakımdan, fiilin işlendiği tarihteki brüt asgari ücretin üçte biri tutarında eksik kazanç bildiriminde bulunduğu tespit edilen işverenin yapmış olduğu eksik bildirimi maddi hata olarak kabul edilip 15 günlük süre içinde bildirgesini verdiğinde nasıl idari para cezası uygulanmıyorsa, asgari ücret desteğinden yararlanma noktasında da yasaklama yapılmaması gerektiği değerlendirilmektedir.

IV- PRİM TEŞVİK VE DESTEKLERİNDEN YASAKLAMADAKİ İSTİSNA

5510 sayılı Kanun’un Ek-14. maddesinde;

“Mahkeme kararıyla veya yapılan kontrol ve denetimlerde çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya bildirilen sigortalıyı fiilen çalıştırmadığı tespit edilen işyerleri ilk tespitte bir ay süreyle, ilk tespit tarihinden itibaren üç yıl içinde tekrar eden her bir tespit için ise bir yıl süreyle bu Kanun, 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununda yer alan sigorta primi teşvik, destek ve indirimlerden yararlanamaz. Bu Kanun ve 3294 sayılı Kanun ile 4447 sayılı Kanunda bu maddeye aykırı olan hükümler uygulanmaz.

Beş kişiden fazla olmamak koşuluyla çalıştırılan toplam sigortalı sayısının %1’ini aşmayan sayıda, çalıştırılanların sigortalı olarak bildirilmediğinin veya bildirilen kişilerin fiilen çalışmadığının tespit edilmesi hâlinde birinci fıkra hükümleri uygulanmaz.” hükümleri yer almaktadır.

Kanunda yer alan bu hükümler doğrultusunda çalışan sayısının % 1’i aşıp aşmadığının hesaplanması noktasında 2017/18 sayılı Genelgesinde yarıma kadar kesirlerin dikkate alınmayacağı, yarım ve üzerinde olan kesirlerin ise tama iblağ edileceği yönünde bir kural belirlenmiştir.

Bu kural çerçevesinde 49 ve altında sigortalı çalıştırılan işletmelerdeki % 1’lik dilim, 0,01 ila 0,49 arasında kaldığından bulunan sayı her halükarda 0 (sıfır) olarak kabul edildiğinden, 49 ve altında sigortalının istihdam edildiği işyerlerinde, çalıştırıldığı halde sigortalı olarak bildirilmediği tespit edilen kişi sayısı 1 bile olsa bu işyerleri % 1’lik dilimin altında kaldığından 49 ve altında sigortalı istihdam eden işyerleri bu istisnai düzenlemeden hiçbir şekilde yararlanamamaktadır.

Bu bakımdan %1’lik dilimin hesaplanmasına yönelik Genelge ile getirilen kuralın, hesaplama sonrası bulunan sayıdaki kesrin yarımın altında veya üstünde olduğuna bakılmaksızın tama iblağ edilmesi şeklinde değiştirilerek, 49 ve altında sigortalı istihdam eden işyerlerinin de bu istisnadan yararlanmalarına imkân sağlanmasının gerekli olduğu değerlendirilmektedir.

V- SONUÇ

Maddi hata olarak kabul edilecek nitelikteki tutarlardaki eksik bildirimler nedeniyle işyerleri aleyhine idari para cezası uygulanmaması ve asgari ücret desteklerinden yasaklama yapılmaması noktasında yapılan düzenlemelerin isabetli olduğu değerlendirilmektedir.

Ancak, Yasa’da idari para cezası ve asgari ücret desteğinde yer alan istisna tutarlardaki farklılıklar nedeniyle, asgari ücretin onda birinden fazla üçte birinden az tutarda eksik bildirimde bulunduğu tespit edilen bir işyerine idari para cezası uygulamayıp, asgari ücret desteklerinden yasaklama yapılmasının amaca uygun olmadığı aşikardır.

Ayrıca prim teşvik ve desteklerinden yararlanan işverenler yönünden % 1’lik dilimin hesaplanması sırasında, 0,49’un altındaki küsuratların sıfıra yuvarlanması nedeniyle 49 ve altında sigortalı istihdam eden işverenlerin bu istisnadan hiçbir şekilde yararlanamayacak olmalarının, eşitlik ilkesine aykırılık teşkil ettiği değerlendirilmektedir.

Eyüp Sabri DEMİRCİ*

E-Yaklaşım / Ağustos 2024 / Sayı: 380

____________________

* Sosyal Güvenlik Danışmanı