Muhasebe bir süreçtir. Bu süreçte işletmeye ait para ile ifade edilebilen ekonomik işlemlerin belgelendirilmesi, kaydedilmesi, sınıflandırılması, özetlenmesi ve raporlanması gerekir.

Bilindiği gibi, muhasebe dönemi (özel hesap dönemi kullanılmıyor ise) 1 Ocak’ta başlar ve 31 Aralık tarihinde sona erer. Dönem sonu, yani 31 Aralık itibari ile düzenlenen mizan bütün dönemi kapsadığından genel geçici mizan olarak adlandırılır ve işletmenin kayıtlı durumunu gösterir.

Genel geçici mizan hazırlandıktan sonra, burada yer alan hesaplara bakılarak işletmenin tüm hareketleri incelenir. Yani, işletmenin bütün varlıkları sayılır, ölçülür, tartılır ve değerlenir, alacakları ile borçlarının mutabakat çalışmaları yapılır. Daha sonra, defter kayıtlarındaki ve genel geçici mizandaki tutarlar bir kenarda bırakılarak işletmenin gerçek (fiili) durumu envanter listeleri aracılığıyla çıkartılır ve işletmenin muhasebe kayıtlarındaki durumu ile fiili durumu karşılaştırılır. Genel geçici mizanda yer alan tutarlar ile envanter çalışmaları sonucunda bulunan tutarlar birbirinden farklıysa, yapılacak envanter kayıtları ile bu farklar fiili duruma göre düzeltilmeye çalışılır. Yani, envanter kayıtları aracılığıyla muhasebe kayıtlarının, fiili duruma göre ayarlanması sağlanır. Bütün bunlardan sonra da maliyet hesapları ve gelir tablosunun kapanış kayıtları gerçekleştirilir.

Bu çalışmamızda kasa, banka ve çeklerin (alınan-verilen) dönem sonunda nasıl değerlendirilmesi gerektiğine değinmeye çalışacağız.

Kasa

Tekdüzen hesap planında kasa hesabı “işletmenin elinde bulunan ulusal ve yabancı paraların TL karşılığının izlenmesi için kullanılır. Tahsil olunan para tutarları borç, ödemeler ve bankaya yatırılan para tutarları alacak kaydedilir. Hesap daima borç bakiyesi verir veya sıfır olur. Hiçbir şekilde alacak bakiyesi vermez.” şeklinde açıklanmıştır.

Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 284’üncü maddesinde “kasa mevcutları itibari kıymetleriyle değerlenir, yabancı paralar hakkında 280’inci madde hükmü uygulanır.” Yani TL kasa için herhangi bir değerleme yapılmasına gerek yoktur.

VUK 280’de ise; “Yabancı paralar borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır. Yabancı paranın borsada rayici yoksa değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tespit olunur. Bu madde hükmü yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir.” hükümlerine yer verilmiştir. Bu bağlamda döviz kasasında yer alan paralarefektif alışkuruile değerlenir.

Örnek:İşletmenin USD kasasında yer alan 1.000 USD’nin (kur 15 TL) kayıtlı değerinin 15.000 TL olduğunu varsayalım. Değerleme günü USD efektif alış kurunun 16 TL olması halinde oluşan kambiyo karı aşağıdaki gibi kaydedilir. ((16-15) * 1.000 USD)

100.USD Kasası 1000

646.KAMBİYO KARLARI 1000

Kasa Sayım Noksanı

İşletmenin dönem sonunda TL kasa hesabının bakiyesi (kaydi bakiye) 3.500 TL’dir. Dönem sonu envanter çalışması sonrasında (fiziki sayım) kasada 3.300 TL olduğu tespit edilmiş ve tutanak altına alınmıştır. Yapılması gereken düzeltme yevmiye kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.

197.SAYIM TESELLÜM NOKSANLARI 200

100.KASA 200

Kasa noksanının sebebi bulunamadığı takdirde dönem sonunda (31.12) yapılacak kayıt;

689.DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR 200

197.SAYIM TESELLÜM NOKSANLARI 200

Kasa Sayım Fazlası

İşletmenin dönem sonunda TL kasa hesabının bakiyesi 3.300 TL’dir. Yapılan envanter çalışması sonrasında (fiziki sayım) kasada 3.500 TL olduğu tespit edilmiş ve tutanak altına alınmıştır. Yapılması gereken yevmiye kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.

100.KASA 200

397.SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI 200

Kasa fazlasının sebebi bulunamadığı takdirde dönem sonunda yapılacak kayıt;

397.SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI 200

679.DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR 200

Bu arada kasa hesabının bakiyesinin işletme ihtiyaçlarının çok üzerinde olması halinde adat hesaplanması gerektiği de unutulmamalıdır.

Alınan Çekler

Tekdüzen hesap planında (TDHP) alınan çekler “bu hesap gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletmeye verilmiş olup, henüz tahsil için bankaya verilmemiş veya ciro edilmemiş olan çeklerin izlenmesini sağlar. Alınan çeklerin yazılı değerleri ile borç, bankadan tahsil veya ciro edildiğinde alacak kaydedilir.”

Özün Önceliği Kavramı: “işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gereğini ifade eder. Genel olarak işlemlerin biçimleri ile özleri paralel olmakla birlikte, bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir. Bu takdirde, özün biçime önceliği esastır.” Özün önceliği gereği vadeli çek özünde senet niteliği taşıdığından alacak senetleri hesabına devredilir. Kaydı ise aşağıdaki gibidir.

Örnek:İşletmenin müşterisinden almış olduğu ileri tarihli 550.000 TL’lik çek dönem sonunda özün önceliği kavramı gereği aşağıdaki gibi kaydedilmelidir.

121.ALACAK SENETLERİ 550.000

101.ALINAN ÇEKLER 550.000

Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri

TDHP açıklamalarında verilen çekler “işletmenin üçüncü kişilere bankalardan çekle veya ödeme emri ile yapacağı ödemeler bu hesapta izlenir. Kişilere çek ve ödeme emri verildiğinde hesaba alacak; çek ve ödeme emirlerinin bankadan tahsil edildiği anlaşıldığında bu hesaba borç, bankalar hesabına alacak kaydedilir.”

Yine özün önceliği gereği vadeli düzenlenen çekler 321 Nolu borç senetlerine alınmalıdır.

103.VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ

321.BORÇ SENETLERİ

Dövizli Alınan Çeklerin Değerlemesi

İşletmenin dövizli çeklerinin bulunması halinde bunların dönem sonu kur değerlemelerinin yapılarak ortaya çıkan farkların sonuç hesaplarına aktarılması gerekir.

Örnek:İşletmenin elinde 5.000 USD değerinde vadeli çekinin 100.000 TL ile kaydedildiğini ve değerleme gününde döviz alış kurunun da 22 TL olduğunu varsayalım. Bu durumda oluşan kur farkı aşağıdaki gibi hesaplanıp kaydedilmesi gerekecektir.

Kur farkı hesabı: ((Değerleme Kuru – Kayıt Tarihindeki Kur * Döviz Miktarı))

((22-20) * 5.000 USD) = 10.0000

Çekin TL değeri arttığı için oluşan fark kambiyo karı hesabına yazılacaktır.

101.ALINAN ÇEKLER 10.000

646.KAMBİYO KARLARI 10.000

Verilen Dövizli Çeklerin Değerlemesi

İşletmenin dövizli çek düzenlemesi halinde bunların dönem sonu kur değerlemelerinin yapılarak ortaya çıkan farkların sonuç hesaplarına aktarılması gerekir. Olumlu farkların 646 Nolu hesaba olumsuz farkların ise 656 Nolu hesaba yazılmalıdır.

Örnek:İşletmenin 10.000 Euro’luk ve vadeli (kayıtlı TL değeri 200.000 TL) düzenlediği çek değerleme gününde değerleme kurunun 21 TL olduğunu düşünürsek 10.000 TL’lik kambiyo zararının ((21-20) * 10.000 Euro) olduğunu tespit ederiz. Kambiyo zararı aşağıdaki gibi kaydedilir.

656.KAMBİYO ZARARLARI 10.000

103.VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 10.000

Bankalar

TDHP açıklamalarında banka “işletmece yurt içi ve yurt dışı banka ve benzeri finans kurumlarına yatırılan ve çekilen paraların izlenmesini kapsar. Bankalara para olarak veya hesaben yatırılan değerler borç, çekilen tutarlar ile üçüncü kişilerce tahsil edildiği anlaşılan çek ve ödeme emirleri alacak kaydedilir.” Banka değerlemesidöviz alış kuruile değerlenir ve olumlu farklar 646 Nolu kambiyo karları hesabına, olumsuz farklar ise 656 Nolu kambiyo zararı hesabına kaydedilir.

102.BANKALAR

646.KAMBİYO KARLARI

veya,

656.KAMBİYO ZARARLARI

102.BANKALAR

Vedat ERDEM

SMMM | Elektronik Teknikeri | Yazar

Bu e-Posta adresi istenmeyen postalardan korunmaktadır, görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir.

KAYNAKLAR,

213 Sayılı Vergi Usul Kanunu

Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Planı ve Hesap Planı Açıklamaları

Dönem Sonu İşlemleri T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2622 - Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1590