İşsizlik Sigortası Kanunu’nun ek 2. maddesinin uygulanmasına ilişkin olarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan ''Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik'' 13 Ocak 2009 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmış ve aynı gün yürürlüğe girmiştir.

Bu yönetmelikte aşağıdaki açıklamalara yer verilmiştir.

- İşverenin, genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle; işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması yada işyerinde faaliyeti tamamen veya kısmen geçici olarak durdurması hallerinde, talebinin uygunluğunun Bakanlıkça tespiti ile işçilere kısa çalışma ödeneği ödenebilecektir.

- Kısa çalışma en fazla üç ay süreyle; işyerinde uygulanan çalışma süresinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya en az dört hafta süreyle işyerindeki faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulmasını ifade etmektedir.

- İşverenin yukarıdaki sebeplerle işyerinde kısa çalışma yapılmasını talep etmesi durumunda, Türkiye İş Kurumu’nun il ve ilçelerde kurulu birimleri (kurum birimi) ve varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya yazılı bildirimde bulunması gerekmektedir.

- Bu bildirimde, genel ekonomik krizin veya zorlayıcı sebeplerin işyerine etkileri ile zorlayıcı sebebin ne olduğu gibi hususları kanıtlayan somut belgeleri göstermek zorundadır.

- Bakanlık iş müfettişleri tarafından yapılan incelemeler sonucunda talebin uygun bulunması halinde, kurum tarafından, kısa çalışmanın başlama ve bitiş tarihlerini de içeren inceleme sonuçları işverene bildirilir. İşveren tarafından ise varsa toplu iş sözleşmesine taraf işçi sendikasına ve işyerinde yazılı olarak ilan edilmek suretiyle işçilere bildirilir.

- İşçinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmesi için, işverenin kısa çalışma talebinin Bakanlık tarafından uygun bulunması, çalışanın işsizlik ödeneğine hak kazanmış olması, kısa çalışma ödeneği talebinde bulunması gerekmektedir.

- Günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, işsizlik ödeneğinin miktarı kadardır.

- Kısa çalışma ödeneğinin süresi üç ayı aşmamak kaydıyla kısa çalışma süresi kadardır. Ödeneğin süresi, herhalde hak edilen işsizlik ödeneği süresini aşamaz.

Kısa çalışma ödeneği alanların;

- İşe girmesi,

- Yaşlılık aylığı almaya başlaması,

- Herhangi bir sebeple silah altına alınması,

- Herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması veya

- Geçici iş göremezlik ödeneğinin başlaması, hallerinde kısa çalışma ödeneği kesilecektir.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 9 Şubat 2009 tarihinde, aylık sanayi üretim endeksinin, 2008 yılı Aralık ayında, 2007 yılı Aralık ayına göre % 17,6 azalış gösterdiği açıklanmıştır. Bu açıklamada düşüşteki en büyük payın ise % 31,2 ile sermaye malı imalatında olduğu belirtilmiştir.

Bu verilere bakıldığında global krizle birlikte daralan talebin sanayi sektörü üzerindeki olumsuz etkisinin giderek arttığı görülmektedir. İşverenlerin, işçi çıkarmadan bu krizi atlatabilmeleri için kullanabilecekleri araçlardan biri de İşsizlik Sigortası Kanunu’nda hüküm altına alınmış olan “kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği” uygulamasıdır. Bu sirkülerimizde ekonomik kriz dolayısıyla zor durumda olan işverenler tarafından uygulanabilecek kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği hakkında açıklamalar yapılacaktır.

I. İşsizlik Sigortası Kanunu’nun “Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği” başlıklı Ek 2. madde hükmü

26 Mayıs 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 5783 sayılı Kanun’un 18. maddesi ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na “Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği” başlıklı ek 2. madde eklenmiştir.

Bu hüküm uyarınca, sigortalı kişileri hizmet akdine tabi olarak çalıştıran işveren; genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltırsa veya işyerinde faaliyeti tamamen veya kısmen geçici olarak durdurursa, durumu derhal gerekçeleri ile birlikte Türkiye İş Kurumuna, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya bir yazı ile bildirecektir. Maddede, talebin uygunluğunun belirlenmesine ilişkin usul ve esasların Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (Bakanlık) tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirleneceği hüküm altına alınmış ve devamında;

“Yukarıda belirtilen nedenlerle işyerinde geçici olarak en az dört hafta işin durması veya kısa çalışma hallerinde işçilere çalıştırılmadıkları süre için işsizlik sigortasından kısa çalışma ödeneği ödenir. Kısa çalışma süresi, zorlayıcı sebebin devamı süresini ve herhalde üç ayı aşamaz. İşçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için, çalışma süreleri ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanma şartlarını yerine getirmesi gerekir.

Günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, işsizlik ödeneği miktarı kadardır. Kısa çalışma ödeneğinden yararlananlara ait sigorta primlerinin aktarılması ve sağlık hizmetlerinin sunulmasına ilişkin işlemler 506 sayılı Kanunda belirtilen esaslar çerçevesinde yürütülür. Kısa çalışma ödeneği olarak yapılan ödemeler başlangıçta belirlenen işsizlik ödeneği süresinden düşülür.

Zorlayıcı sebeplerle işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durması halinde, kısa çalışma ödeneği ödemeleri 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesinin (III) numaralı bendinde ve aynı Kanunun 40. maddesinde öngörülen bir haftalık süreden sonra başlar.” hükmüne yer verilmiştir.

II. Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik

İşsizlik Sigortası Kanunu’nun ek 2. maddesinin uygulanmasına ilişkin olarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan “Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği

Hakkında Yönetmelik” (Yönetmelik), 13 Ocak 2009 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak, aynı gün itibariyle yürürlüğe girmiştir.

Buna göre işverenin, genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerl

- İşyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması veya

- İşyerinde faaliyeti tamamen veya kısmen geçici olarak durdurması,

hallerinde, talebinin uygunluğunun Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından tespiti ile işçilere kısa çalışma ödeneği ödenebilecektir.

A. Kısa çalışma ile ilgili bildirim

Yönetmelikte;

- “Genel ekonomik kriz” ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olayların, ülke ekonomisi ve dolayısıyla işyerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumlar,

- “Zorlayıcı sebepler” ise işverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine olanak bulunmayan, dışsal etkilerden ileri gelen, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan deprem, yangın, su baskını, salgın hastalık, seferberlik ve benzeri nedenler,

olarak tanımlanmıştır.

“Kısa çalışma” ise yönetmelikte, en fazla üç ay süreyle; işyerinde uygulanan çalışma süresinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya en az dört hafta süreyle işyerindeki faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması şeklinde tanımlanmıştır.

Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerinde kısa çalışma yapılmasını talep eden işverenin, Türkiye İş Kurumunun il ve ilçelerde kurulu birimlerine (kurum birimi), varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya yazılı bildirimde bulunması gerekmektedir.

İşveren yaptığı bu bildirimde;

- Genel ekonomik krizin veya zorlayıcı sebeplerin işyerine etkileri ile zorlayıcı sebebin ne olduğunu,

- İşyerinin unvanını, adresini, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikayı, Bakanlık bölge müdürlüğü ile sosyal güvenlik işyeri sicil numarasını,

- Varsa iddiasını kanıtlayıcı somut belgeleri

göstermek zorundadır.

Genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle yapılan başvuruların uygunluk tespiti Bakanlık iş müfettişleri tarafından ivedilikle yapılacaktır. İnceleme esnasında; kısa çalışma yaptırılacak işçilere ilişkin bilgilerin, işveren tarafından Kurumca belirlenen formatta hazırlanarak, manyetik ortamda Kuruma, yazılı olarak da Bakanlık iş müfettişine teslim edilmesi gerekmektedir.

B. Talebin değerlendirilmesi

İşverenin kısa çalışma talebi, öncelikle Kurum tarafından sebep ve şekil yönünden değerlendirilir.

Genel ekonomik krizin varlığını, işçi ve işveren sendikaları konfederasyonlarının iddia etmesi veya bu yönde kuvvetli emarenin bulunması halinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı duruma açıklık getirir. Bu duruma açıklık getirilmeden, genel ekonomik kriz gerekçesi ile yapılan başvurular ile zorlayıcı sebeplerle bağdaşmadığı halde, nakit darlığı, ödeme güçlüğü, pazar daralması ve stok artışı gibi sebeplere dayalı olarak yapıldığı tespit edilen başvurular Kurum tarafından reddedilecektir.

Bakanlık iş müfettişleri tarafından yapılan incelemeler sonucunda talebin uygun bulunması halinde, kısa çalışmanın başlama ve bitiş tarihleri ile yukarıda işveren tarafından hazırlanacağı belirtilen ve kısa çalışma yaptırılacak işçilere ilişkin bilgilerin yer aldığı listeye son şekli verilmek suretiyle, Bakanlık iş müfettişince düzenlenen rapor ekinde yazılı olarak Kuruma gönderilir.

İnceleme sonucu Kurum tarafından işverene, işveren tarafından varsa toplu iş sözleşmesine taraf işçi sendikasına ve işyerinde yazılı olarak ilan edilmek suretiyle işçilere bildirilir.

C. Kısa Çalışma Ödeneği

1. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulları

İşçinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmesi için;

a. İşverenin kısa çalışma talebinin Bakanlıkça uygun bulunması,

b. İşçinin kısa çalışmanın başladığı tarihte, İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 50. maddesine göre çalışma süreleri ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanmış olması,

c. Kısa çalışma ödeneği talebinde bulunması

gerekmektedir.

2. Kısa çalışma ödeneğinin miktarı ve ödenmesi

Günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, işsizlik ödeneğinin miktarı kadardır. Kısa çalışma ödeneği 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 50. maddesindeki esaslara göre ödenir.

Kısa çalışma ödeneğinin süresi üç ayı aşmamak kaydıyla kısa çalışma süresi kadardır. Ödeneğin süresi; herhalde hak edilen işsizlik ödeneği süresini aşamaz.

Kısa çalışma ödeneği, işyerinde uygulanan haftalık çalışma süresini tamamlayacak şekilde çalışılmayan süreler için verilir.

Zorlayıcı sebeplerle işyerinde kısa çalışma yapılması halinde, ödemeler İş Kanununun 24. maddesinin (III) numaralı bendinde ve 40. maddesinde öngörülen bir haftalık süreden sonra başlayacaktır.

İşçinin kısa çalışma ödeneği aldığı süre için, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereği ödenecek sigorta primi, İşsizlik Sigortası Fonu tarafından Sosyal Güvenlik Kurumuna aktarılacaktır.

Kısa çalışma ödeneğinden yararlanan işçi, işsizlik sigortasından yararlanmak için İşsizlik Sigortası Kanununun 50. maddesinde öngörülen koşullar gerçekleşmeden işsiz kalırsa, kısa çalışma ödeneği aldığı süre düşüldükten sonra, daha önce hak ettiği işsizlik ödeneği süresini dolduruncaya kadar işsizlik ödeneğinden yararlanır.

Kurum birimi, işçilerin başvurusunu, izleyen ayın sonuna kadar sonuçlandırır. Kısa çalışma ödeneği, işçinin kendisine, aylık olarak her ayın sonunda ödenir.

Kısa çalışma ödeneği nafaka borçları dışında haciz veya başkasına devir veya temlik edilemez.

TBMM’ye sunulan yasa tasarısında “torba yasa” birçok yasada değişiklik yapılması öngörülürken, bu tasarıda kısa çalışma ödeneği ile ilgili hükümler de yer almaktadır. Buna göre, tasarı aynen yasalaştığı durumda, kısa çalışma ödeneğinin tutarı % 50 oranında artacak ve süresi de 3 aydan 6 aya çıkacaktır. Tasarı yasalaştığı durumda, yeni uygulama hakkındaki açıklama ve görüşlerimiz dikkatinize sunulacaktır.

3. Kısa çalışma ödeneğinin kesilmesi

Yönetmelikte kısa çalışma ödeneğinin hangi hallerde kesileceği belirtilmiştir. Buna göre kısa çalışma ödeneği alanların;

- İşe girmesi,

- Yaşlılık aylığı almaya başlaması,

- Herhangi bir sebeple silah altına alınması,

- Herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması veya

- Geçici iş göremezlik ödeneğinin başlaması

halinde, kısa çalışma ödeneği kesilir.

C. Kısa çalışmanın erken sona ermesi

İşveren, ilan ettiği süreden önce, normal faaliyetine başlamaya karar vermesi halinde durumu; Kurum birimine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı sendikaya ve işçilere altı işgünü önce yazılı olarak bildirmek zorundadır. Bildirimde belirtilen tarih itibariyle kısa çalışma sona erer.

E&Y