'Ülkelerin kalkınmasının önündeki en büyük engel' diye nitelenen kayıt dışı ekonomi yine gündemde. Maliye Bakanlığı'nın denetimlerine rağmen söz konusu karadeliğe çözüm bulunamıyor. 2008 yılını kayıt dışı çalışan kişi ve kurumlara dönük eylem yılı ilan eden Gelir İdaresi, sahada düşündürücü sonuçlar elde etti.

İdareye bağlı denetim birimleri arasında gelirler kontrolörlerinin raporuna göre neredeyse vergi kaçağının olmadığı sektör yok. Kontrolörler geçen yıl yaptıkları incelemelerde toplam 3 bin 595 rapor düzenlerken 190 milyar 481 milyon TL'lik matrah farkı buldu. Listenin başında bankaların yer alması şaşkınlıkla karşılandı. Bankaları sigorta acenteleri, inşaat, gayrimenkul, madencilik, akaryakıt, ağaç, otomotiv ve cep telefonu ithalatı yapan firmalar takip etti. Verginin hesaplanmasında esas alınan değeri gösteren matrah farkı için bankacılık sektörüne yönelik 151 adet rapor düzenlenirken toplamda 366,6 milyon TL'lik ceza kesilmesi istendi.

Gelir İdaresi Başkanlığı'nın 2008 yılı Faaliyet Raporu'nda yer alan verilere göre yaklaşık 113 bin vergi denetimi yapılırken, mükellefler 78,8 milyar liralık beyanda bulundu. 211,1 milyar TL'lik gelirin ise vergisini ödemeye yanaşmadı. Bu rakam üzerinden kaçırılan tutar ise 4,7 milyar Türk Lirası oldu. Bir başka ifade ile her 100 liralık gelirin sadece 27 lirası beyan edilirken, geri kalan 73 lirası ise devletten gizlendi. İnceleme başına tespit edilen gelir kaçağı da 1 milyon 866 bin lira olarak hesaplandı. Gelirler kontrolörleri, Maliye müfettişleri, hesap uzmanları ve vergi denetmenleri tarafından yapılan incelemelerde Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi'nde (BSMV) beyan edilen gelirin 21 katı, Damga Vergisi'nde 17 katı, Veraset ve İntikal Vergisi'nde de 7,4 katının devletten gizlendiği tespit edildi. İncelemelerde en çarpıcı sonuca gelirler kontrolörleri imza attı. Kontrolörler, mükelleflerin beyan ettikleri gelirin 28 katını devletten gizlediklerini tespit etti. Gelirler kontrolörlerinin ulaştığı matrah farkı 190 milyar lirayı aşarken, ikinci sırada hesap uzmanları yer aldı. 19 milyar 205 milyon TL'lik matrah incelemesi gerçekleştiren hesap uzmanları 11 milyar 828 milyon TL'lik fark buldu. 48,5 milyar TL'lik matrah incelemesi yapan vergi denetmenlerinin bulduğu matrah farkı ise 7,8 milyar lira oldu. Maliye müfettişlerinin bulduğu matrah farkı ise 158 milyon Türk Lirası'nda kaldı.

[Haber Yorum - Ahmet Yavuz]Yargı, raporu abartılı bulabilir

Kayıt dışı ekonominin büyüklüğü üzerinde sürekli konuşulur ve bunun kayıtlı ekonomi üzerinde haksız rekabetten kaynaklanan olumsuz bir baskıya sebep olduğu söylenir. Kayıt dışılığın tespiti net olarak mümkün olmamakla beraber kullanılan yöntemlerden biri de, vergi incelemelerinde bulunan matrah farklarının, beyan edilen matrahlara kıyaslanmasıdır. Bulunan oran ülkedeki kayıt dışılık oranı kabul edilir. Tenkit edilecek birçok yönü olmakla beraber maliye teorisinde bu yöntem kayıt dışılığı ölçmede en sağlam yöntemlerden biri olarak değerlendirilir.

Maliye'nin verilerine baktığımızda da, bulunan matrah farkının beyan edilene nispeten üç kat olduğu görülüyor. Bu tablo, kayıt dışılığın yaygınlığını gözler önüne seriyor. Bütün çağdaş vergi idareleri gibi ülkemizde de mükellefin serbest beyan sistemi geçerli. Ancak incelemeler her sektörde büyük oranda gelirin beyan dışı bırakıldığını gösteriyor. Moda tabirle ifade edecek olursak her yerden vergi kaçağı 'fışkırıyor'. Tablo bu olmakla beraber şunları ifade etmeden de geçemeyeceğim. İncelemelerde bulunan vergilerin yüzde kaçı tahsil ediliyor? Mahkemelerde kaybedilen ve uzlaşmalarda silinen vergiler ne kadar? Bu tarz istatistiklerin sağlıklı bir şekilde değerlendirilmesi için bu bilgiler de gerekli bence. Çünkü bazen bir incelemede denetim elemanı kendince bir yoruma gidip afakî matrah farkları yazabiliyor. Fakat daha sonra uzlaşmada yorumun sıhhatinden şüphelenildiği için büyük indirimler yapılabiliyor veya mahkemede bu raporlar düşebiliyor.

Vergi inceleme sonuçları, vergi türleri itibarıyla en fazla kaçağın bankacılık işlemlerinde yaşandığını gözler önüne serdi. BSMV incelemelerinde 8 milyar 494 milyon liralık beyana karşılık, 178 milyar 386 milyon lira gelir devletten gizlendi. Böylece vergi dairelerine bildirilen rakamın 21 katı Maliye'den kaçırılmış. Damga Vergisi'nde de gerçek gelirin 17,2 katı kaçırılırken, kaçak miktarı Gelir Vergisi'nde 1'e karşı 1,4, Kurumlar Vergisi'nde 1'e karşı 2, Veraset ve İntikal Vergisi'nde 1'e karşı 7,4, Geçici Vergi'de ise 1'e karşı 4,9 şeklinde gerçekleşmiş.

Bu arada, 1.167 vergi denetmeni ile yoklama yetki belgesine sahip 47 bin 190 Maliye memuru, 2008 yılı içerisinde yaygın ve yoğun vergi denetimleri kapsamında da 4 milyon 313 bin 620 mükellef nezdinde denetim faaliyeti gerçekleştirmiş. Alışverişlerde fatura-fiş verilip verilmediği, irsaliye belgesi düzenlenip düzenlenmediği ve diğer yükümlülüklere aykırı hareket edilip edilmediği hususlarının kontrol edildiği bu denetimlerde, mevzuata aykırı davrananlara 176 milyon lira usulsüzlük cezası kesilmiş.

http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=844606&title=kayit-disi-ile-mucadele-yilinda-bile-211-milyar-tl-maliyeden-gizlendi