Mali tabloların enflasyonun etkilerinden arındırılmasına yönelik olarak vergi yasalarında değişiklikler içeren 5024 sayılı kanun ile enflasyon düzeltmesi uygulanmaya başlanmıştır. Vergi Usul Kanunu'nun 5024 sayılı kanunla değişik mükerrer 298. maddesinde enflasyon düzeltmesi "parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayısı ile çarpılması suretiyle, mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanması" şeklinde tanımlanmıştır.

Yasa hükmü gereğince enflasyon düzeltmesi yapılabilmesi için fiyat endeksindeki (üretici fiyat endeksindeki) artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde yüzde 100'den ve içinde bulunulan hesap döneminde yüzde 10'dan fazla olması gerekmektedir. Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona ermektedir.

Yukarıdaki şartlara bağlı olarak gerçekleştirilen enflasyon düzeltmesi en son 2004 yılı bilançolarına uygulanmış olup, bu hesap döneminden sonra şartların oluşmaması sebebiyle uygulanmamıştır.

Söz konusu düzenleme çerçevesinde 500 Sermaye hesabı ve 242 İştirakler hesabı parasal olmayan kıymet olarak değerlendirilerek enflasyon düzeltmesi kapsamına alınmıştır.

Sermaye hesabı düzeltilirken sermaye artışının kaynaklarına göre aşağıdaki tarihler dikkate alınarak düzeltme işlemi yapılmaktadır.

" Ayni sermaye olarak konulan kıymetler için: Mülkiyetin intikal ettiği tarih

" Kâr yedekleri, geçmiş yıl kârları ve net dönem kârının sermayeye ilave edilmesi dolayısıyla artırılan sermaye için: Tescil tarihi

" Nakit olarak ödenmiş sermaye için: Tahsil tarihi

Benzer şekilde iştirak edilen işletmeden alınan hisse senetleri de (diğer bir deyişle 242 İştirakler hesabı ya da mali duran varlıklar içerisindeki uygun diğer hesap) hisse senetlerinin (veya ortaklık payının) ediniliş biçimine göre aşağıdaki tarihler dikkate alınarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaktadır.

" Nakdi sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için: Ödeme tarihi

" Ayni sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için: Sermaye olarak konulan kıymetlerin mülkiyetinin intikal ettiği tarih

" Temettü karşılığı alınan hisse senetleri için: İştirak edilen şirket sermayesinin tescil tarihi

" İştirak satın alınma yolu ile olmuş ise: Satın alma tarihi

Yukarıda yapılan açıklamalardan anlaşılacağı üzere enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde iştirak eden işletme iştirak hesabını, iştirak edilen işletme de sermaye hesabını benzer şekilde düzeltmektedir.

İştirak edilen işletmede sermaye tutarının düzeltilmesi sonucu ortaya çıkan olumlu farklar 502 sermaye düzeltmesi olumlu farkları hesabında izlenmektedir.

Bu hesapta takip edilen tutarlar Vergi Usul Kanunu'nun mükerrer 298 ve geçici 25. maddelerinde yer alan "...öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kâr dağıtımı sayılmaz" hükmü uyarınca sermayeye ilave edilebilmektedir.

İştirak eden şirketin, iştirak edilen şirketin enflasyon düzeltme farklarını sermayeye ilave etmesi sonucu bedelsiz hisse senedi alması sonucunda muhasebe kaydının nasıl yapılacağı konusunda tereddütlerin oluştuğu görülmektedir.

Öncelikle şu hususu belirtmekte fayda var iştirak eden işletmenin iştirak hesabı enflasyon düzeltmesi sonucu artmakta, artış 242 İştirakler veyahut da ilgili diğer mali duran varlık hesabına kaydedilmektedir. İştirak edilen işletmede ise sermaye hesabına ilişkin artış 502 Sermaye düzeltmesi olumlu farkları hesabına kaydedilmekte, bu tutarın sermayeye eklenmesi halinde de ortaklara bedelsiz hisse senedi verilmektedir.

Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere iştirak eden işletmede, bedelsiz hisse senedi alınmadan önce, hisse senetlerine kaynak olan enflasyon düzeltme farkları zaten 242 İştirakler hesabına kaydedilmektedir. Bedelsiz hisse senedi alınması sonrasında bu tutarların tekrar muhasebeleştirilmesi mükerrerlik oluşturacağından, iştirak eden işletme bilançosunda mali duran varlık kalemleri ve öz sermaye kalemleri olduğundan yüksek görünecektir.

Nitekim İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı'nın vermiş olduğu 18.04.2006 tarih ve B.07.1.GİB.4.34.19.02/VUK-1/11814 sayılı özelgede aşağıdaki şekilde görüş bildirilmiştir.

"İlgi dilekçenizden; ...Vergi Dairesi Müdürlüğü'nün ...vergi kimlik numaralı mükellefi olduğunuz, iştirakiniz bulunan bir şirketin Vergi Usul Kanunu'nun geçici 25 ve mükerrer 298/5. maddelerine göre enflasyon düzeltmesi sonucu oluşan öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkını sermayeye eklemesi nedeniyle tarafınıza verilen bedelsiz hisse senetlerinin ne şekilde kayıtlara intikal ettirileceği hususunda tereddüt oluştuğundan konu hakkındaki görüşümüzü sorduğunuz anlaşılmaktadır.

Diğer taraftan, iştirak ve bağlı ortaklıkların enflasyon düzeltmesi dışında sermaye ve kâr yedeklerini sermayeye ilave etmesi ve bedelsiz hisse senedi vermesi halinde iştirak eden şirketlerin "242 İştirakler" veya "245 Bağlı Ortaklıklar" hesabına borç, "529 Sermaye Yedekleri" hesabına alacak kaydı ile muhasebeleştirilmesi ve iştirak eden şirketin hisse payı oranında bir değişiklik yaratmayan bu işlemin nazım hesaplarda izlenmesi ve bilanço dipnotlarında gerekli açıklamanın yapılması gerekmektedir."

Özelgede yer alan "enflasyon düzeltmesi dışında" ifadesi yukarıdaki açıklamalarımızı destekler niteliktedir.

Sonuç olarak;

" İştirak hisseleri, Vergi Usul Kanunu'nun 279. maddesi gereği alış bedeli ile değerlendiğinden ve yine aynı kanunun mükerrer 298. maddesi uyarınca parasal olmayan kıymet olarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulduğundan,

" İştirak eden işletmede iştirake ilişkin hesap, iştirak edilen işletmede sermaye hesabı aynı şekilde ve eş zamanlı olarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulduğundan,

" İştirak edilen işletmenin sermaye hesabı olumlu farklarını sermayeye eklemesi suretiyle verdiği bedelsiz hisse senetlerine kaynak olan enflasyon düzeltmesi farkları zaten iştirak eden işletmede iştirak hesabında yer aldığından,

İştirak eden işletmede iştirak hisselerinin bilanço değerine, iştirak edilen şirkette sermaye hesabı olumlu farklarının sermayeye eklenmesi suretiyle edinilen, bedelsiz hisse senetlerinin nominal bedellerinin eklenmesini uygun görmemekteyiz.

http://www.dunyagazetesi.com.tr/news_display.asp?upsale_id=330151&dept_id=80