|
I-) GENEL BİLGİLER:
Konu ile ilgili yasal düzenleme GVK’nun 63 ve 89.Maddelerinde yapılmıştır. Bunun yanı sıra 256 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde, 2003/3 ve 2007/3 No’lu Gelir Vergisi Kanunu Sirkülerlerinde açıklamalar yapılmıştır.
Ücretliler kendi adlarına veya eş ve küçük çocukları adına, işverenler ise ücretlileri adına bireysel emeklilik sistemi katkı payı veya şahıs sigorta poliçeleri primleri ödeyebilmektedirler.
Ödenen katkı payları ve primler gerek ücretliler açısından gerekse yıllık gelir vergisi beyannamesi veren mükellefler açısından ayrı ayrı değerlendirilmektedir.
a-) Ücretliler Açısından:
Bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payının, ücretlinin brüt ücretinin %10’una kadar olan kısmı gelir vergisi matrahının hesaplanmasında indirim konusu yapılabilecektir. Bireysel emeklilik dışında kalan hayat, ölüm, kaza, hastalık, sakatlık, işsizlik, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta poliçeleri için ödenen primlerin ise ücretlinin brüt ücretinin % 5’ine kadar olan kısmı gelir vergisi matrahının hesaplanmasında indirim konusu yapılabilecektir.
Buradaki brüt ücretten maksat, işveren tarafından çalışana hizmeti karşılığında ödenen aylık (maaş) prim, ikramiye, sosyal yardımlar ve zamlar gibi sürekli nitelikteki ödemelerin brüt tutarlarının toplamıdır. Bireysel emeklilik sistemi ile diğer şahıs sigortaları için ödenen primlerin birlikte olması halinde indirim konusu yapılabilecek tutar, brüt ücretin %10’u ile sınırlı olacaktır. Bu durumda şahıs sigorta primleri için % 5’lik sınır ayrıca aranacaktır. Diğer taraftan bir takvim yılı içerisinde bireysel emeklilik ve diğer şahıs sigorta primleri ile ilgili olarak yapılabilecek indirim tutarı, asgari ücretin yıllık tutarını aşamayacaktır. Bu sınırlama yıllık bazda dikkate alınacak olup, yıl içinde asgari ücret tutarında meydana gelebilecek değişiklikler, indirim yapılacak tutarların hesabında dikkate alınacaktır. Ücretlinin kendisinin dışında eşine ve küçük çocuklarına (18 yaşını doldurmamış ve mükellef tarafından bakmakla yükümlü olunan-nafaka suretiyle bakılanlar dahil-çocuklar) ait şahıs sigorta poliçeleri ve bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı paylarıda mezkûr sınırlamalar çerçevesinde indirim konusu yapılabilecektir.
Öte yandan; Bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları ile diğer şahıs sigorta primlerinin vergi matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilmesi için, bireysel emeklilik şirketlerinin 4632 Sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu’nun 8.Maddesinde yer alan hüküm uyarınca emeklilik branşında ruhsat almış şirketlerden olması, şahıs sigorta şirketlerinin ise Türkiye’de yerleşik ve merkezinin Türkiye’de olması gerekmektedir.
Yukarıda yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere,
* Bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı paylarında ücretlinin gelir vergisi matrahının hesaplanmasında indirim konusu yapılabilecek tutar, gider karşılığı olarak ödenenler hariç olmak üzere giydirilmiş brüt ücretin % 10’unu ve brüt asgari ücretin yıllık tutarını aşamayacaktır.
* Diğer şahıs sigorta poliçeleri’inde ise giydirilmiş brüt ücretin % 5’ini ve brüt asgari ücretin yıllık tutarını aşamayacaktır.
Öte yandan ücretlerde indirim konusu yapılacak prim veya katkı payının ücretin ilgili olduğu ay ile ilişkili olması ve bu aylık dönemin sonuna kadar ödenmiş olması gerekmektedir.
b-) Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi Veren Mükellefler Açısından:
Yıllık gelir vergisi beyannamesi veren mükellefler, vergi matrahının tespitinde bireysel emeklilik sistemine ödedikleri katkı payının beyan edilen gelirin % 10’una kadar olan kısmını gelir vergisi matrahlarının tespitinde indirim konusu yapabileceklerdir. Bireysel emeklilik dışında kalan şahıs sigortaları için ödenen primlerin ise beyan edilen gelirin %5’ine kadar olan kısmı matrahın tespitinde indirim konusu yapılabilecektir. Beyan edilen gelir olarak, yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan indirimler ve geçmiş yıl zararları toplamından önceki tutar esas alınacaktır.
Bireysel emeklilik sistemi ile diğer şahıs sigortaları için ödenen primlerin birlikte olması halinde matrahtan indirim konusu yapılabilecek tutar beyan edilen gelirin %10’u ile sınırlı olacaktır. Bu durumda şahıs sigorta primleri için %5 oranındaki sınır ayrıca aranacaktır.
Mükellefin kendisinin dışında eşine ve küçük çocuklarına (18 yaşını doldurmamış ve mükellef tarafından bakmakla yükümlü olunan-nafaka suretiyle bakılanlar dahil-çocuklar) ait şahıs sigorta poliçeleri ve bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı paylarıda mezkûr sınırlamalar çerçevesinde indirim konusu yapılabilecektir.
Mükelleflerce ödenen prim ve katkı paylarının yıllık beyanname ile beyan edilen gelirden indirilebilmesi için, bu prim ve katkı paylarının ücretin safi tutarının tespitinde ayrıca indirilmemiş olması gerekmektedir.
Mükellefin eşi ve çocuklarının ayrı beyanname vermeleri halinde, eş ve çocuklar adına ödenen prim ve katkı payları öncelikle kendi gelirlerinden indirilecektir.
Öte yandan yıllık gelir vergisi beyannamesinde indirim konusu yapılacak prim veya katkı payının, beyannamenin ilgili olduğu yıl ile ilişkili olması ve bu yılın sonuna kadar ödenmesi gerekmektedir.
II- ÖRNEK UYGULAMALAR:
A-) BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ KATKI PAYLARI VE ŞAHIS SİGORTA POLİÇELERİ PRİM ÖDEMELERİNİN ÜCRET MATRAHININ TESPİTİNDE İNDİRİMİ
ÖRNEK: 1
Aylık Brüt Ücret 1.000,00 TL
Brüt Ücretin % 10’u 100,00 TL
Brüt Ücretin % 5’i 50,00 TL
Asgari Ücretin Yıllık Tutarı (666 x 12) = 7.992,00 TL
(Önceki Dönemlerde (Ocak-Şubat/2009)
İndirim Konusu Yapılmış Toplam Tutar) 180,00 TL
Bireysel Emeklilik Sistemi Katkı Payı Ödemesi 40,00 TL
Şahıs Sigorta Primleri Ödemesi 80,00 TL
YORUM: Bu bilgilere göre her şeyden önce ücretlinin matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilecek toplam tutar ücretin %10’u olan 100,00 TL’yi geçemez. Şahıs sigorta primi olarak 80,00 TL ödemesine rağmen Brüt ücretin %5’i olan 50,00 TL’den fazla indirim yapamaz. Bu durumda şahıs sigorta primi olarak 50,00 TL indirilecektir. Bireysel emeklilik için ödenen 40,00 TL’nin de tamamı indirilebilecektir. Çünkü hem brüt ücretin % 10’u olan 100,00 TL’nin altındadır hem de ikisinin toplamı 50+40= 90,00 TL indirilebilecek maksimum tutar 100,00 TL’nin (Brüt ücretin % 10’u) altındadır. Tabiatiyle 2009 yılı içinde bu şekilde yapılacak indirimlerin toplam tutarı da hiçbir zaman 7.992,00 TL’yi geçmeyecektir.
ÖRNEK: 2
Aylık Brüt Ücret 5.000,00 TL
Brüt Ücretin % 10’u 500,00 TL
Brüt Ücretin % 5’i 250,00 TL
Asgari Ücretin Yıllık Tutarı (666 x 12) = 7.992,00 TL
(Önceki Dönemlerde (Ocak-Şubat/2009)
İndirim Konusu Yapılmış Toplam Tutar) 1000,00 TL
Bireysel Emeklilik Sistemi Katkı Payı Ödemesi 300,00 TL
Kendi Adına Şahıs Sigorta Primleri Ödemesi 100,00 TL
Eşi Adına Şahıs Sigorta Primleri Ödemesi 200,00 TL
Eşin ücret geliri veya yıllık beyanname ile beyanı gereken başkaca bir geliri bulunmamaktadır.
YORUM: Bu bilgilere göre her şeyden önce ücretlinin matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilecek toplam tutar ücretin %10’u olan 500,00 TL’yi geçemez. Şahıs sigorta primi olarak toplamda 300,00 TL ödemesine rağmen Brüt ücretin %5’i olan 250,00 TL’den fazla indirim yapamaz. Bu durumda şahıs sigorta primi olarak 250,00 TL indirilecektir. Bireysel emeklilik için ödenen 300,00 TL’nin ise ancak 250,00 TL’sı indirilecektir. Çünkü 250+250=500 TL indirilebilecek maksimim tutarı doldurmaktadır. Tabiatiyle 2009 yılı içinde bu şekilde yapılacak indirimlerin toplam tutarı da hiçbir zaman 7.992,00 TL’yi geçmeyecektir.
B-) BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ KATKI PAYLARI VE ŞAHIS SİGORTA POLİÇELERİ PRİM ÖDEMELERİNİN YILLIK GELİR VERGİSİ BEYANNAMESİ İLE BEYAN EDİLECEK GELİRLERDE İNDİRİMİ
ÖRNEK: 3
Beyan Edilen Gelir 30.000,00 TL
(Yıllık G.V.Beyannamesinde yer alan indirimler
ve geçmiş yıl zararları toplamından önceki tutar) Beyan Edilen Gelirin % 10’u 3.000,00 TL
Beyan Edilen Gelirin % 5’i 1.500,00 TL
Asgari Ücretin Yıllık Tutarı (666 x 12) = 7.992,00 TL
Bireysel Emeklilik Sistemi Katkı Payı Ödemesi 0 TL
Şahıs Sigorta Primleri Ödemesi 2.400,00 TL
YORUM: Bu bilgilere göre her şeyden önce yıllık gelir vergisi mükellefinin matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilecek toplam tutar bireysel emeklilik katkı payı ödemesi olmadığı için şahıs sigorta primleri açısından beyan edilen gelirin % 5’i olan 1.500,00 TL’yi geçemez. Şahıs sigorta primi olarak 2.400,00 TL ödemesine rağmen yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan indirimler ve geçmiş yıl zararları toplamından önceki tutarın %5’i olan 1.500,00 TL’ şahıs sigorta primi olarak indirilecektir.
Bu örnekte, mükellef tarafından ödenen 2.400,00 TL. bireysel emeklilik sistemi katkı payı olsa idi 2.400,00 TL’nın tamamı, beyan edilen gelirin % 10’unu ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmadığından, matrahın tespitinde indirim konusu yapılabilecekti.
Tabiatiyle yıllık beyannamede bu şekilde yapılacak indirimlerin toplam tutarı da hiçbir zaman asgari ücretin 12 katını ve beyan edilen gelirin bireysel emeklilik katkı payı varsa % 10’unu, sadece şahıs sigorta prim ödemesi varsa % 5’ini geçmeyecektir.
ÖRNEK: 4
Dönem Ticari Kazanç 40.000,00 TL
Dönem S.Meslek Kazancı (-) 10.000,00 TL
Beyan Edilen Toplam Gelir 30.000,00 TL
(Yıllık G.V.Beyannamesinde yer alan indirimler
ve geçmiş yıl zararları toplamından önceki tutar) Beyan Edilen Gelirin % 10’u 3.000,00 TL
Beyan Edilen Gelirin % 5’i 1.500,00 TL
Asgari Ücretin Yıllık Tutarı (666 x 12) = 7.992,00 TL
Bireysel Emeklilik Sistemi Katkı Payı Ödemesi 2.500,00 TL
Şahıs Sigorta Primleri Ödemesi 400,00 TL
Küçük Çocuklar Adına Şahıs Sigorta Prim Ödemesi 1.000,00 TL
YORUM: Bu bilgilere göre her şeyden önce yıllık gelir vergisi mükellefinin matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilecek toplam tutar bireysel emeklilik katkı payı ödemesi de bulunduğundan beyan edilen gelirin % 10’u olan 3.000,00 TL’yi geçemez.
Bireysel emeklilik sistemi katkı payı olarak 2.500,00 TL ödenmiş olup bu ödeme beyan edilen gelirin % 10’unun (3.000,00 TL) altında olduğundan 2.500,00 TL’nin tamamı indirilebilir. Şahıs sigorta primi olarak toplam 1.400,00 TL ödenmiş olup bu ödeme de beyan edilen gelirin % 5’inin (1.500,00 TL) altında olduğundan 1.400,00 TL’nın tamamı indirilebilir. Ancak 2.500+1.400 = 3.900,00 TL toplam indirilebilir tutar, 3.000,00 TL olan maksimum indirilebilir tutardan fazla olduğu için toplam 3.000,00 TL matrahın tespitinde indirim konusu yapılacaktır.
Tabiatiyle yıllık beyannamede bu şekilde yapılacak indirimlerin toplam tutarı da hiçbir zaman asgari ücretin 12 katını ve beyan edilen gelirin bireysel emeklilik katkı payı varsa % 10’unu, sadece şahıs sigorta prim ödemesi varsa % 5’ini geçmeyecektir.
Mükelleflerce ödenen prim ve katkı paylarının yıllık beyanname ile beyan edilen gelirden indirilebilmesi için, bu prim ve katkı paylarının ücretin safi tutarının tespitinde ayrıca indirilmemiş olması gerekmektedir.
Mükellefin eşi ve çocuklarının ayrı beyanname vermeleri halinde, eş ve çocuklar adına ödenen prim ve katkı payları öncelikle kendi gelirlerinden indirilecektir.
C-) İŞVERENLER TARAFINDAN ÜCRETLİLER ADINA ÖDENEN BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ KATKI PAYLARININ TİCARİ KAZANCIN TESPİTİNDE İNDİRİMİ
GVK’nun 40.Maddesinin 9 numaralı bendinde yer alan hükme göre, işverenler tarafından ücretliler adına bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları, ücretlerle ilişkilendirilmeksizin, ticari kazancın tespitinde gider olarak indirilebilmektedir.
Bu kapsamda indirim konusu yapılabilecek tutar, gerek işverenler gerekse ücretliler tarafından ödenen ve vergi matrahının tespitinde dikkate alınan bireysel emeklilik sistemi katkı paylarının toplamı GVK’nun 63.Maddesinin birinci fıkrasının 3 numaralı bendi gereği, ücretlinin brüt ücretinin % 10’unu ve brüt asgari ücretin 12 katını yani yıllık tutarını aşamayacaktır.
Hem işveren hem de ücretli tarafından katkı payı ödenmesi ve ödenen toplam tutarın yukarıda belirtilen sınırı aşması halinde, indirimin öncelikli olarak ücret matrahının tespitinde mi yoksa ticari kazancın tespitinde mi yapılacağı konusu taraflarca serbestçe belirlenebilecektir.
İşverenler tarafından ücretlilerine yönelik olarak ödenen diğer şahıs sigorta primleri GVK’nun 40/9.Maddesi kapsamına girmediğinden bu ödemeler ücret olarak vergilendirilir. Ancak işveren tarafından ödenen söz konusu primler brüt ücretin % 5’ini ve brüt asgari ücretin 12 katını aşmamak üzere hizmet erbabının ücret matrahının tespitinde indirim konusu yapılabilecektir.
ÖRNEK : 5
Ücretlinin Nisan 2009 döneminde bireysel emeklilik sistemine ödediği katkı payı tutarı 300,00 TL’dir. Bu tutarın yarısı ücretli, yarısı da işveren tarafından ücretli adına emeklilik şirketine ödenmiştir.
Aylık Brüt Ücret 2.000,00 TL
Brüt Ücretin % 10’u 200,00 TL
Asgari Ücretin Yıllık Tutarı (666 x 12) = 7.992,00 TL
(Önceki Dönemlerde (Ocak-Mart/2009)
İndirim Konusu Yapılmış Toplam Tutar) 600,00 TL
Bireysel Emeklilik Sistemi Katkı Payı Ödemesi 300,00 TL
Ücretlinin ödemesi (1/2) = 150,00 TL
İşverenin ödemesi (1/2) = 150,00 TL
Toplam 300,00 TL.
YORUM: Bu bilgilere göre ücretli ve işveren tarafından ödenen toplam katkı payı 300,00 TL olmasına rağmen her şeyden önce ücretlinin brüt ücretinin % 10’u 200,00 TL olduğundan hem işçi hem de işveren tarafından indirilecek katkı payı tutarının toplamı 200,00 TL olacaktır.
İndirimin ücret matrahının tespitinde yapılmasına karar verildiğinde, ücretli tarafından ödenen 150,00 TL katkı payının tamamı ücret matrahının tespitinde indirim konusu yapılacaktır.
İşveren tarafından ödenen 150,00 TL’nın ise 50,00 TL’sı ücretle ilişkilendirilmeksizin gider olarak kaydedilecek, GVK’nun 40/9.Maddesi gereği indirilemeyen 100,00 TL ise ücrete ilave edilerek ve ücret olarak vergilendirilecektir.
Tabiatiyle 2009 yılı içinde bu şekilde yapılacak indirimlerin toplam tutarı da hiçbir zaman asgari ücretin brüt tutarının 12 katını yani 7.992,00 TL’yi geçmeyecektir
III- SONUÇ:
Bireysel emeklilik sistemi katkı payları veya hayat, ölüm, kaza, hastalık, sakatlık, işsizlik, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta poliçeleri prim ödemelerinin ücret matrahının tespitinde indirimi, katkı payları ve primlerin yıllık gelir vergisi beyannamesinde indirimi yine işverenler tarafından ücretliler adına ödenen bireysel emeklilik katkı paylarının ticari kazançtan indirimi örneklerle anlatılmaya çalışılmıştır.
Bu çalışma içerisine alamadığımız “indirim konusu yapılacak prim ve katkı payı ödemelerinin belgelendirilmesi” konusu uygulamada büyük önem arzetmektedir. Ayrıca indirim konusu yapılacak dönem, ilgili olduğu dönemde indirilemeyen prim ve katkı paylarının durumu, geçmiş dönemlere yönelik ödemelerin durumu, birden fazla işverenin olması gibi soruların çözümü için 256 Seri No’lu GVGT’nin incelenmesi gerekmektedir.
İbrahim GÜLER
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Adana SMMM Odası Vergi Mevzuatı
İnceleme Komisyonu Başkanı
|
