Vergi Usul Kanunumuza göre, vergi incelemesinin amacı, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamaktır.

Temel kriter bu.

Bu anlamda inceleme elemanları mükellefe karşı tamamen önyargısız yaklaşmalıdırlar. Yani yapılan işin amacı ödenecek vergi neyse onu ortaya koymak olmalı, hayali iddialardan ve zorlama yorumlardan kaçınılmalıdır.

******

İncelemeye yetkililer ise hesap uzmanları, hesap uzman yardımcıları, maliye müfettişleri, maliye müfettiş muavinleri, gelirler kontrolörleri ve stajyer gelirler kontrolörleri, vergi denetmenleri, vergi denetmen yardımcıları, ilin en büyük mal memuru ve vergi dairesi müdürleridir.

Hesap uzmanları, maliye müfettişleri ve gelirler kontrolörleri merkez denetim elemanları olarak anılıyor.

Hesap uzmanları ile maliye müfettişleri doğrudan Maliye Bakanı’na bağlı olarak görev yapıyorlar. Gelirler Kontrolörleri ise Gelir İdaresi Başkanı’na bağlılar.

Vergi denetmeleri ise mahalli denetim elemanları olarak tanımlanıyorlar. Başkanlık olarak yapılanmış illerde ilin vergi dairesi başkanına diğer illerde ise defterdara bağlılar.

Mal memuru ve vergi dairesi müdürleri ise özel durumlar dışında inceleme yapmazlar.

İnceleme elemanlarının hepsi yetkilerini kanundan aldıkları için aralarında yetki farklılığı yok. Ancak maliye idaresinin iç yapılanması gereği büyük çaplı incelemeler genelde merkez denetim elemanlarınca yapılıyor.

******

Vergi incelemeleri Bakanlık tarafından yapılan yıllık inceleme planları dahilinde yapılır. Son dönemlerde genelde sektörel incelemeler yapılmaktadır. Yani şu an gündemde olduğu gibi avukatlar ya da doktorlar gibi meslek grupları incelenebileceği gibi bazen de benzin istasyonları ya da otomobil bayileri gibi iş grupları da seçilebilir.

Ancak bunun dışında belirlenen kriterler dahilinde vergi dairelerinden dosyalar seçilerek de inceleme yapılabilir.

Dosya seçiminde sürekli zarar beyan edilmesi gibi genel konulara bakılabileceği gibi, mali tablolardan tespit edilen bazı ipuçları da dikkate alınabilir. Ortakların şirkete borçlu olması buna bir örnektir. Aynı şey çok yüksek bakiyeli kasa hesabı için de söylenebilir.

Turne olarak adlandırılan Anadolu görevlerinde ise inceleme seçiminde bunların hepsi birden dikkate alınabilir.

Diğer bir inceleme nedeni de ihbardır.

******

Vergi incelemesi kural olarak mükellefin işyerinde yapılmalıdır. Ancak işyerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zaruri sebeplerle incelemenin yerinde yapılması imkansız olur veya mükellefin oluru ile denetim elemanlarının ofisinde de yapılabilir.

İnceleme daveti ve dolayısıyla defter ve belgelerin ibrazı talebi resmi yazı ile yapılmalı ve mükellefe 15 günden az olmayan bir süre verilmelidir. Ancak uygulamada bu işler telefonla yapılmakta ve asgari sürelere pek dikkat edilmemektedir.

İncelemeye başlanırken mutlaka bir işe başlama tutanağı tazmin edilmelidir. Bu her iki taraf açısından da incelememenin başladığının bir kanıtı olmaktadır.

******

Vergi incelemesine başlandığında inceleme elemanları inceleme konusu işe başlamadan evvel açık olarak izah etmelidirler.

Mükellefin muvafakati olmadıkça resmi çalışma saatleri dışında inceleme yapılamaz. İnceleme bitince, bunun yapıldığını gösteren bir belge nezdinde inceleme yapılana verilmelidir.

Bu konular uyulması gereken açık kanun hükümleridir.

******

İnceleme sonucunda bir şey çıkmazsa dahi rapor düzenlenmelidir ve bu raporlar “kabul raporu” olarak adlandırılır. Bu bir anlamda mükellefin temiz çıktığının bir kanıtıdır ve mükellefin dosyasında yer alması çok önemlidir.
 

İnceleme sonucunda matrah farkları tespit edilirse bir tutanak oluşturulur. Mükellefin her türlü itiraz ve açıklamasının da tutanağa geçirilmesi zorunludur.

Mükellef tutanağı imzalamazsa defter ve belgeler tarh edilen vergiler ve kesilen cezalar kesinleşinceye kadar geri verilmez. Ancak ısrarından vazgeçen mükellef tutanakları imzalayarak defter ve belgeleri geri alabilirler. Suç delili olan defter ve belgeler ise iade edilmez.

Bazı incelemeler aramalı olabilir. Arama ancak mahkeme kararına bağlı olarak yapılabilir. Arama bir ihbara dayanıyorsa ve ihbar asılsız çıkmışsa muhbirin adı isteği halinde mükellefe bildirilir.

******

İnceleme sonucunda bir vergi tarhiyatı varsa inceleme elemanı tutanak aşamasında mükellefe tarhiyat öncesi uzlaşma talep edip etmediğini sormak zorundadır.

Mükellefler incelemeyi yapan denetim birimle tarhiyat öncesi uzlaşma yapabileceği gibi vergi idaresi ile de uzlaşma yapabilir.

Tarhiyat öncesi uzlaşma talep edilmişse önce uzlaşma gerçekleşir ve kesinleşen tutarlar üzerinden tarhiyat yapılır.

Tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilmişse raporların vergi dairesine ulaşması sonucunda vergi ve ceza ihbarnamesi düzenlenip mükellefe tebliğ edilir. Bu tebliğ üzerine otuz gün içerisinde dava açılmak ya da uzlaşma talep etmek gerekmektedir. Aksi halde yapılan tarhiyat kesinleşir.

İster tarhiyat öncesi olsun ister tarhiyat sonrası olsun uzlaşılan vergiler konusunda dava açma düşer.

******

İnceleme elamanları yetkilerini kanundan aldıkları için tamamen bağımsız gibi görünseler de her denetim biriminde rapor okuma komisyonları yoluyla bir nevi kontrol mekanizması vardır.

http://www.gozlemgazetesi.com.tr/haberdetay.asp?ID=13187